פּובליציסטיק

מײַן מאַמע גייט צום דאָקטער

My Mother's Visit to the Doctor

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

די וואָס קענען מיך פּערזענלעך זײַנען גוט באַקאַנט מיט מײַן מאַמעס אויסטערלישע „כעלעמער חכמות‟, נישט געקוקט אויף דעם וואָס זי האָט אָפּגעשטאַמט פֿון לאָדזש, פּוילן. זי איז אַוועק פֿון אונדזער זינדיקער וועלט מיט אַ שפּאָר ביסל יאָר צוריק.

מײַנע עלטערן צוזאַמען מיט מיר זײַנען אַנטלאָפֿן פֿון רוסישן גן־עדן גלײַך נאָכן סוף פֿון דער צווייטער וועלט־מלחמה און אָנגעקומען קיין אַמעריקע אין 1950. אין שטוב האָט מען דער עיקר גערעדט ייִדיש, אָבער טאַטע־מאַמע האָבן גערעדט אַ צעבראָכענעם ענגליש, דעם טאַטן איז ענגליש שווער אָנגעקומען ווײַל ער האָט געאַרבעט אַלע יאָרן ווי אַ דרוקער אין דער „פֿרײַהײַט‟ (אַ קאָמיניסטישע צײַטונג) ווו די דרוקער־יוניאָן האָט אים פֿאַרזאָרגט מיט אַרבעט, נישט וויסנדיק אַז ער איז אַדורך דאָס גיהנום אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. די אומגאַנג שפּראַך אין דער רעדאַקציע איז געווען אויסשליסלעך ייִדיש.

די מאַמע איז געווען אין די דרײַסיקער ווען מיר האָבן זיך באַזעצט אין דער בראָנקס, זי פֿלעגט גיין אין „נײַט־סקול‟ (אָוונט־קלאַסן), נאָר אַנשטאָט צו לערנען זיך ענגליש האָט זי זיך אָנגעכאַפּט אין קורסן וועגן דעם האָלענדישן פֿילאָסאָף „שפּינאָזאַ‟ און געלייענט האָט זי טראָצקין. פֿאַרוואָס? פֿרעגט מיך בחרם.

אירע וויזיטן צום דאָקטער האָלענדער זײַנען געווען דער הויכפּונקט אין לעבן. זי פֿלעגט אַהיימקומען פֿונעם וויזיט אויפֿגעפֿרישט און אויפֿגעמונטערט און דערציילן די גליקן פֿון טויזנט און איין נאַכט בזה הלשון:

„ווי נאָר דאָקטער האָלענדער האָט מיך דערזען זיצנדיק אין זײַן אויפֿנאַם־צימער, אַזוי איז ער אַרויסגעקומען מיט אויסגעשטרעקטע אָרעמס…‟

„טילי! קום אַרײַן, זיץ און מאַך זיך באַקוועם, דער עיקר, זאָג מיר וואָס דאָקוטשעט דיך?‟

די מאַמע האָט זיך געמאַכט באַקוועם אויף אַ באַזונדערן שטול, אַוועקגעלייגט איר בײַטל אויף איר קני, בעת דער דאָקטער האָט זי באַרויִקט:

„טילי! דו קענסט אַוועקלייגן דײַן בײַטל בײַ דער זײַט.‟

די מאַמע פֿלעגט ווערן דערשראָקן און אים געלאָזט וויסן אויפֿן אָרט איר באַציִונג צו איר בײַטל:

„איך צעשײד זיך קיין מאָל נישט מיט מײַן בײַטל, דאָקטער, איך האַלט עס אַלעמאָל נאָענט צו זיך. הײַנטיקע צײַטן קען מען קיינעם נישט געטרויען, אפֿילו אַ דאָקטער.‟

דער זעלבער שמועס פֿלעגט פֿאָרקומען יעדעס מאָל וואָס זי איז געגאַנגען צום דאָקטער. ער פֿלעגט אַלעמאָל שמייכלען און ווײַטער אָנגיין מיט דער פּראָצעדור און די אונטערזוכונג…

„אויב אַזוי, זאָג מיר, טילי, וואָס הערט זיך מיט דײַן געזונט?‟

עס פֿלעגט נעמען אַ רגע ביז זי איז צו זיך געקומען, צונויפֿגעזאַמלט אירע געדאַנקען, דער עיקר, ווען עס איז געקומען צו די נעמען פֿון די מעדיקאַמענטן פֿאַר אירע פֿאַרשיידענע קרענק, דער עיקר וויפֿל גייט ער זי רעכענען פֿאַרן וויזיט. ס’האָט גענומען אַ מאָמענט און זי האָט באַקומען ס’לשון:

„וואָס הערט זיך מיט מײַן געזונט ווילט איר וויסן, דאָקטער? אַ סך זאַכן מ’זאָל נישט וויסן דערפֿון. ערשטנס, פֿיל איך אַז איך האָב אַ קאַדילאַק (קאַטאַראַקט) אין מײַן לינקן אויג, דאַרף איך אַן אָפּפֿיר־מיטל. מײַן קאָפּ דרײט זיך אָפֿט, דאַרף איך פּענעצילין. מײַן האַרץ פּויקט און מאַכט אָן אַזאַ טרעוואָגע ווי ניאַגראַ פֿאָלס. איך האָב געהערט אַז „פּערקאָדיני‟ איז די בעסטע זאַך דערפֿאַר, אָדער גליצערין אונטער דער צונג. פֿאַרן בלוט־דרוק גיט מיר… זײַט אַזוי גוט ־ אַסיבוטאָל. פֿאַרן אַרטרײַטיס ־ מאָריסיני. און איצט קומען מיר צום בלוט, עס שטראָמט דורך מײַנע אָדערן ווי אַן עקספּרעס־באַן אין ׳ראָש־אוער׳) אַ גרויסן פֿאַרקער. מײַן קאָפּ דרייט זיך און מײַן נאָז ציטערט. אָבער דאָס איז נאָך נישט אַלץ, דאָקטער, איך בין אויך זייער, זייער נערוועיִש, איך דאַרף וואַליום.‟

דער דאָקטער קען שוין זײַנע פּאַציענטן, ער פֿאַרמאָגט אַ צאָל פֿון זיי וואָס וווינען אין דער געגנט, ס’רוב געראַטעוועטע פֿון חורבן. זיי טיילן זיך מיט די מעדיקאַמענטן און מיט די קרענק אויף וועלכע זיי לײַדן. דער דאָקטער וויל וויסן:

„ווען האָט איר פֿאַרענדיקט די מעדיצינישע שולע, שוין אָפּגערעדט פֿונעם פֿאַרמאַצעווטישן אוניווערסיטעט?‟

זי שאָקלט צו מיטן קאָפּ, קוקט אים אָן זײַטיק און מאַכט:

„וואָס מיינט איר דערמיט צו זאָגן, דאָקטער, הײַנט מוז מען זײַן אַן אייגענער דאָקטער, ווײַל די הײַנטיקע דאָקטוירים פֿאַרשטייען אַ קרענק, און קענען דיך אַוועקלייגן אָן אַ פּיפּס. וואָס ווייסן זיי וואָס מיר האָבן אַדורכגעמאַכט בײַ סטאַלינען און בײַ היטלערן?‟

דער דאָקטער קוקט זי אָן מיט גרויס מיטגעפֿיל, גיט ער צו:

„איך ווייס גאַנץ גוט, וואָס איר זײַט אַדורכגעגאַנגען און איך קען אײַך פֿאַרזיכערן אַז איר זײַט בײַם בעסטן געזונט. נאָר דאָס וואָס איר זײַט אַזוי נערוועיִש, וועל איך אײַך פֿאַרשרײַבן וואַליום פֿאַר די נערוון, און נאָך אַ זאַך, אויב איר זײַט אײַער אייגענער דאָקטער צו וואָס באַדאַרפֿט איר מיך?‟

זי וואַרפֿט אים צו אַ קרום שמייכעלע:

„צו וואָס איך דאַרף אײַך? איך דאַרף אײַך פֿאַר די רעצעפּטן, איך טויג זיך נישט אויס אין לאַטײַן. און איצט וויל איך וויסן, וויפֿל קום איך אײַך?‟

דאָקטער האָלענדער איז שוין געוווינט צו דער פֿראַגע, ס’רובֿ פֿון זײַנע פּאַציענטן, דער עיקר פֿרויען, וואָס האָבן איבערגעלעבט דעם חורבן שטעלן אים די זעלבע פֿראַגע, און ער שיקט זיי צו זײַן סעקרעטאַרקע, אָבער מיט מײַן מאַמען שפּילט מען זיך נישט, זי וויל דווקא וויסן:

„וווסי, דאָקטער, איר ווייסט אַליין נישט וויפֿל איר וועט מיר רעכענען?‟

ווען די מאַמע קערט זיך אום צוריק פֿון איר וויזיט צום דאָקטער, די סאַמע ערשטע זאַך וואָס זי ערליידיקט איז אַוועקשטעלן דאָס פֿלעשעלע מיטן וואַליום אין מעדיצין־קעסטעלע אין וואַש־צימער. ערשט דעמאָלט לאַדט זי אונדז אײַן — מיך, מײַן מענדלען מיט די צוויי זינדלעך אויף וועטשערע.

דער טיש שטייט גרייט, זי סערווירט אַלעמאָל דאָס אייגענע, לאָקשן מיט יויך, נאָר איידער זי ברענגט אַרויס פֿון קיך דאָס געבראָטענע הינדל, איז שוין דער שמועס געגליכן צו אַן אָפּגעשטאַנען געקעכץ. אָבער איידער וואָס ווען, טאַנצט זי אַרײַן אין וואַש־צימער, כאַפּט אַרויס דאָס פֿלעשעלע מיטן באַרויִקונגס־מיטל וואַליום, עפֿנט עס אויף, נעמט אַרויס דאָס ערשטע טאַבלעטקעלע און לייגט עס אַוועק אויף מײַן טאַטנס טעלער.

איך באַנעם נישט איר אויפֿטו און פֿרעג:

„מאַם! האָט דען נישט דאָקטער האָלענדער בלויז פֿאַר דיר פֿאַרשריבן דעם וואַליום פֿאַר דײַנע נערוון?‟

זאָגט זי: „יאָ.‟

„האָט ער דיר נישט אָנגעזאָגט ווי אַזוי זיי צו נעמען?‟

„יאָ!‟

„איז פֿאַרוואָס גיסטו עס דעם טאַטן?‟

זי שטעלט זיך אויף און אַנאָנסירט בקול רם:

„איך גיב דעם וואַליום דײַן טאַטן ווײַל ער איז דער וואָס מאַכט מיך נערוועיִש…‟