פּובליציסטיק

גוט יאָנטיף, פּאָנטיף!

Gut Yontef, Pontiff!

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

אַ מאָדנע פֿאָלק זענען מיר, אַ געמיש פֿון פֿאַרשיידענערליי ייִדן — כּשרע, טריפֿענע, פֿליישיקע, מילכיקע, פּאַרעווע, לינקע, רעכטע, עכטע, פֿרעמדע, אייגענע, ייִדן פֿון הערן און געדענקען.

נעמט זיך אין זינען יענעם מאָמענט, ווען מיר, אַלע דורות, זײַנען געשטאַנען בײַם באַרג סיני און משה רבינו איז אַראָפּגעקומען פֿון זײַן היכל מיט די צען געבאָט און דערזען, אַז ווי נאָר ער האָט אָפּגעלאָזט די לייצעס אַזוי האָט מען שוין גענומען דינען דעם גאָלדענעם קאַלב.

פֿאַרשטייט זיך, אַז מיר האָבן דערצאָרנט דערמיט אויך גאָט. פֿרעגט שוין נישט וואָס ס׳האָט זיך אָפּגעטאָן, דער רבונו־של־עולם איז געוואָרן אין כּעס און געשטורעמט מיט אַ וואָרענונג: „ייִדעלעך, אַז איר וועט נישט זײַן קיין לײַטישע מענטשן וועל איך אײַך אָנטאָן דעם באַרג אויפֿן קאָפּ!‟

נאָך אַזאַ ברוך הבא, האָט מען זיך גענומען אין די הענט אַרײַן אָבער בלויז אויף אַ ווײַל, און באַלד זיך גענומען שפּאַלטן, נישט נאָר אויף פֿאַרשיידענע עדות, נאָר אויך אויף פֿאַרשיידענע השׂגות און גיי זײַ אַ חכם און פֿאַרשטיי וואָס ס׳טוט זיך מיט אונדז…

איז די מעשה אַזאַ, וואָס האָט מיך אויפֿגעבראַכט דאָס מאָל ווילט איר וויסן? נישט קיין אַנדערער ווי דער „מ׳שטײַנס געזאָגט, ייִד‟, וואָס צילעוועט זײַן פֿײַל און בויגן דווקא אויפֿן „ווײַסן הויז‟, מיט אַזאַ אימפּעט און טרעוואָגע, אַז ס׳פֿעלט אים אויס אָטעם, נישט דאָס לשון.

געזען אַז די קלינטאָן־פּלוניתטע וויל פֿון אים מאַכן קרעפּל־פֿלייש, האָט ער צונויפֿגעשלעפּט די מאָנאַטקעס מיט די פּאָר שמאַטקעס און געמאַכט אַ ויברח צום פּויפּסט אין וואַטיקאַן, עד כּאן.

קינדערלעך, ווען ס׳וואָלט אין דעם וואַטיקאַן געשטעקט דורך דור דורות כאָטש אַ קרישקע פֿון רחמים פֿאַר דער מענטשהייט, שוין אָפּגערעדט — פֿאַר די ייִדן, וואָלטן מיר, אחינו בני ישראל נישט אַדורכגעמאַכט דעם גיהנום אויף דער וועלט. נאָך אַלעמען, דער וואַטיקאַן איז באַקאַנט ווי דער באַסטיאָן פֿון גלײַכגילטיקייט נישט נאָר צו ייִדישע לײדן, נאָר אפֿילו צו זייערע אייגענע מיטברידער — קריסטן איבער דער וועלט, וואָס מע פּײַניקט זיי הײַנט מיט מכּות רצח. נו, די גאַנצע זאַך גייט זיי אָן ווי די נעכטיקע וועטשערע…

דאָ האַנדלט זיך וועגן אַן „אויך מיר אַ ייִד!‟ — בערני סענדערס, דער ייִד דער שתּדלן, און בלויז ווען מ׳האָט אים צוגעשטעלט צום ווענטל האָט ער אויסגעזאָגט אַז ער איז אַ ייִד, און אַז די עלטערן זײַנען אַרויסגעקומען פֿון אַ קליין שטעטל ערגעץ אין פּוילן, און אַז זײַן גאַנצע משפּחה איז אומגעקומען בײַ היטלערן.

וווּ האָט ער זיך אָנגעשטעקט מיטן יושר און גערעכטיקייט, מיט „אַלע גלײַך‟? אין קאַלעדזש, זאָגט ער, ווען ער האָט זיך אײַנגעשטעלט פֿאַר דער קריוודע אַרום אים און אַראָפּ מיטן מלך־קיסר, און הײַנט — אַראָפּ מיט די בענק און „וואָל־סטריט‟. ס׳קלינגט גוט, ממש ווי אַן אָפּקלאַנג פֿון אונדזערע נבֿיאים. ווען ער ווייסט כאָטש פֿון וואַנען ס׳זײַנען געקומען צו אים אַזעלכע רייד וואָלט ער ווייניקער געשטורעמט און מער זיך געגריבלט אין די נעכטיקע טעג.

איז אים פֿאַרבליבן אַ לעצטער און ענדגילטיקער שריט, בלויז דער פּויפּסט קען אים ראַטעווען און צושטעלן דעם טראָן מיט דער רויטער פֿאָן, נאָך אַלעמען איז דער פּויפּסט פֿאָרט אַ פּויפּסט. צוויי רעוואָליוציאָנערן אויפֿן דרך היושר און גערעכטיקייט, הוראַ! הוראַ!

וויל איך בלויז באַטאָנען, אַז בערני האָט עפּעס אַ צוויידײַטנדיקע באַציונג צו מדינת־ישׂראל, צו זײַן אייגענעם שטאַם, צו זײַן קולטור, שפּראַך און טראַדיציע. כ׳הייב נישט אָן צו וויסן צי ער שעמט זיך דערמיט, צי ער האַלט זיך פֿאַר אַן אינטערנאַציאָנאַליסט וואָס אַנטלויפֿט פֿון זיך אַליין, צי ער איז אויסן צו טאַנצן דעם בערן־טאַנץ מיטן פּויפּסט.

בערני איז נישט קיין יחיד־במינו, מיר האָבן פֿאַרמאָגט און פֿאַרמאָגן ביזן הײַנטיקן טאָג אַ פּלעיאַדע מיט בערניס, און אַלע מיטן משיח־קאָמפּלעקס.

איז וואָזשע, לאָמיר זאָגן, האָבן די צוויי פֿאַרטרעטער פֿון דער אָרעמער מענטשהייט געשמועסט? איך שטעל זיך פֿאָר, אַז צווישן דעם פּויפּסט מיטן „אויך מיר אַ ייִד‟ האָט זיך אַנטוויקלט דער שמועס בזה הלשון:

בערני (הכנעהדיק):

„פּויפּסט לעבן, אײַער מאַיעסטעט, די פֿרויען־צימער דערגייט מיר די יאָרן, זי האָט אַ צונג אויף שרויפֿן און פֿאַרגינט מיר נישט די זכיה צו ווערן דער ערשטער ייִדישער פּרעזידענט פֿון אַמעריטשקע גנב‟.

פּויפּסט פֿרענציס (דערשטוינט):

„ייִדישער פּרעזידענט??? ביסט גאָר אַ ייִד? ס׳איז אַ נײַעס פֿאַרן בני־בית!‟

בערני (אונטערטעניק):

„יעזוס איז דאָך אויך געווען אַ ייִד, און ער האָט זיך דאָראָבעט צו ווערן אַ גאָטהײט, איך בין בלויז אויסן דאָס ׳ווײַסע הויז׳.‟

פּויפּסט פֿרענציס:

„מײַן זון, דערווײַל בין איך פֿאַרנומען מיט די פּליטימדיקע „רעפֿיודזשיס‟. זיי נייטיקן זיך אין הילף, דו ביסט בלויז אויסן זיך! די וועלט ברענט און דײַן זייגער שטייט. דו שטעלסט זיך נישט אײַן פֿאַרן עבֿדים היינו, נאָר פֿאַר דער רעוואָלוציע. מיינסט דאָך נישט דעם לשנה הבאה בירושלים ווי בשנה הבאה אין ׳ווײַסן הויז׳; מיינסט דאָך נישט אוודאי די עשׂרת הדברות נאָר די גאָלדענע קאַלב; דו מיינסט מסתּמא נישט די יויך, נאָר די קניידלעך, איז דיינו! איך קען דיר געבן נאָר איין עצה, לויף צום דאַלײַ־לאַמאַ, עלי וויזעל האָט פֿון אים באַקומען אַ ברכה. און פֿאַרגעס נישט אין די „פּראָטאָקאָלן פֿון די זקני ציון‟, דאָרט שטייט בפֿירוש געשריבן, אַז ייִדן ווילן פֿאַרכאַפּן די וועלט, און אַז דו וועסט ווערן דער ערשטער ייִדישער פּרעזידענט, וועלן ביי די אומות העולם מקיים ווערן די רייד פֿון די פּראָטאָקאָלן‟.

איז בערני צוריקגעקומען אַן אָפּגעשמיסענער פֿונעם פּאָנטיף, נישט געפּראַוועט דעם יום־טובֿ, נאָר זיך גענומען גרייטן צום פֿאַרמעסט.

ליבע פֿרײַנד, דער איינציקער ייִד וואָס איז מיר געקומען אין זינען הײַנט, האָט אַן ענלעכן נאָמען: באַרני פֿרענק, וועלכער זיצט שוין יאָרן לאַנג אין קאָנגרעס און גלייבט אויך אין מאַרקסן, נאָר נישט יענעם קאַרל מאַרקס פֿון „דאַס קאַפּיטאַל‟, נאָר אין גראַוטשאָ מאַרקס, דעם קעניג פֿון די קאָמעדיאַנטן, מיט זײַנע ברידערלעך האַרפּאָ, טשיקאָ, גאָמאָ און זעפּאָ. אַלע פֿון זיי — „אויך מיר ייִדן‟, אָבער זיי האָבן זיך כאָטש געריסן צו דער בינע און נישט צום „ווײַסן הויז‟.

איז וווּ האַלטן מיר? מ׳זאָגט מיר, אַז אַ ייִד אין אַמעריקע טאָר נישט ווערן קיין פּרעזידענט, דער עיקר — אַ ייִד וואָס פֿלירטעוועט מיטן פּויפּסט, וואָס פּרעדיקט אידעאַליזם פֿון די נעכטיקע טעג, אַ ייִד וואָס מיינט ישׂראל קומט דער וועלט דעם באַרג סיני בשעת די וועלט שיקט זיי טעגלעכע ראַקעטעס צו פֿאַרניכטן אונדזער אויסגעבענקט און אויסגעבענטשט לאַנד, אַ ייִד וואָס רעדט זיך אײַן אַ קינד אין בויך, קען אויך מפּלען ווי נאָר די וועלט גיט אַ גרעפּס מיט שׂינאת־ישראל.

בערני (ברוך) סענדערס, נעם זיך אין די הענט אַרײַן, ביסט בלויז אַ שרײַפֿעלע אין דער מאַשינעריע פֿון דער אַמעריקאַנער פּאָליטיק, און דער עיקר: „בערני, דו ביסט נישט קיין קענעדי.‟