קונסט און קולטור, אין אָנדענק

עטלעכע ווערטער וועגן גאַרי שאַנדלינג

A Few Words About Gary Shandling

פֿון עדי מהלאל

דער באַקאַנטער ייִדישער־אַמעריקאַנער קאָמיקער גאַרי (עמנואל) שאַנדלינג איז, דעם 24טן מאַרץ, אומגעריכט געשטאָרבן פֿון אַ האַרץ־אַטאַקע צו 66 יאָר. שאַנדלינג איז געוואָרן אַ באַקאַנטער נאָמען אין די 1980ער—1990ער יאָרן, אַ דאַנק דעם שאַפֿן די טעלעוויזיע־פּראָגראַמען „ס’איז גאַרי שאַנדלינגס פּראָגראַם‟ און „די לאַרי סאַנדערס פּראָגראַם‟.

„די לאַרי סאַנדערס פּראָגראַם‟ (The Larry Sanders Show, 1992-1998) האָט בשעתּו געשאַפֿן נײַע סטאַנדאַרטן פֿאַר טעלעוויזיע־קאָמעדיעס. פֿאַר איר, פֿלעגן די קאָמישע פּראָגראַמען פֿילמירט ווערן מיט רעקאָרדירטע קינסטלעכע געלעכטערס, און געוויינטלעך, זיך קאָנצענטרירן אַרום דער על־פּי־רובֿ קאָנסערוואַטיווער משפּחה־סטרוקטור. שאַנדלינג האָט געבראַכט גאָר נײַע עלעמענטן אין „לאַרי סאַנדערס‟: ער האָט אַרויסגעוואָרפֿן די געקינצלטע געלעכטערס און זיך דערווײַטערט, ווי מעגלעך, פֿונעם משפּחה־לעבן. ער האָט זײַן פּראָגראַם געשטעלט אין דער לײַדנשאַפֿטלעכער וועלט פֿון דער טעלעוויזיע־אינדוסטריע גופֿא, בפֿרט דער וועלט פֿון די שפּעט־נאַכטיקע „טאָק־שאָוס‟ („שמועס־פּראָגראַמען‟).

זײַן אַרבעט און דערפֿאַרונג ווי אַ גאַסטגעבער (host, בלע״ז) אויף דער דזשאָני קאַרסאָן־פּראָגראַם אין די 1980קער יאָרן; זײַענדיק אַ קאַנדידאַט צו ירשענען קאַרסאָנען, און אַן עדות צום דעמאָלטיקן שאַרפֿן פֿאַרמעסט צווישן די אַנדערע קאַנדידאַטן פֿאַר קאַרסאָנס ירושה (ספּעציעל צווישן דייוויד לעטערמאַן און דזשיי לענאָ), האָבן געגעבן שאַנדלינגען גענונג מאַטעריאַלן צום שאַפֿן די סאַטירישע „לאַרי סאַנדערס‟־פּראָגראַם. ער האָט דאָרט געשפּילט די ראָלע פֿון לאַרי סאַנדערס, אַ נערוועזער און שפּירעוודיקער גאַסטגעבער, וואָס זאָרגט זיך שטענדיק, קודם־כּל, וועגן דעם צופֿרידנשטעלן זײַן אייגענעם „איך‟. דער אַנדערער פּערסאָנאַזש, מיט האַנק קינגסלי בראָש ווי זײַן מיט־גאַסטגעבער (וווּנדערלעך געשפּילט דורך דזשעפֿרי טאַמבאָר, דער איצטיקער שטערן פֿון „טראַנספּאַרענט‟), איז געווען, בעיקר, פֿאַרנומען מיט אינטריגעס, רכילותן, און גראָבן אַ גרוב פֿאַר זייערע מיטאַרבעטער.

דאָס ווײַזן די פּראָגראַם אויף HBO און נישט אויף די נעץ־קאַנאַלן, האָט באַפֿרײַט די שפּראַך פֿון אַ סך באַגרענעצונגען; די שפּראַך אויף דער פּראָגראַם איז געווען רעאַליסטיש באַרײַכערט מיט זאַפֿטיקע קללות און שמוץ-ווערטער, וועלכע האָבן באַפֿאַרבט און פֿאַרשאַרפֿט די קאָמישע דיאַלאָגן. דאָס באַפֿרײַטע לשון האָט צוגעגעבן אַ סך צו דער אַלגעמיינער צינישער אַטמאָספֿער „הינטער די קוליסן‟ פֿון דער אויסגעטראַכטער פּראָגראַם, וואָס איז בדרך־כּלל געשטאַנען אין קאָנטראַסט צו די געקינצלטע שמייכלען פֿון סאַנדערס, האַנק און זייערע געסט, בשעת מע פֿילמירט די פּראָגראַם גופֿא.

אין איינעם פֿון די עפּיזאָדן דערנענטערט זיך האַנק קינגסלי צו ייִדישקייט, און באַשליסט צו טראָגן אַ יאַרמלקע אויף דער פּראָגראַם. ער הייבט אָן באַקומען אַ שלל מיט שׂינאה־בריוו, וואָס זײַן אַסיסטענט לייענט פֿאַר אים פֿאָר. „טײַערער ייִד, דו זאָלסט ממשיך זײַן מיטן טראָגן דײַן ייִדישן היטל, ווײַל איך קען עס ניצן ווי אַ ציל, בשעת כ׳וועל דיר אָפּשנײַדן דײַן ייִדישן קאָפּ‟, שרײַבט איינער. האַנק פֿאָדערט ער זאָל לייענען ווײַטער, אָבער זעט אַ האַקנקרײץ אויף דעם קאָנווערט, און זאָגט: „אפֿשר נישט דעם בריוו‟. אַן אַנדער בריוו הייבט זיך אָן בזה־הלשון: „טײַערער בר־מיצווה קאָפּ…‟.

אויף אַזאַ מין סאַרקאַסטיש־סאַטירישן אופֿן האָט די פּראָגראַם זיך באַשעפֿטיקט מיט סענסעטיווע טעמעס, ווי אַנטיסעמיטיזם און דאָס אָרט פֿון ייִדן אין דער פּאָפּולערער אַמעריקאַנער קולטור. ווי כּמעט אַלע מאָל קומט האַנק אַרויס פֿון זײַן פּלאָנטערניש נאָך מער נעבעכדיק ווי פֿריִער.

„די לאַרי סאַנדערס פּראָגראַם‟ האָט געוווּנען אַ צאָל פּריזן, אַרײַנגערעכנט דרײַ „עמיס‟. זי האָט אויך באַאײַנפֿלוסט אַזעלכע שפּעטערדיקע קלאַסישע פּראָגראַמען ווי „צאַמט אײַן אײַער ענטוזיאַזם‟.

איינער פֿון שאַנדלינגס לעצטע ווידעאָ־אויפֿטרעטונגען איז געווען אין דזשערי סײַנפֿעלדס געוועב־סעריע „קאָמיקערס אין אויטאָס, פֿאָרנדיק נאָך אַ קאַווע‟ (Comedians in Cars Getting Coffee). אויף דער פּראָגראַם טרעפֿט זיך סײַנפֿעלד יעדעס מאָל מיט אַן אַנדער קאָמיקער, און זיי פֿאָרן אין אויטאָ איינעם, כּדי צו גיין טרינקען אַ טעפּל קאַווע.

שאַנדלינג און סײַנפֿעלד רעדן דאָרט וועגן דעם שאָק, וואָס ס׳האָט אַרויסגערופֿן די בשׂורה פֿון ראָבין וויליאַמסעס זעלבסטמאָרד. זיי באַמערקן, אַז ווען מע זאָגט, „ער איז געווען אַזוי יונג‟ וועגן אַ מענטש אין די זעכציקער, מוז עס האָבן אַ שײַכות צום טויט. מע קען נישט זאָגן, למשל, אַז „ער איז אַזוי יונג‟ וועגן אַ פֿוטבאָל־שפּילער.

זייער אַ קאָמישער טייל איז דאָרט געווען, ווען מע האָט אויפֿן ווידעאָ געשטעלט אַ געלן שילד, מיט די ווערטער „אַ ייִדישן קוועטש־אָ־מעטער‟ וואָס ציילט שאַנדלינגס טענות („איך בין אַזוי קראַנק‟, „…אַזוי מיד‟, „…אַזוי דערשטוינט‟, אאַז”וו). מע האָט דערגרייכט צו נישט ווייניקער ווי 12 טענות אין גאַנג פֿון איין קאַווע! ס’איז געווען אַן אויסערגעוויינטלעכער מאָמענט פֿון ייִדישן־אַמעריקאַנער הומאָר.

//comediansincarsgettingcoffee.com/garry-shandling-its-great-that-garry-shandling-is-still-alive