ליטעראַטור

מײַן ליבע אין פּאַריז

My Parisian Sweetheart

פֿון מיכאל פֿעלזענבאַום

אױ, װי קלוג און װײַטזיניק זײַנען געװען אונדזערע אָבֿות, װען זײ האָבן אונדז אָנגעזאָגט, אַז מיר זאָלן זיך קײן מאָל ניט שװערן און באַזונדערס, מיר זאָלן קײן מאָל ניט זאָגן „קײנמאָל‟.

טאַקע אין אַזאַ נאַרישער סיטואַציע פֿיל איך זיך הײַנט, װען איך קלײַב זיך װידער אַ מאָל שרײַבן װעגן פּאַריז, כאָטש פּונקט מיט אַ חודש צוריק האָב איך זיך געזעגנט מיט דער־אָ שטאָט און געזאָגט צו זיך אַלײן: שױן, גענוג, מיט פּאַריז האָב איך פֿאַרענדיקט און קײנמאָל זיך ניט אומקערן צו דער־אָ טעמע. נו, יאָ, װי זאָגט איר, ר׳ ייִד?… צוזאָגן און ליב האָבן קאָסט נישט קיין געלט…

אַנומלטן מאַך איך אַן אָרדענונג אױף מײַן אַרבעטס־טיש און אָט שטעק איך זיך אָן אױף אַ ביכל, װאָס ליגט זיך, נעבעך, אַזױ פֿאַריתומט אין אַ װינקל, בענקט נאָך מײַנע בלינדעװאַטע אױגן. דאָס ביכל הײסט „פּאַריזער היסטאָרישע קוריאָזן‟ (1965), און דער מחבר פֿונעם ביכל איז דער כּמעט פֿאַרגעסענער שרײַבער יחזקאל קאָרענהענדלער. אַ פּאָר זײַנע ביכלעך האָב איך אַ מאָל געלײענט און קײן גרױסן רושם האָבן זײ אױף מיר נישט געמאַכט, נאָר װאָס?… דער ייִד האָט געהאַט אַ באמת פּראָפֿעסיאָנעלן שרײַבערישן חוש בײַם אױסקלײַבן שפּאַנענדיקע טעמעס פֿאַר זײַנע װערק.

געשריבן האָט ער, קײן עין־הרע, בײַ טאָג און בײַ נאַכט — אי װעגן י. ל. פּרצן, אי װעגן נאַפּאָלעאָנען, אי װעגן אַלט פּאַריז, אי װעגן דער באַרימטער ייִדיש־פֿראַנצײזישער אַקטריסע ראַשעל… מילא, נעם איך דאָס ביכל אין די הענט און בלעטער עס איבער; און באַלד שטעק איך זיך אָן אױף אַ שײנער און גאָר עלעגאַנטער פּליאָטקע װעגן דער מאַרקיזע ד׳עספּאַרבע, אַ געליבטע פֿונעם לודאָװיק דער פֿופֿצנטער. די־אָ פּליאָטקע האָט מיך גלײַך אומגעקערט אין דער צײַט פֿון מײַן יוגנט, װען איך בין געװען װילד פֿאַרליבט אין אַ פּאַריזער מײדל, מיט װעלכער כ׳האָב זיך באַקענט אין לענינגראַד, און געקליבן אַ גראָש צו אַ גראָש, כּדי צו קױפֿן אַ בילעט און פֿליִען צו איר אין פּאַריז, װוּהין זי האָט מיך אײַנגעלאַדן…

אָבער, קודם־כּל, די מעשׂה װעגן דער געליבטער פֿונעם פֿראַנצײזישן קעניג: דער באַקאַנטער סקולפּטאָר בושאַרדאָן האָט אַ מאָל אײַנגעלאַדן די מאַרקיזע ד׳עספּאַרבע צו זיך אין אַטעליע, און כּדי ניט שאָקירן די צניעותדיקע געפֿילן פֿון דער מאַרקיזע, האָט ער צוגעדעקט מיט גרינע פֿײַגנבלעטער די באַשטימטע ערטער פֿון זײַנע נאַקעטע מענער־סקולפּטורן. צום סוף פֿון דעם װיזיט האָט בושאַרדאָן אַ פֿרעג געטאָן די מאַרקיזע:

— װאָס טראַכט איר װעגן מײַנע סקולפּטורן?

און די מאַרקיזע ד׳עספּאַרבע האָט אים געענטפֿערט:

— אַך, מײַן טײַערער, איצט איז דאָך זומער, און נאָר אין האַרבסט, װען עס װעלן פֿאַרװעלקט װערן און אַרונטערפֿאַלן די פֿײַגנבלעטער, נאָר דאַן װעל איך מיר קענען שאַפֿן אַ ריכטיקע מײנונג װעגן דער שײנקײט פֿון אײַערע מענער־סקולפּטורן.

… און דער אײבערשטער האָט אױף מיר רחמנות געהאַט, כ׳האָב צונױפֿגעקליבן געלט אױף אַ בילעט און אין אַ כמורנעם קאַלטן אָסיען־טאָג בין איך אָנגעקומען צו מײַן געליבטער אין פּאַריז. מיר זײַנען געװען גליקלעך, כאָטש װען די מאַמע פֿון מײַן געליבטער האָט מיך דערזען, האָט זי אַ װאָרטשע געטאָן אין דער זײַט: „אױך מיר אַן אוצר… אַ דאַרער דראָנזשיק מיט לאַנגע פּאַטלעס… און בכלל זעט ער מיר עפּעס אױס װי אַ קורײ (אַן אימפּאָטענט). אַזעלכע האָט איר אין יעדן אוניװערסיטעט — אַ טוץ פֿאַר צװײ פֿראַנקן!..‟

אַ רומענישע ייִדישע מאַמע בלײַבט דאָך אַ פּױערטע, אַפֿילו אין פּאַריז. „האַ, — האָט מיר געזאָגט מײַן געליבטע, — לייג נישט קײן אַכט, זי איז מיר פּשוט מקנא.‟ ס׳איז אונדז טאַקע געװען זײער גוט אין מײַן קלײנעם גאַסטצימער אונטערן דאַך. צװײ טעג זײַנען מיר נישט אױפֿגעשטאַנען פֿון בעט און נישט אַרױס פֿונעם צימער, און אױפֿן דריטן טאָג זאָגט מיר מײַן געליבטע: „קום, כ׳װעל דיר װײַזן פּאַריז‟, — און געפֿירט מיך צום „נאָטר־דאַם דע פּאַרי‟.

אין דרױסן איז געװען זײער קאַלט און די רײ אינעם טעמפּל איז געװען זײער לאַנג, און מיר האָבן פֿאַרברענגט אַ שײנע שעה פֿון הײסע קושן, ביז מע האָט אונדז אַרײַנגעלאָזט אינעװײניק, אינעם קלױסטער. מײַנע געדאַנקען האָבן זיך געדרײט צװישן װיקטאָר הוגאָ מיט זײַנע עסמעראַלדע און קװאַזימאָדאָ און מײַן הײסער ליבע צו… און פּלוצעם האָב איך דערהערט אַ מאָדנעם קנאַק און דערפֿילט, אַז בײַ מײַנע, כ׳בעט איבער אײַער כּבֿוד, גאַטקעס, האָט געפּלאַצט די גומע. מיט בײדע הענט האָב איך זיך געכאַפּט בײַ די הױזן, אַז כ’זאָל כאָטש קענען מאַכן אַ שפּאַן. „מײַן ליבע, — האָב איך אַ שעפּטשע געטאָן צו מײַן געליבטער, — לאָמיר לאָזן די אַלע קװאַזימאָדעס אױף מאָרגן און װאָס גיכער לױפֿן אַהײם און גלײַך אין בעט אַרײַן, װײַל פֿון דער גרױסער ליבע צו דיר, בײַ מיר…‟

און אַזױ זײַנען מיר געלאָפֿן איבער די נאַסע פּאַריזער גאַסן און מיט פֿיר הענט געהאַלטן מײַנע הױזן, אַז זײ זאָלן, חלילה, ניט אַראָפּפֿאַלן. „מאַמע, — האָט גלײַך פֿון דער שװעל אַ געשרײ געטאָן מײַן געליבטע, —מאַמע, ביז מאָרגן זאָלסטו אונדז נישט שטערן, מיר פֿליִען אַװעק…‟ — „אָ, גאָט מײַנער, — האָט אױסגעשריִען די ייִדישע פּױערטע, — װוּהין פֿירט דיך אַװעק דער פּאַטלאַטע אַנאַרכיסט?‟

מיר זײַנען געפֿלױגן איבער די טרעפּ אױפֿן צװײטן שטאָק און מײַן געליבטע האָט נאָך באַװיזן אַ װאָרף טאָן: „אין אונדזער פּאַ…‟ — דעם צװײטע העלפֿט — „ריז‟ האָב איך אַראָפּגעגנבֿעט פֿון אירע ליפּן…