קונסט און קולטור

אַ פֿאָלק מיט אַ זכּרון

A People With A Long Memory

פֿון מיכאל פֿעלזענבאַום

עס דאַכט זיך, אַז כ׳האָב שױן גענוג אָפּגעלעבט אױף דער װעלט. אַגבֿ, כ׳לעב שױן אַ סך לענגער װי מײַנע בײדע זײדעס האָבן געלעבט. װאָס פֿעלט מיר אין לעבן? גאָרנישט. כ׳בין ממש צופֿרידן פֿון אַלץ (נאָר צום װעטער האָב איך שטענדיק טענות), און דעריבער זיץ איך מיר גאַנצענע טעג אין מײַן צימער און הער ניט אױף צו װאָרטשען אױף די, װאָס שטערן מיר צו שטײן בײַם פֿענצטער און קלערן: אָט דאָס איז ניט גוט און דאָס איז שלעכט (איך מײן די מלחמה אין סיריע); אָט די זײַנען פֿאַרטיקע אידיאָטן (די קאָמיסאַרן פֿון דער פֿאַראײניקטער אײראָפּע); און די זײַנען רחמנים בעלי־רחמנות אױף יענעמס חשבון (דער אײראָפּעיִשער פּאַרלאַמענט); און אַזױ, פֿון טאָג צו טאָג װערט מײַן טענות־רשימה (צו דער װאַנט) אַלץ לענגער און אַלץ קאָליריק.

ס׳איז דאָך ממש אַ מיאסע טבֿע, דאַרף איך אײַך זאָגן, אָדער שטײ און שװײַג, אָדער טו עפּעס און העלף… װעמען קען איך העלפֿן? די פֿאַרטיקע באַנדיטן פֿון יענער זײַט אונדזער גרענעץ אָדער די אײראָפּעיִשע ביוראָקראַטן, װעלכע װעלן מיך צו דער שיסל ניט דערלאָזן… און בכלל, זאָגט מיר מײַן שטרענגער געװיסן־קאָנטראָלער, גענוג שױן צו שטײן בײַם פֿענצטער און קוקן אױף די פּאַרשיװע און פֿאַרטשוכעטע קעץ, זעץ זיך צום טיש און שרײַב שױן עפּעס…

אָט אַזאַ, אָדער זײער נאָענט צו אַזאַ דיאַלאָג קומט פֿאָר אין מײַן קאָפּ די לעצטע פּאָר יאָר, זינט כ׳האָב פֿאַרלאָזט דעם „ייִדישפּיל‟־טעאַטער, אָדער דער טעאַטער האָט מיך פֿאַרלאָזט — גײ װײס, נאָר די נטיה אָנטײל צו נעמען אין עפּעס אַ ספּעקטאַקל איז אַ כראָנישע קרענק, דעריבער פֿיר איך די שײנע דיאָלאָגן מיט זיך אַלײן און מיט דער אױסגעטראַכטער װעלט. און אַזױ, מײן איך, װאָלט עס שױן געװען ביז אין װײַסן טאָג אַרײַן, נאָר פּלוצעם… אָט זעט איר, דער טעאַטראַלער „פּלוצעם‟ קערט אַ מאָל איבער אױך דאָס רעאַלע לעבן און — אַדיע, מײַן פֿענצטער, אַדיע, יענעמס פּאַרשיװע קעץ, אַדיע, מײַן זיסע לײדיק־גײערײַ…

מײַן פֿרײַנד מאָטל טישטשענקאָ האָט אַ טבֿע אַ שטופּ צו טאָן דעם פֿאַרזשאַװערטן טרײַבפֿעדער פֿון מײַן נשמה און אָנדרײען מײַנע געהירן און געפֿילן, אַז זײ זאָלן פֿונקציאָנירן לטובֿת גוטע און װיכטיקע זאַכן, לטובֿת ייִדיש. פּונקט אַזױ איז דאָס געשען מיט אַ פּאָר װאָכן צוריק. שטײ איך מיר אַזױ רויִק בײַם פֿענצטער און פּלוצעם צעקלינגט זיך דער טעלעפֿאָן און פֿון יענער זײַט דערהער איך מאָטלס קול: „מעכל, כ׳װעל זײַן קורץ. זאָג מיר, צי װילסטו אָנטײל נעמען אין מאַכן אַ פֿילם אױף ייִדיש? אַ פֿילם לױט פֿראַנץ קאַפֿקאַס אַ דערצײלונג ’אין אונדזער שיל‘, געװידמעט די 75 יאָר נאָך די ערשטע מאַסן־צעשיסונגען פֿון די ייִדן אין באַבי־יאַר. יאָ צי נײן?‟ — „יאָ, — האָב איך געענטפֿערט, — יאָ, אַװדאי…‟ — מאָטל טישטשענקאָ האָט אַװעקגעלײגט דאָס טרײַבל און… עס האָט זיך אָנגעהױבן די אַרבעט.

נײן, די אַרבעט האָט זיך אָנגעהױבן מיט צװײ יאָר צוריק, װען די מלוכה־קאָמיסיע בײַם קולטור־מיניסטעריום פֿון אוקראַיִנע האָט אָנגענומען אַ באַשלוס צו פֿינאַנצירן דעם „ייִדישן‟־פּראָיעקט פֿון אַ יונגן אוקראַיִנישן רעזשיסאָר איװאַן אָרלענקאָ (באַלױנט מיט דער „גאָלדענע פּאַלמע־צװײַג‟ אױפֿן פֿעסטיװאַל אין קאַן, 2011) — צו מאַכן אַ קורצן קינסטלערישן שפּילפֿילם לױט זײַן אײגענעם סצענאַר, „אין אונדזער שיל‟, באַזירט אױף אַ קורצער ניט־פֿאַרענדיקטער דערצײלונג פֿון פֿראַנץ קאַפֿקאַ.

די רעגירונג האָט ניט בלויז אונטערגעהאַלטן דעם פּראָיעקט, נאָר אַפֿילו אױסגעטײלט אַ בכּבֿודיקע סומע געלט. דעמאָלט, מיט צװײ יאָר צוריק, איז עס געװען געלט; הײַנט, נאָך די אַלע „מײַדאַנען‟, און בעת אַ „פֿױלער מלחמה‟ איז פֿון יענעם געלט געװאָרן אַש און פּאָרעך, די אינפֿלאַציע האָט אױפֿגעפֿרעסן צװײ־דריטל פֿון יענער בכּבֿודיקער סומע.

איך דערצײל דאָס אַלץ ניט, כּדי אַרױסרופֿן יענעמס רחמנות אױף דער קאַטאָרזשנע, ממש בחצי־חינמדיקע אַרבעט פֿון דער פֿילמירונג־גרופּע. נײן, חס־וחלילה, די חבֿרה װעלן פֿאַרענדיקן די אַרבעט אױף יעדן פֿאַל און לױטן גראַפֿיק. אַפֿילו װען זײ װעלן מוזן עסן שטײנער און פֿאַרטרינקען מיט רעגן־װאַסער, הײבן זיך אָן, דעם 12טן מערץ, די פֿילמירונגען, סײַ אינעם פּאַװיליאָן און סײַ אױף דער נאַטור. נאָר װאָס?… איך װיל ניט איבערדערצײלן דעם סוזשעט פֿונעם פֿילם, װײַל עס האָט ניט קײן טעם צו כאַפּן הײסע לאָקשן, אָבער עס רעדט זיך װעגן אַ סך מאַסן־סצענעס (אַרײַנרעכענדיק די סצענעס אינעם „באַדינגלעכן‟ באַבי־יאַר), עס רעדט זיך װעגן ברענגען צו די פֿילמירונגען אַ סך ייִדישע קינדער, דערװאַקסענע און עלטערע־לײַט פֿון אַלע עקן אוקראַיִנע. מע דאַרף זײ באַזאָרגן מיט אַ גלאָז הײסער טײ און מיט אַ האָלץ־אױװן, װײַל די פֿילמירונגען װעלן פֿאָרקומען אין פֿעלד און אין דרױסן. לױט אַלע פּראָגנאָזן, װעט זײַן אַרום 4 גראַד.

עס איז דאָך איבעריק צו רעדן װעגן די ברײטע ייִדישע הערצער און איך װיל גלײַך אָנרופֿן דעם ייִדישן „פֿאָרװערטס‟, װעלכער האָט פֿאָרגעלײגט צו זײַן אַן אינפֿאָרמאַציע־ספּאָנסאָר פֿונעם פּראָיעקט. די נאַציאָנאַלע אינסטאַנץ פֿאַר ייִדישער קולטור האָט געפֿונען אַ פֿרײַנדלעכע מעגלעכקײט צו פֿאַרבינדן די פּראָיעקט־גרופּע מיט אַ געזעלשאַפֿטלעכן „פֿאָנד אױפֿן נאָמען פֿון יעקבֿ און װלאַדיסלאַװאַ מאָשקאָװיטש‟, און אַ דאַנק זײער ברײטהאַרציקער הילף, װעט די פֿילם־גרופּע קענען דינגען אַ קראַן פֿאַר די פּאַנאָראַמישע פֿילמירונגען.

די פֿילם־גרופּע װענדט זיך צו יעדן אײנעם פֿון די װױלע ייִדן און ניט־ייִדן, צו העלפֿט אונדז צו פֿאַרענדיקן די אַרבעט, און אײַער הילף װעט ניט בלויז באַצײכנט װערן אין די טיטלען פֿונעם פֿילם, נאָר װעט באַװײַזן דער גאָרער װעלט, אַז קײן שום אינפֿלאַציע, קײן שום מאַטעריעלע און פֿיזישע שװעריקײטן קענען ניט אָנשטעלן דעם הומאַניסטישן טאַט פֿון פֿאַראײביקן דעם זכר פֿון אונדזערע הײליקע קדושים, אַ דאַנק װעלכע מיר קענען הײַנט לעבן און בלײַבן װױלהאַרציק אין אונדזער װילן צו העלפֿן אַנדערע.

טײַערע פֿרײַנד, איר קענט מנדבֿ זײַן אױף אײנעם פֿון די קאָנטעס און זײַט זיכער, אַז יעדער אײַער שװער פֿאַרדינטער גראָשן װעט אינװעסטירט װערן אינעם פֿאַראײביקן דעם ליכטיקן אָנדענק פֿון די חורבן־קרבנות.