„געקאָכט‪:”‬ ‫אַ פֿרישע טעלעװיזיע־סעריע פֿון מײַקל פּאָלאַן‬

‪"‬Cooked‪": A Fresh TV Series from Michael Pollan

מײַקל פּאָלאַן אין דער טעלעװיזיע־סעריעס „געקאָכט”
Netflix
מײַקל פּאָלאַן אין דער טעלעװיזיע־סעריעס „געקאָכט”

פֿון איציק בלימאַן

Published March 04, 2016, issue of April 01, 2016.

די ‫אַבאָנענטן פֿון „נעטפֿליקס”, די פּאָפּולערע װעבזײַט, װאָס טראַנסמיטירט פֿילמען און טעלעװיזיע־סעריעס דורך דער אינטערנעץ, קענען איצט קוקן אַ נײַע פּראָגראַם איבער דער קולטור פֿון עסן און קאָכן. „Cooked” („געקאָכט”) איז באַזירט אױפֿן בוך מיטן זעלבן טיטל פֿונעם אַמעריקאַנער זשורנאַליסט מײַקל פּאָלאַן, װאָס האָט אָנגעשריבן אַ רײ ביכער און עסײען איבער דער געשיכטע און אַנטראָפּאָלאָגיע פֿון עסן. אין דער פּראָגראַם טענהט חבֿר פּאָלאַן, אַז די „טעכנאָלאָגיע” פֿון קאָכן רױע אינגרעדיענטן — בראָטן, באַקן, זידן און יערן (פֿערמענטירן) — האָט דערמעגלעכט די אַנטװיקלונג פֿון דער מענטשלעכער ציװיליזאַציע.‬

די פֿיר קאַפּיטלען זענען טעמאַטיש פֿאַרבונדן מיט די קלאַסישע עלעמענטן — פֿײַער, װאַסער, לופֿט און ערד — און אין יעדן קאַפּיטל װערט אַרױסגעהױבן, אַז די הײַנטיקע אַמעריקאַנער, װאָס זענען נישט צוגעװױנט צו פֿאַרברענגען מער װי פֿופֿצן מינוט אין קיך בײַם צוגרײטן אַ מאכל, האָבן פֿאַרלױרן די אוראַלטע מסורה און זענען דערפֿאַר נישט געזונט געװאָרן.

די לעצטע צװײ קאַפּיטלען פֿון דער סעריע — „לופֿט” און „ערד” — זענען די אינטערעסאַנטסטע און באַלערנדיקסטע. „לופֿט” גײט אַרײַן אין דער געשיכטע און װיסנשאַפֿט פֿון באַקן ברױט, װײַל די גרײס פֿון אַ ברױט װענדט זיך, אין אַ גרױסער מאָס, אין די בלעזלעך װאָס האָבן זיך באַװיזן אינעם טײג. „ברױט פֿאָדערט אַ גאַנצע ציװיליזאַציע”, זאָגט חבֿר פּאָלאַן: אַן ערד־אַרבעטער, װאָס זאָל שנײַדן דעם װײץ, אַ מילנער, װאָס זאָל צעמאָלן די מעל, אַ בעקער, װאָס זאָל צוגרײטן און באַקן דאָס טײג. „געקאָכט” איז זײער נאָסטאַלגיש װעגן דעם פּראָצעס פֿון קאָכן.

מיר זעען װי אַ מאַמע אין מאַראָקאָ קנעט אױס טײג, װאָס איר זון נעמט צום בעקער, װעלכער באַקט פֿאַרן גאַנצן דאָרף. די סצענע האָט מיר דערמאָנט אין די מעשׂיות װעגן די שטעטלעך (למשל, שלום־עליכמס מאָנאָלאָג „דאָס טעפּל”), װאָס באַשרײַבן װי די ייִדישע װײַבער פֿלעגן יעדן פֿרײַטיק נאָך מיטאָג ברענגען זײערע טשאָלנטן צום גרױסן שטעטלדיקן אױװן.

„ערד”, דאָס קאַפּיטל װעגן פֿערמענטאַציע, איז אױך היפּש באַלערנדיק. איך האָב פֿריִער נישט געטראַכט פֿון די אַלע מאכלים — נישט נאָר ביר און זױערע קרױט, אָבער אױך קעז און שאָקאָלאַד, װאָס קריגן זײער טעם און נוטריענטן פֿון פֿערמענטאַציע, ד״ה, פֿון איבערלאָזן דאָס עסן אין אַ טונקעלן, נאַסלעכן װינקל, ביז די מיקראָבן (באַקטעריע) פֿאַרװאַנדלען די קאַרבאָהידראַטן אין מילכזײַערס (לאַקטיש זײַערס).

מײַקל פּאָלאַן מײנט, אַז אין דער אַמעריקאַנער געזעלשאַפֿט האָט זיך פֿאַרשפּרײט אַ פֿאָביע קעגן באַקטעריע: מיר װאַשן די הענט אָבסעסיװ, נעמען אַנטיביאָטיק נאָכן ערשטן הוסט און עסן פּראָדוקטן, װאָס זענען פֿול מיט כעמיקאַליעס. מיר האָבן אָבער צו פֿיל מורא פֿאַר רױער מילך און שימל װאָס, אַז מע איז פֿאָרזיכטיק און מע װײסט װי אַזױ צו אַרבעטן מיט זײ, קען מען מאַכן דאָס עסן געזינטער.

‫אײן ציל פֿון מײַקל פּאָלאַנס „געקאָכט” איז צו װײַזן, אַז מיר האָבן פֿאַרלױרן אַן אינטערעס אינעם קאָכן און צוגרײטן די אײגענע מאכלים. מיר זענען גרײט אַרײַנצוטאָן אין מיקראָכװאַלניק פֿאַרפֿרױרענע מאכלים, װאָס גרױסע פֿירמעס האָבן געמאַכט מיט די ביליקסטע אינגרעדיענטן, װאָס מע האָט נאָר געקענט געפֿינען. בשעת מיר עסן װעטשערע, װאָס מיר אַלײן האָבן נישט געקאָכט, קוקן מיר װי אַנדערע קאָכן אױף טעלעװיזיע (דער „אײַזענער קוכער” און אַנדערע פּראָגראַמען). פֿאַר װאָס װילן מיר נישט עסן בעסער, געזינטער, װי אונדזערע אָבֿות פֿון אַ מאָל? שעמען מעגן מיר זיך!‬

ס׳איז אַ שאָד, װאָס די סעריע הײבט זיך אָן מיט „פֿײַער”, װאָס איז זיכער דאָס שװאַכסטע קאַפּיטל. חבֿר פּאָלאַן שטעלט פֿאָר צװײ טראַדיציעס פֿון „באַרבעקיו” — אין מיזרח־צפֿון־קאַראָלײַנע און אין מערבֿ־אױסטראַליע. אין בײדע ערטער זעען מיר װי די שװאַרצע לײַט בראָטן גאַנצע חיות אױפֿן פֿײַער. דאָס גאַנצע קאַפּיטל שמעקט מיט אַ מערבֿ־צענטרישן, אימפּעריאַליסטישן פּרימיטיװיזם, װאָס פֿאַרשטײט די הײַנטיקע קולטור פֿון שװאַרצע װי אַ פֿריִערדיקער שטאַפּל אין דער אַנטװיקלונג פֿון „אונדזער” אינדוסטריאַליזירטער קולטור.

מײַקל פּאָלאַן זאָגט בפֿירוש: „פֿאַראַן עלעמענטן פֿון טראַדיציאָנעלע אופֿנים פֿון עסן, װאָס מיר האָבן פֿאַרלױרן, װאָס מיר האָבן אָפּגעלאָזט. איך װיל דאָס באַקעמפֿן. כ‘מײן אַז ס‘איז טאַקע כּדאַי דאָס צו באַקעמפֿן.” ממש אין דער קומעדיקער סצענע זעען מיר, װי חבֿר פּאָלאַן ברענגט צום טיש אַ שיסל מיט געבראָטן חזיר־פֿלײש און מאַכט פֿון דעם אַ שניטקע. אין אַן אינטערװיו אינעם ענגלישן „פֿאָרװערטס”, האָט ער דערקלערט, אַז ער האָט געירשנט פֿון זײַן ייִדישקײט אַן „עטיק” און „װערטן” פֿון עסן פֿלײש, אָבער לאַװ־דװקא די הלכות. „פֿון דער אַנדערער זײַט, מוז מען אָפּשאַצן אַ טראַדיציע [כּשרות], װאָס איז עטלעכע טױזנט יאָר אַלט. דאָס איז אױך װיכטיק. מיר עסן, צום טײל, כּדי צונױפֿצוברענגען אַ קהילה”. עס װאָלט גוט געװען, װען אָט דער אַספּעקט פֿון קאָכן און עסן פֿאַרנומען אַ מער צענטראַל אָרט אין דער פּראָגראַם.