הירהורים פֿון אַ מרוק

Musings of a Grouch


פֿון לייזער בורקאָ

Published April 05, 2016, issue of April 29, 2016.

ווער עס לעבט אין דער גרויסשטאָט, דאַרף שלום מאַכן מיט געוויסע אומבאַקוועמלעכקייטן, וואָס זײַנען כּמעט ניט אויסצומײַדן: דער רעש, דאָס שטופּעניש, דער טראַפֿיק; די בערגלעך מיסט אין מיטן גאַס, וואָס קאָכן זיך אונטער דער זון אין מיטן זומער; און נאָך אַזעלכע יסורים. ס׳איז אַ שטענדיקע מלחמת־גוג־מגוג מיט די קלאַנגען, בליקן, גערוכן, און פֿיזישע שטויסן, וואָס באָמבאַרדירן די מענטשלעכע חושים פֿון אַלע זײַטן. דער מענטש דאַרף זיך שטאַרקן, דאַרף זיך פֿאַרהאַרטעווען שטאָל־און־אײַזן קעגן דעם אָנפּראַל פֿון די פֿײַנדלעכע כּוחות.

אין אַ נאָרמאַלער וועלט איז אַ רחמנות אויף איינעם, וואָס איז טויב ווי די וואַנט און בלינד ווי די נאַכט. אָבער אין דער גרויסשטאָט, קען מען זאָגן, איז אַזאַ מענטש געבענטשט מיט דער אומפֿעיִקייט צו פֿאַרנעמען די גאַנצע מיאוסקייט פֿון זײַן אַרום. ער זעט בלויז אַ חלק דערפֿון — גענוג צו וויסן, אַז ער וויל ניט זען מער.

אין דעם פֿאַל (ווי אין כּמעט יעדן אַרטיקל מײַנעם) שרײַב איך ניט וועגן עפּעס אַ היפּאָטעטישן פּלוני־בן־פּלוני, נאָר וועגן זיך. איך קען אָנהייבן מיט די אויגן, וואָס אַ דאַנק זיי טראָג איך ברילן זינט איך בין געווען נײַן יאָר אַלט. נאָך הײַנט קען איך פֿאַרבײַגיין אַן אַלטן באַקאַנטן, אַפֿילו אַ גוטן־פֿרײַנד, און אים גאָר ניט דערקענען אָדער באַמערקען. (האָט ניט קיין פֿאַראיבל!) געוויינטלעך טראָג איך די נאָרמאַלע ברילן צום לייענען, אַפֿילו ווען איך לייען ניט, אַזוי אַז די גאַנצע וועלט, וואָס געפֿינט זיך ווײַטער ווי צוויי פֿוס פֿון מײַן פּנים, איז מיר אַ ביסל נעפּלדיק. די בעסערע ברילן מײַנע — די „שבתדיקע‟ ברילן, ווי איך רוף זיי — טראָג איך בלויז בײַ ספּעציעלע געלעגנהייטן, למשל, אין טעאַטער.

ס׳איז אָבער ניט קיין אומגליק צו זײַן אַ האַלב־בלינדער 95% פֿון דער צײַט, ווען מע וווינט אין דער גרויסשטאָט. אמת, אַ מאָל גייט פֿאַרבײַ אַ באַרימטער פֿילם־שטערן אָדער אַ סופּער־מאָדעלקע און ס’איז אַ שאָד צו פֿאַרפֿעלן דעם אָנבליק. אָבער דאָס געשעט מאַקסימום עטלעכע מאָל אַ יאָר, און געוויינטלעך קען איך זיך פֿאַרלאָזן אויף די אַנדערע פֿאַרבײַגייער צו מאַכן אַ טומל, איך זאָל האָבן צײַט אויסצובײַטן די ברילן. די איבעריקע צײַט קען מען בלויז קוקן אויף די זויערע פּנימער פֿון די פּאַסאַזשירן אין דער אונטערבאַן, זען ווי זיי גענעצן און קראַצן זיך, אָדער טוען ערגערע זאַכן. מאַלע וואָס פֿאַראַ פֿאַרזעענישן און שרעקבילדער באַווײַזן זיך ניו־יאָרק אויף שריט און טריט!

דאָס געהער איז בײַ מיר אויך, ניט אויף קיינעם געדאַכט, ניט אַזוי אײַ־אײַ־אײַ. מענטשן רעדן צו מיר און פֿון זייערע רייד פֿורעמען זיך אויס אין מײַנע אויערן נײַע קלאַנגען און קאָמבינאַציעס פֿון ניט־עקסיסטירנדיקע ווערטער. „היגדאַגבלוקטיקמאָ?‟ הער איך. איז מײַן ענטפֿער „יאָ, אַוודאי‟. ווען איך וואָלט ריכטיק דערהערט, וואָלט איך אפֿשר געענטפֿערט „ניין‟ אָדער „לינקס‟ אָדער „זעקס דאָלאַר‟; אָבער אַזוי ווי איך ווייס נישט, איז „יאָ‟ דער זיכערסטער ענטפֿער.

ווען עמעצער האָט באמת וואָס צו זאָגן און איך הער ניט — טויג ניט, פֿאַרשטייט זיך. אָבער ווי אָפֿט זאָגט עמעצער עפּעס, וואָס עס ווילט זיך טאַקע הערן? אויב ס׳איז באמת אַזוי וויכטיק, קען ער זיך נעמען די מי עס צו שרײַבן אויף „פֿייסבוק‟ אָדער „טוויטער‟.

פֿאָרנדיק מיט דער באַן יעדן טאָג, בין איך אייביק דאַנקבאַר פֿאַרן ניט הערן אַלצדינג (און אפֿשר איז די באַן טאַקע שולדיק אין דעם, וואָס איך הער ניט). דעמאָלט בין איך אויך גליקלעך, וואָס איך פֿאַרשטיי זייער ווייניק שפּאַניש, ווײַל אַנדערש וואָלט איך געהערט די אַלע שמועסן, וואָס קומען פֿאָר אַרום מיר, און עס וואָלט געווען שווערער זיך צו קאָנצענטרירן אויפֿן ביכל, וואָס איך לייען מיט מײַנע שוואַכע אויגן (וואָס אפֿשר, צום טייל, צוליבן לייענען אויף דער באַן זײַנען זיי געוואָרן אַזוי שוואַך).

דער דריטער חוש מײַנער, וואָס טויג ניט, איז דער חוש־הריח. ס׳איז אַ וויסנשאַפֿטלעכער פֿאַקט, אַז די מענערשע נאָז איז, אין דורכשניט, ניט אַזוי שפּירעוודיק ווי די ווײַבערשע. אַ דאַנק דעם האָט זיך אַנטוויקלט די גאַנצע פּאַרפֿום־אינדוסטריע, צו פֿאַרקויפֿן די פֿרויען כּל־מיני ווויל־שמעקעדיקע זאַכן, וואָס די מענער קענען ניט שמעקן סײַ ווי.

אין פּרעהיסטאָרישע צײַטן, ווען דער מענטש האָט געלעבט אין וואַלד און איז געלאָפֿן מיט די וועלף, איז זײַן שוואַכער חוש־הריח זיכער געווען אַ חסרון. אָבער הײַנט, לעבנדיק אין דער גרויסשטאָט, איז עס אַ געוואַלדיקע עוואָלוציאָנערע מעלה. ער גייט אַרײַן אין דער באַן (נאָך אַ מאָל), די טירן פֿאַרמאַכן זיך, און זעט — עס פֿילט זיך ווי אַ געפּגרטע חיה וואָלט זיך פֿאַרשטעקט אין דער ווענטיליר־סיסטעם. אַפֿילו אין אַ גוטן טאָג איז די לופֿט דאָרט אָנגעזעטיקט מיט ריחות פֿון פֿאַרשוויצטע פּאַסאַזשירן, וואָס פֿאָרן פֿון דער אַרבעט. מיט בלומען וועט עס קיין מאָל ניט שמעקן! און אַ מאָל וואַלגערט זיך דאָרט אַ צעדרייטער, נעבעך, אַ היימלאָזער, וואָס האָט זיך ניט געבאָדן זינט די וועלט שטייט, און דער וואַגאָן איז געפּאַקט מיט מענטשן, וואָס האַלטן זיך בײַ די נעזער און שעלטן מיט טויטע קללות. דעמאָלט זאָג איך אָפּ דעם אייבערשטן אַ שטילע ברכה „שלא עשׂני אישה‟, וואָס מײַן שוואַכע מענערשע נאָז קען ניט אויפֿנעמען דעם גאַנצן עיפּוש.

מײַן זיידע פֿלעגט זאָגן איראָניש, אַז ער איז אַ ייִד מיט אַלע מעלות: טויב, בלינד, קרום… ער האָט ניט געוווּסט, ווי אמת זײַנע ווערטער זײַנען — ווען ער וואָלט נאָר געלעבט אין ניו־יאָרק.