אַ בילד פֿון פֿיר טאַלאַנטירטע אימיגראַנטקעס

A Portrait of Four Talented Immigrant Women

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published May 15, 2016, issue of May 27, 2016.

אין אַלאַן ראָבערט גינסבערגס בוך, The Salome Ensemble, וואָס איז לעצטנס פּובליקירט געוואָרן, דערוויסט מען זיך וועגן פֿיר ייִדישע פֿרױען, וועלכע זענען געקומען קײן אַמעריקע מיט דער גרױסער כװאַליע פֿון דער ייִדישער עמיגראַציע און האָבן זיך קונה־שם געװען אין דער אַמעריקאַנער קולטור און עפֿנטלעכן לעבן פֿון דער ערשטער העלפֿט פֿונעם צװאַנציקסטן יאָרהונדערט.

זײערע גורלות זײַנען איבערגעפֿלאָכטן געװאָרן צוליב זײער שײַכות מיטן ראָמאַן און פֿילם „סאַלאָמע פֿון די טענעמענטס‟, וואָס איז אַרויסגעלאָזט געוואָרן אין יאָר 1923. די מחברטע פֿונעם דאָזיקן ראָמאַן איז געװען אַנזיע יעזערסקאַ, און זײַן סיפּור־המעשׂה באַזירט זיך אױף דער לעבנס־געשיכטע פֿון איר חבֿרטע, רױז פּאַסטאָר סטאָקס. די צװײ אַנדערע העלדינס, סאָניע לעװיען און יעטאַ גאָודאַל, האָבן פֿאַרװאַנדלט דעם ראָמאַן אין אַ פֿילם.

די דאָזיקע באַציִונגען האָבן געפֿורעמט דעם יסוד פֿאַרן פֿאַראײניקן די גאָר פֿאַרשידענע פּערסאָנאַזשן אין אײן גרופּע, װאָס גינסבערג האָט אָנגערופֿן „די סאַלאָמע־אַנסאַמבל‟. אינעם הינטערגרונט פֿון דער געשיכטע שטעקט די אוראַלטע פֿיגור פֿון שלומית, דער טאָכטער פֿון מלך הורדוס און די העלדין פֿון אָסקאַר װײַלדס פּיעסע, װוּ די הױפּט־ראָלע האָט געדאַרפֿט שפּילן די באַרימטע ייִדישע אַקטריסע שׂרה בערנאַר. די ענגלישע צענזור האָט פֿאַרװערט די פֿאָרשטעלונג צוליב איר אוממאָראַלישער דרײסטקײט, אָבער שׂרה בערנאַר האָט פֿאָרט געדינט װי אַ מוסטער פֿאַר פֿרײַ־דענקערישע פֿרױען פֿון יענער תּקופֿה.

די פֿיר העלדינס פֿון גינסבערגס שטודיע זײַנען געװען גאַנץ פֿאַרשידן אין זײער כאַראַקטער און טעמפּעראַמענט, אָבער זײ אַלע האָבן זיך דערשלאָגן אַ מערקװירדיקן דערפֿאָלג אין דער אַמעריקאַנער געזעלשאַפֿט. צוליב דעם האָבן זײ געדאַרפֿט פֿאַרלאָזן זײערע אַלטע אימיגראַנטישע פּערזענלעכקײטן און שאַפֿן נײַע, אַמעריקאַנער־געשטימטע אידענטיטעטן. דורכצומאַכן אַזאַ מין טיפֿע פּסיכאָלאָגישע און קולטורעלע טראַנספֿאָרמאַציעס איז ניט געקומען גרינג. צומאָל האָט מען געדאַרפֿט פֿאַר זײ באַצאָלן אַ הױכן פּרײַז. יעדע געשיכטע איז פֿול מיט דראַמאַטישער שפּאַנונג, װאָס אַנטפּלעקט סײַ ליכטיקע, סײַ פֿינצטערע צדדים פֿון דער אַמעריקאַנער געזעלשאַפֿט פֿון יענער צײַט.

רױז פּאַסטאָר איז געקומען קײן אַמעריקע פֿון רוסישן פּױלן און געמאַכט אַ זשורנאַליסטישע קאַריערע מיט אירע אַרטיקלען פֿאַר פֿרױען אין דער קאָנסערװאַטיװער צײַטשריפֿט „ייִדישער טאַגעבלאַט‟. אָבער באַרימט איז זי געװאָרן צוליב איר חתונה האָבן מיט גרעהעם סטאָקס, אַ מיליאָנער פֿון אַ שײנעם אַמעריקאַנער ייִחוס. דאָס פּאָרפֿאָלק איז געװען לינק־געשטימט און אידעאַליסטיש, און בײדע האָבן אַ סך בײַגעטראָגן צו דער סאָציאַליסטישער באַװעגונג.

די ערשטע װעלט־מלחמה האָט גורם געװען אַ שאַרפֿן קאָנפֿליקט צװישן רױז און איר מאַן, װאָס האָט דערפֿירט צו זייער צעשײדונג. לכתּחילה האָבן זײ בײדע געשטיצט דאָס אַרײַנטרעטן פֿון אַמעריקע אין דער מלחמה. אָבער די רוסישע רעװאָלוציע האָט געמאַכט אַזאַ שטאַרקן רושם אױף רױז, אַז זי איז געװאָרן אַ פֿאַרברענטע קאָמוניסטקע און אַ קעגנער פֿון דער מלחמה. פֿאַר אירע אָפֿענע דעקלאַראַציעס איז זי אַרעסטירט און פֿאַרמישפּט געװאָרן צו צען יאָר אין תּפֿיסה, הגם אין גיכן איז זי באַפֿרײַט געװאָרן. זי איז פֿאַרבליבן אַ געטרײַע חסידה פֿון סאָװעטן־פֿאַרבאַנד ביז איר טױט אין 1933.

יעזערסקאַ איז אױך געקומען פֿונעם רוסישן תּחום־המושבֿ, אָבער קײן גליק מיט אירע מענער האָט זי ניט געהאַט. איר אַמביציע איז געװען צו װערן אַ שרײַבערין און צוליב דעם דאָזיקן חלום האָט זי מקריבֿ געװען איר משפּחה־לעבן. עס איז איר טאַקע אײַנגעגעבן צו װערן די ערשטע רוסיש־ייִדישע אימיגראַנטקע, װאָס איז אָנערקענט געװאָרן װי אַ חשובֿע ענגליש־שפּראַכיקע שרײַבערין. איר גרעסטער דעפֿאָלג איז געװען דער ראָמאַן „סאַלאָמע פֿון די טענעמענטס‟, װאָס זי האָט פֿאַרקױפֿט צום פֿילמירן אין האָליװוּד. דער ראָמאַנטישער צד פֿון איר לעבן רופֿט עד־היום אַ זשװאַװן אינטערעס בײַ אײניקע פֿאָרשער. זי האָט עטלעכע יאָר געפֿירט אַ ליבע מיטן באַרימטן אַמעריקאַנער פֿילאָסאָף דזשאָן דיוּי. און די היסטאָריקער אַמפּערן זיך, װי װײַט עס זײַנען דערגאַנגען זײערע באַציִונגען, און װער איז געװען שולדיק אין זייער צעשיידונג.

סאָניע לעװיען איז געװען מער מעסיק אין איר פּריװאַטן לעבן. זי האָט געירשנט אַן אַנאַרכיסטישן װעלטבאַנעם פֿון איר טאַטן, װאָס איז פֿאַרשיקט געװאָרן קײן סיביר פֿאַר זײַנע רעװאָלוציאָנערע אַקטיװיטעטן, אָבער דאָס האָט איר ניט געשטערט צו מאַכן אַ גלענצנדיקע קאַריערע. זי האָט אָנגעהױבן װי אַ סטענאָגראַפֿיסטקע, דערנאָך געװאָרן אַ רעדאַקטאָרין אין עטלעכע חשובֿע ניו־יאָרקער צײַטשריפֿטן, און דערנאָך געאַרבעט װי אַ שרײַבערין פֿון פֿילם־סצענאַרן אין האָליװוּד. דװקא זי האָט אַדאַפּטירט דעם ראָמאַן פֿון איר חבֿרטע יעזערסקאַ פֿאַרן פֿילם.

די הױפּט־ראָלע אינעם פֿילם האָט געשפּילט די אַקטריסע יעטע גאָודאַל. די דאָזיקע ראָלע האָט גוט צוגעפּאַסט איר כאַראַקטער. להיפּוך צו די דרײַ אַנדערע פֿרױען, איז גאָודאַל אױפֿגעװאַקסן אין האָלאַנד. אין אַמעריקע האָט זי לגמרי איבערגעריסן די באַציִונגען מיט איר פֿרומער ייִדישער משפּחה און מיט ייִדישקײט. זי האָט אױסגעטראַכט אַ נײַע ביאָגראַפֿיע װי אַ פֿראַנצױזיש מײדל פֿון װערסאַי. זי האָט זיך אױפֿגעפֿירט װי אַ קאַפּריזנע „סטאַר‟ פֿונעם שטומען קינאָ, אָבער אין דער אמתן איז זי געװען אַ פּראַקטישע פֿרױ. זי האָט געקאָנט געניט פֿאַרטײדיקן אירע רעכט װי אַן אַקטריסע קעגן די בעלי־בתּים פֿון פֿילם־סטודיעס אין געריכט.

גינסבערגס בוך איז אַ לעבעדיקע און פֿאַרכאַפּנדיקע לעקטור, װאָס אַנטפּלעקט נײַע אַספּעקטן פֿון דער ייִדישער אַסימילאַציע אין אַמעריקע. ספּעציעל אינטערעסאַנט איז זײַן פּרטימדיקער אַנאַליז פֿונעם קאָמערציעלן און לעגאַלן צד פֿון די פֿרײַע שעפֿערישע פּראָפֿעסיעס, אַזעלכע װי ליטעראַטור און קינאָ. זײַנע קאָמפּליצירטע פּסיכאָלאָגישע פּאָרטרעטן פֿון פֿיר אױסערגעװײנטלעכע פֿרױען דערװײַזן אַ סך פּערזענלעכע סימפּאַטיע פֿאַר זײַנע העלדינס, אָבער ער פֿאַרבלײַבט אָביעקטיװ אין זײַן שידלערונג פֿון זײערע מעלות און חסרונות.

דאָס בוך װאָלט געװען נאָך בעסער, װען דער מחבר װאָלט געװען אַ ביסל מער אָפּגעהיט מיט די פּרטים װעגן דער רוסיש־ייִדישער קולטור און געשיכטע, און װאָלט זיך ניט פֿאַרלאָזט אױף „פֿידלער אױפֿן דאַך‟ װי אַ מקור פֿאַרן ייִדישן לעבן אין מזרח־אײראָפּע. שלום־עליכמס „טבֿיה דער מילכיקער‟, להיפּוך צו „פֿידלער‟, קומט פֿאָר ניט אין אַנאַטעװקע, און דער ערשטער באַנד פֿון דער „ייִדישער פֿאָלקס־ביבליאָטעק‟ איז אַרױס אין קיִעװ און ניט אין שװעדן! אָבער אַזאַ מין לײַכטזיניקײט לגבי דער „אַלטער הײם‟ איז, לײדער, גאַנץ פֿאַרשפּרײט אַפֿילו צװישן די בעסטע פֿאָרשער פֿון דער אַמעריקאַנער ייִדישער קולטור.