קהילה, רוחניות

ערשטע רוסישע שיל פֿאַר אַרעסטאַנטקעס

First Russian Synagogue For Female Inmates

פֿון יואל מאַטוועיעוו

נישט לאַנג צוריק האָט זיך אין רוסלאַנד געעפֿנט די ערשטע שיל פֿאַר אַרעסטאַנטן אין אַ פֿרויען־תּפֿיסה. אויף וויפֿל די אָרגאַניזאַטאָרן ווייסן, איז דאָס דער איינציקער אַנשטאַלט פֿון אַזאַ מין אין דער וועלט.

אין דער עפֿענונג־צערעמאָניע, וועלכער איז פֿאָרגעקומען דעם 28סטן מאַרץ, האָבן זיך באַטייליקט דער פּעטערבורגער הויפּט־רבֿ מנחם־מענדל פּעווזנער; דער רוסלענדישער מיליטערישער הויפּט־רבֿ אַהרן גורעוויטש; הרבֿ יפֿרח אַבראַמאָוו, וועלכער האָט אָרגאַניזירט די נײַע שיל; דער פֿעדעראַלער תּפֿיסה־פֿאַרוואַלטער — וואַלערי ניקאָלאַיעוו, און יעלענאַ קוזנעצאָוואַ, אַן אויפֿזעערין פֿון מענטשנרעכט אין דער טורמע־סיסטעם. דער הויפּט־רבֿ האָט צוגעקלאַפּט אַ מזוזה און איבערגעגעבן די אַרעסטאַנטקעס די ערשטע ספֿרים און מעשענע האַלטערס פֿאַר שבת־ליכט.

אַבראַמאָוו, דער פּעטערבורגער רבֿ, וועלכער האָט שוין אָרגאַניזירט צוויי אַנדערע תּפֿיסה־שילן אין רוסלאַנד, האָט איבערגעגעבן בעת אַן אינטערוויו מיטן „פֿאָרווערטס‟, אַז דער פּראָיעקט איז געלונגען, ווי עס ווײַזט די דערפֿאַרונג במשך פֿון די לעצטע צוויי חדשים. די אַרעסטירטע פֿרויען באַזוכן אין זייערע פֿרײַע שעהען דעם שיל־צימער, כּדי צו דאַוונען, צו זאָגן תּהילים, צו לערנען חומש און אָנצוצינדן די שבת־ליכט; די ליכט־האַלטערס האָבן פֿאַר זיי געשאַפֿן די מענער, וואָס זיצן אין אַן אַנדער טורמע און דאַוונען אין אַן אייגענער שיל, אָרגאַניזירט דורך אַבראַמאָוו אין 2013.

הגם אין אַמעריקע און ארץ־ישׂראל באַדינען די רבנים כּסדר די רעליגיעזע באַדערפֿענישן פֿון אַרעסטאַנטן, האַלט דער רבֿ, אַז אין ערגעץ אין דער וועלט איז נישטאָ קיין אַנדערע שטענדיקער בית־תּפֿילה אין אַ טורמע ספּעציעל פֿאַר פֿרויען. גורעוויטש, וועלכער דינט ווי דער הויפּט־קאַפּעלאַן אין דער רוסלענדישער אַרמיי און העלפֿט אויך די אַרעסטירטע, האָט קיינמאָל נישט געהערט פֿון אַזאַ אונטערנעמונג אין אַנדערע לענדער.

אַבראַמאָוו האָט דערציילט, אַז ער קורירט די שיל בערך איין מאָל אַ חודש; בדרך־כּלל, פֿאַרזאַמלען זיך די פֿרויען אַליין צוזאַמען. ס׳רובֿ פֿון די 15 מתפּללות זענען ייִדן על־פּי הלכה; בײַ 4-5 פֿון זיי איז בלויז דער טאַטע אַ ייִד.

בערך 50 קילאָמעטער (30 מײַל) פֿון פּעטערבורג, אינעם דאָרף אוליאַנאָווקע — אַ נאַטור־קוראָרט, פֿריִער באַקאַנט ווי סאַבלינאָ — שטייט אַן אומהיימלעכער ציגלנער קאָמפּלעקס, שטרענג באַוואַכט און אַרומגערעמט מיט אַ הויכן צוים מיט שטעכל־דראָטן: די פֿעדעראַלע פּעטערבורגער טורמע־קאָלאָניע נומער 2 פֿאַר פֿרויען. אין דער טורמע פֿונעם שטרענגן רעזשים זעצט מען אײַן בלויז פֿאַר ערנסטע פֿאַרברעכנס. צווישן די דאַוונער פֿון דער נײַער שיל געפֿונען זיך פֿרויען, וואָס זיצן צוליב אַ מאָרד, אַטענטאַט אָדער דאָס גורם זײַן שווערע וווּנדן. די רוסלענדישע געריכטן האָבן אָפֿט רחמנות אויף פֿרויען און באַשטראָפֿן בלויז מיט באַדינגלעכע טערמינען; אין שטרענגע תּפֿיסות זיצן, געוויינטלעך, באַזונדערס פֿאַרפֿאַלענע אַרעסטאַנטקעס. דער רבֿ האָט איבערגעגעבן, אַז הגם די פֿרויען האָבן טאַקע פּראָבלעמאַטישע לעבנס־געשיכטעס, באַציִען זיי זיך צו פֿרומע ענינים מיט אַ גרויסן אינטערעס.

דער טורמע־רבֿ האָט דערציילט דעם „פֿאָרווערטס‟, אַז באַזונדערס רירנדיק איז געווען דער פֿאַרגאַנגענער פּסח־סדר, בעת וועלכן עס האָט זיך אַרויסגעוויזן, אַז דער פֿאַרוואַלטער פֿון דער תּפֿיסה איז אויך אַ ייִד. געוויינטלעך, לאָזט מען נישט די אַרעסטאַנטן צו פֿאַרברענגען שפּעט בײַ נאַכט מחוץ זייערע קאַמערעס. לכּבֿוד דער סדר־נאַכט האָט די אַדמיניסטראַציע געגעבן אַ ספּעציעלע דערלויבעניש; פֿאַרשטייט זיך, האָט מען דערלאָזט צו טרינקען נאָר טרויבן־זאַפֿט אַנשטאָט ווײַן. דער פֿאַרוואַלטער איז געקומען אַ קוק טאָן אויף דער אונטערנעמונג און געזאָגט, אַז אין זײַן משפּחה זענען אויך געווען ייִדן; ווען דער רבֿ האָט אים אויסגעפֿרעגט, האָט ער דערקלערט, אַז זײַן באָבע פֿון מאַמעס צד איז געווען אַ ייִדישע פֿרוי.

יפֿרח אַבראַמאָוו איז אַ ליובאַוויטשער חסיד, וועלכער שפּילט אַן אַקטיווע ראָלע אינעם ייִדישן לעבן פֿון פּעטערבורג. אַחוץ זײַן טורמע־טעטיקייט, פֿאַרנעמט ער זיך מיט כּשרות־ענינים און פֿאָרט אַ סך אַרום ווי אַ משגיח. די שטאָטישע אינפֿראַסטרוקטור איז זיך היפּש צעוואַקסן אין די לעצטע יאָרן; אין אַ גאַנצער ריי געגנטן פֿונקציאָנירן הײַנט אָרטיקע שילן, און אין די כּשרע קראָמען קאָן מען געפֿינען כּלערליי פּראָדוקטן. הגם קיין קראָם קאָן זיך נאָך נישט פֿאַרמעסטן מיט אַ טיפּישן סופּערמאַרקעט אין די חסידישע ראַיאָנען פֿון ניו־יאָרק, האָט אַבראַמאָוו באַמערקט, אַז השגחה אין געוואָרן אינעם הײַנטיקן רוסלאַנד אַן אַקטועלע און שטײַגנדיקע פֿאַך.

זײַן ערשטע שיל — פֿאַר מענער — אויך פֿאַר ערנסטע פֿאַרברעכער, האָט אַבראַמאָוו אָרגאַניזירט מיט פֿינף יאָר צוריק. אין 2013 האָט ער געעפֿנט אַ בית־תּפֿילה אין אַ לײַכטערער תּפֿיסה, און געהאָלפֿן צו ברענגען אַהין ניי־מאַשינען, כּדי די אַרעסטאַנטן זאָלן האָבן אַ פּרנסה. צוליב זײַנע פֿאַרבינדונגען מיט די אָפֿיציעלע אינסטאַנצן, האָט ער באַקומען אַ צוטריט צו אוניקאַלע אַלטע אַרכיוו־דאָקומענטן, אַרײַנגערעכנט די פּראָטאָקאָלן אין שײַכות מיטן אַרעסט פֿונעם ערשטן חב״ד־רבין, שניאור־זלמן פֿון ליאַדי, דעם מחבר פֿונעם קלאַסישן חסידישן ספֿר „תּניא‟. אינעם יאָר 2014 איז אַרויס אויף רוסיש זײַן בוך „מגילת אַלטער רבי, י״ט כּיסלוו‟, וווּ די אַנטדעקטע דאָקומענטן זענען צום ערשטן מאָל פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן.

אינעם יאָר 1798, איז דער „בעל־התּניא‟ אָפּגעזעסן 53 טעג אין דער פּעטערבורגער „פּעטראָפּאַוולאָווסקער פֿעסטונג‟, געמסרט דורך די מתנגדים און פֿאַרדעכטיקט אין פֿאַרראַט לטובֿת דער אָטאָמאַנישער אימפּעריע, ווײַל ער האָט געזאַמלט צדקה־געלט פֿאַר ייִדן אין ארץ־ישׂראל. אַ טייל נײַ־אַנטדעקטע דאָקומענטן זענען אָנגעשריבן מיט אַן אומקלאָרער אַלטמאָדישער האַנטשריפֿט און בלײַבן אַ רעטעניש; נישט אַלע ווערטער האָט זיך דער מחבר פֿונעם בוך אײַנגעגעבן צו דעשיפֿרירן.

עס באַקומט זיך אַ חידושדיקע היסטאָרישע איראָניע. די הײַנטיקע ליובאַוויטשער חסידים פֿאַרנעמען זיך אַקטיוו מיט די אַרעסטירטע ייִדישע פֿאַרברעכער — טאַקע עכטע — מיט דער מלוכישער הילף אין דער שטאָט, וווּ זייער ערשטער און זעקסטער רבי זענען אַמאָל ביידע געזעסן אין טורמעס און וווּ זיי האָט געדראָט אַ טויט־שטראָף פֿאַר פֿאַלשע באַשולדיקונגען.

אין 2010 האָט די רוסלענדישע „פֿעדעראַציע פֿון ייִדישע קהילות‟, למעשׂה אַ ליובאַוויטשער אָרגאַניזאַציע, געשלאָסן אַן אָפּמאַך מיט די פֿעדעראַלער טורמע־אינסטאַנצן. ווי אַ פּועל־יוצא געפֿינען זיך שוין איצט אין לאַנד אַ טוץ אַרעסטאַנטן־שילן.