ווי אַזוי זאָגט מען אויף ייִדיש?

How Do You Say It in Yiddish?


פֿון „פֿאָרווערטס‟־רעדאַקציע

Published March 02, 2016, issue of March 18, 2016.

נישט לאַנג צוריק, האָט זיך אויף דער פּאָפּולערער פֿרומער וועבזײַט „די ייִדישע וועלט‟ (Ivelt) אָנגעהויבן אַ נײַע סעריע דיסקוסיעס וועגן פֿאַרשיידענע טערמינען אויף ייִדיש.

ס׳רובֿ הײַנטיקע חסידישע ייִדיש־רעדער באַנוצן זיך מיט ענגלישע ווערטער און פֿראַזעס, ווען זיי ווייסן נישט, ווי אַזוי אויסצודריקן אַ געוויסע קאָנצעפּציע.

עמעצער האָט געפֿרעגט, ווי אַזוי מע זאָל איבערזעצן אויף ייִדיש דאָס ענגלישע וואָרט literally? אַן אַנדער באַטייליקטער פֿונעם אינטערנעץ־פֿאָרום האָט גלײַך געענטפֿערט: בוכשטעבלעך, מדויקדיק, פּינקטלעך, פּשוטו־כּמשמעו, מילה־במילה, אות־באות, במציאות, פֿאַקטיש, בלי־גוזמא.

דאָס איז טאַקע אַ גוטער בײַשפּיל פֿונעם חסידישן וואָקאַבולאַר. ווען די חסידים ווייסן נישט געוויסע ייִדישע ווערטער, קאָנען זיי גרינג געפֿינען פֿאַרשיידענע לשון־קודשדיקע און אַראַמישע סינאָנימען, וואָס אַ דורכשניטלעכער וועלטלעכער ייִדיש־רעדער וואָלט נישט צוגעטראָפֿן אַזוי גרינג.

אַן אַנדער נײַגעריקער מיטשמועסער האָט געפֿרעגט אַ נאַיִווע קשיא: ווי אַזוי זאָגט מען אויף ייִדיש אַ „קרבן‟? פֿאַרשטייט זיך, אַז די ווערטער, וואָס שטאַמען פֿון לשון־קודש און לשון־תּרגום זענען אַן אינטעגראַלער טייל פֿון דער ייִדישער שפּראַך. צי קאָן מען אָבער צוטראַכטן אַ נישט לשון־קודשדיקן סינאָנים? עמעצער האָט באַמערקט, אַז די מלמדים און די חרדים טײַטשן די פּסוקים, וווּ עס גייט אַ רייד וועגן קרבנות, ווי „פֿײַער־אָפּער‟. לויט דער אַלטער טראַדיציע, טײַטשט מען די לשון־ּקודשדיקע ווערטער אָפּ, אויב אַפֿילו יעדער ייִנגל פֿאַרשטייט זייער באַדײַט. אין דעם פֿאַל, קלינגט דער סינאָנים דווקא אַלטמאָדיש און עקזאָטיש.

אַן אַנדער נאַיִווער בײַשפּיל, וואָס איינער פֿון די באַטייליקטע אינעם שמועס האָט דערמאָנט איז, אַז דאָס וואָרט „שעכטן‟ איז אויף ייִדיש „קוילען‟. הגם דאָס ערשטע וואָרט שטאַמט היסטאָריש פֿון לשון־קודש, איז עס מיט הונדערטער יאָר צוריק אינגאַנצן אײַנגעבירגערט געוואָרן אין ייִדיש און פֿאָלגט אַפֿילו די גערמאַנישע פּאַראַדיגמע פֿון „שטאַרקע ווערבן‟, ווערנדיק „געשאָכטן‟ אין דער פֿאַרגאַנגענער צײַט. הגם דער ווערב „קוילען‟ איז טאַקע אַ סינאָנים, רופֿט דאָס צווייטע וואָרט אַרויס אַ ריי אַנדערע קאָנאָטאַציעס; קיין אַדעקוואַטע אַלטערנאַטיוו צום ספּעציפֿישן ייִדישן ווערב „שעכטן‟ איז, דאַכט זיך, נישטאָ.

ווי זאָגט מען אויף ייִדיש shallow pan? עמעצער האָט באַמערקט, אַז „בײַ די וועי, שעלאָו פּען הייסט בײַ אונדז פֿלאַך כּדבֿריך‟. אוי וויי! די אַנדערע מיטשמועסער האָבן דערמאָנט אַ פּאָר אַנדערע „גוטע‟ ייִדישע פֿראַזע: „סווימינג פּול‟. וואָס קאָן מען טאָן, אַז דאָס מיזרח־אייראָפּעיִשע וואָרט „שווים־באַסיין‟ איז בײַ די חסידים נישט פֿאַרשפּרייט?

אַחרון אַחרון חבֿיבֿ, האָט זיך אינמיטן דער דיסקוסיע באַוויזן אָט אַזאַ פֿראַגע, אָפּהיטנדיק געוויסע עלעמענטן פֿון אייגנאַרטיקן אָריגינעלן אויסלייג: „וואָס מיינט דאָס וואָרט Frankly אין אידיש גערעדט? אונזער ציקאָנפטיגער פּרעזידענט מר. טראָמפּ יר״ה האַלט דאָס און איין נוצן. קודם האָב איך געמיינט, אז ער רעדט צו איינעם פרענק‟.

דער דאָזיקער פּרעזידענט־קאַנדידאַט, וועלכער האָט נישט לאַנג צוריק פֿאַרחידושט די אַמעריקאַנער מיטן מיסטעריעזן ייִדיש־שטאַמיקן וואָרט „שלאָנג‟, הייבט נישט אָן צו וויסן, מסתּמא, אַז צווישן זײַנע שטיצער טרעפֿן זיך אַזעלכע אומגראַמאַטישע מענטשן.

פֿונדעסטוועגן, איז מערקווירדיק, אַז, נישט געקוקט אויף דעם אויסמיש פֿון ענגלישע ווערטער און אומגראַמאַטישע ייִדישע פֿראַזעס, שטרעבן די הײַנטיקע חסידים צו פֿאַרברייטערן זייער וואָקאַבולאַר. די גאַנצע דיסקוסיע, וועלכע האָט זיך אָנגעהויבן נאָך אינעם יאָר 2006, פֿאַרנעמט 72 זײַטן מיט 1780 קאָמענטאַרן. אין יאַנואַר האָט זיך אָנגעהויבן אַ נײַער ציקל פֿונעם לאַנגן לינגוויסטישן שמועס.