רבי יצחק ליפּיעצס חסידישער ייִדישיזם

Rabbi Isaac Lipietz's Religious Yiddishism

דער שער־בלאַט פֿונעם אָריגינעלן וואַרשעווער „ספֿר מטעמים” און „ספֿר מטעמים החדש” און אַ „פֿײַג” איז נאָך אַלץ באַקאַנט בײַ אַ טייל רוסן ווי אַ סגולה־סימבאָל קעגן די מזיקים
דער שער־בלאַט פֿונעם אָריגינעלן וואַרשעווער „ספֿר מטעמים” און „ספֿר מטעמים החדש” און אַ „פֿײַג” איז נאָך אַלץ באַקאַנט בײַ אַ טייל רוסן ווי אַ סגולה־סימבאָל קעגן די מזיקים

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published April 17, 2016, issue of May 13, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

פֿאַרוואָס פּראַוועט מען פּסח אינעם נישט־ייִדישן חודש מײַ? אויף דעם האָט דער ספֿר אויך אַן ענטפֿער. על־פּי־קבלה, זענען די טעג צווישן פּסח און שבֿועות פֿאַרבונדן מיטן לשון־קודשדיקן וואָרט „מי‟ („ווער‟), בגימטריא 50. ווען די ייִדן האָבן שוין מקבל געווען די תּורה, האָט דער באַשעפֿער באַשלאָסן, אַז די וועלט וועט ווײַטער עקזיסטירן. פֿאַר דער מתּן־תּורה האָט מען אָבער נישט געוווּסט, וואָס ס׳וועט ווײַטער זײַן, דערפֿאַר האָבן די אומות־העולם אָנגערופֿן זייער חודש „מאַי‟, וואָס אויף לשון־תּרגום מיינט „וואָס‟, בגימטריא 51.

פֿאַרן יאָר 1918 איז אין רוסלאַנד געווען גענגלעך דער יוליאַנער קאַלענדאַר, לויט וועלכן מײַ הייבט זיך אָן אויף 12 טעג פֿריִער, ווי אין די מערבֿדיקע לענדער. צוליב דעם חילוק צווישן די דאַטעס, האָט מען דעם 7טן נאָוועמבער געפּראַוועט אינעם ראַטן־פֿאַרבאַנד דעם יוביליי פֿון דער אָקטאָבער־רעוואָלוציע. לויט אַלטן רוסישן לוח שטימט פּסח, געוויינטלעך, טאַקע מיטן חודש מײַ.

פֿאַרשטייט זיך, האָבן אַזעלכע ווערטער־שפּילערײַען ווייניק צו טאָן מיט דער עכטער לינגוויסטיק. זיי דערמעגלעכן אָבער יאָ צו קאָנצעפּטואַליזירן יעדן פּרט אינעם טראַדיציאָנעלן ייִדישן לעבן, אַרײַנגערעכנט פֿאַרשיידענע אַספּעקטן פֿון דער ייִדישער שפּראַך, צונויפֿשמעלצנדיק דעם פֿאָלקלאָר מיט רוחניות. צומאָל, ווי אינעם דערמאָנטן טשיקאַוון בײַשפּיל מיט דער פֿײַג, שטימען די חסידישע אויסטײַטשן יאָ מיט ערנסטער לינגוויסטיק און אַפֿילו פּסיכאָאַנאַליז.

אינעם פּרק „דיבור‟ פֿונעם „ספר מטעמים החדש‟ ווערט דערקלערט, אַז בײַ די אַשכּנזישע ייִדן ווענדט מען זיך צו עלטערע אָדער מער חשובֿע לײַט בלשון־רבים; אַנשטאָט „דו‟ זאָגט מען „איר‟, כּדי זיך מכבד צו זײַן ווי אַ גאַנצע גרופּע מענטשן. בײַ די חסידים איז אָבער אָנגענומען צו רעדן אַפֿילו מיט די זקנים בלשון־יחיד, ווײַל אַפֿילו יהושע בן נון האָט אויף אַזאַ שטייגער גערעדט מיט משה רבינו. מיט אַ פֿרעמדער פֿרוי, דערקלערט רבי יצחק ווײַטער, אירצט מען זיך אויך, כּדי צו פֿאַרגרעסערן די סאָציאַלע דיסטאַנץ פֿון איר, און כּדי זיך פֿאָרצושטעלן, אַז מע רעדט מיט עטלעכע פֿרויען — צו דערווײַטערן זיך פֿון איר געשטאַלט און נישט צוצוקומען צום פֿלירטעווען.

אויף אַ פּשוטן אופֿן, דערקלערט דער רבֿ וויכטיקע אַספּעקטן פֿון דער ייִדישער גראַמאַטיק, אין שײַכות מיט די סאָציאַלע באַציִונגען בײַ די פּוילישע ייִדן אינעם 19טן יאָרהונדערט.

רבי יצחק ליפּיעץ דערקלערט אויך אין זײַנע ווערק, פֿאַרוואָס אויף „גוט־מאָרגן‟ ענטפֿערט מען „אַ גוט יאָר‟, פֿאַרוואָס פֿרײַטיק בײַנאַכט ווינטשט מען „גוט־שבת‟ אַנשטאָט „אַ גוטע נאַכט‟, און אַ גאַנצע ריי אַנדערע ענינים, וואָס מע קאָן באַטראַכטן ווי אַ מין פֿרומער נוסח פֿון ייִדישיזם.

ס׳איז כּדאַי צוצוגעבן, אַז דאָס וואָרט „אַפֿיקומן‟ שטאַמט פֿון גריכיש און שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ גוטן בײַשפּיל פֿונעם טויזנט־יאָריקן שפּראַכלעכן געשמעלץ, וואָס שטעקט אינעם ייִדישן ווערטער־אוצר. ס׳איז גוט, אַז אַזאַ פּראָ־ייִדישיסטישער ספֿר ווערט דערמאָנט אויף אַן אַמעריקאַנער פֿרומער וועבזײַט. אַחוץ די טעכנישע הלכה־דיסקוסיעס, וואָלט אָבער געווען כּדאַי דעם ברייטערן אַמעריקאַנער עולם געווויר ווערן, אַז אַפֿילו וועגן אַזאַ ספּעציפֿישן פּרט, ווי דער חילוק צווישן אירצן זיך און דוצן זיך, וואָס אין דער ענגלישער שפּראַך איז בכלל נישטאָ, קאָן מען געפֿינען אינטערעסאַנטע טעאָריעס אין דער מיזרח־אייראָפּעיִשער רבנישער ליטעראַטור.