ייִדיש־וועלט

אומגעריכטער פּראָיעקט בײַם פּאַריזער ייִדיש־צענטער

Unusual Step for Paris Yiddish Center

פֿון יצחק ניבאָרסקי

הײַנטיקן חודש וועט דאָ אין פּאַריז פֿאָרקומען אַזוינס, וואָס איז מסתּמא אַן ערשטמאָליק געשעעניש אין דער געשיכטע פֿון ייִדישיסטישע אינסטיטוציעס: עס וועט אַרויסקומען, אונטערן שטעמפּל „מעדעם־ביבליאָטעק“, דער ערשטער נומער פֿון אַ… העברעיִשער צײַטשריפֿט.

„מכּאן ואילך“ (פֿון דאַנען און ווײַטער), „צײַטשריפֿט פֿאַרן תּפֿוצותדיקן העברעיִש“ אונטער דער רעדאַקציע פֿון טל חבֿר־כיבאָווסקי, נעמט זיך אונטער צו באַהאַנדלען די פּראָבלעמאַטיק פֿון העברעיִש ווי איינע פֿון די ייִדישע תּפֿוצות־שפּראַכן, וואָס האָט אין משך פֿון הונדערטער יאָרן זיך אײַנגעטיילט מיט ייִדיש די לינגוויסטישע פֿונקציעס אינעם לעבן פֿון אַשכּנזישן קיבוץ. ווי אַ המשך צו די אידייען פֿון שמעון דובנאָוו, מאַקס ווײַנרײַך און שמעון ראַווידאָוויטש, וועט דער זשורנאַל זיך סטאַרען צו באַנײַען דעם באַנעם פֿון דער הײַנטיקער קולטור־ און שפּראַך־ווירקלעכקייט בײַ ייִדן — אַן אידייען־באַנײַונג וואָס איז פֿאַרן ייִדישיזם ממש לעבנס־נייטיק.

בכלל איז דאָס געווען אַ געפּאַקט יאָר בײַם פּאַריזער ייִדיש־צענטער. ערגעץ שטייט געשריבן אַז „אין מערבֿין שׂימחה בשׂימחה“, מע מישט נישט איין שׂימחה מיט אַ צווייטער. בײַ אונדז האָבן זיך אָבער יאָ אַ ביסל אויסגעמישט די פֿײַערונגען צו פּרצעס הונדערטסטן יאָרצײַט (וואָס האָבן זיך אָנגעהויבן ווי געהעריק אין 2015) און דאָס אָפּמערקן אין 2016 הונדערט יאָר נאָך שלום־עליכמען. אפֿשר איז דאָס דערפֿאַר, וואָס אין פּאַריזער ייִדיש־צענטער ווערן אַזעלכע דאַטעס נישט גלאַט געיום־טובֿט, נאָר געפּראַוועט מיט ייִשובֿ־הדעת און פֿאַרטיפֿונג, און דעריבער ציט זיך עס לענגער, ביז איינס פֿאָרט אַרײַן אינעם אַנדערן.

דער מחותּן פֿון הײַ־יאָריקן סעזאָן איז פֿאָרט שלום־עליכם. דעם 14טן אַפּריל איז דערעפֿנט געוואָרן אַן אויסשטעלונג אונטערן טיטל: „שלום־עליכם, דער מחבר פֿון אַ ייִדיש־מענטשלעכער קאָמעדיע“. כאָטש אין אַ באַשיידענעם פֿאָרמאַט, צוגעפּאַסט צו דער גרייס פֿונעם לאָקאַל, איז דאָס אַן אייגן־מיניקע אויסשטעלונג וואָס ברענגט אַרויס, דורך זאָרגעוודיק געצייכנטע טאָוולען, ביכער, דאָקומענטן און אַנדערע עקספּאָנאַטן, די אַנטוויקלונג און דעם זינען פֿון שלום־עליכמס ליטעראַרישע פֿאַרמעסטן. אַ טייל פֿון דער אויסשטעלונג ווערט אָפּגעגעבן דער סעריע אָריגינעלע גראַוויורן וואָס דער ייִדיש־סאָוועטישער קינסטלער תּנחום (אַנאַטאָלי) קאַפּלאַן האָט געשאַפֿן צו דער דערציילונג „דער פֿאַרכּישופֿטער שנײַדער“.

אַחוץ נאָך פֿאַרשיידענע קינסטלערישע אונטערנעמונגען — מיטן אָנטייל פֿון אַקטיאָרן פֿונעם „טרוים־טעאַטער“ מיט וועלכן עס פֿירט אָן שוין יאָרן שאַרלאָט מעסער — איז אין האַרצן פֿונעם סעזאָן געשטאַנען אַן אינטענסיווער אינטערנאַציאָנאַלער סעמינאַר פֿון דרײַ טעג, אונטער דער אָנפֿירונג פֿונעם אָנגעזעענעם לינגוויסט משה טאַובע, פּראָפֿעסאָר פֿון ירושלימער אוניווערסיטעט. פּראָפֿ׳ טאַובע — אַ פּראָמינענטער סלאַוויסט אָבער אויך אַ וויכטיקער פֿאָרשער פֿון ייִדישן סינטאַקס — האָט אַנאַליזירט, אויפֿן גרונט פֿון שלום־עליכמס באַליבטע מאָנאָלאָגן, די שפּראַכלעכע מיטלען דורך וועלכע דער שרײַבער גיט איבער די ספּעציפֿישקייט, דעם ריטעם און די אינטאָנאַציע אינעם לשון פֿון יעדן העלד. דער סעמינאַר האָט צוגעצויגן איבער פֿערציק באַטייליקטע פֿון נײַן אייראָפּעיִשע לענדער און אַפֿילו איין אָנטיילנעמער פֿון די פֿאַראייניקטע שטאַטן. צו דער געלעגנהייט פֿונעם סעמינאַר איז געפּראַוועט געוואָרן אַ שבת־טיש, בעת וועלכן דער יונגער דירעקטאָר פֿון ייִדיש־צענטער, טל חבֿר־כיבאָווסקי, האָט פֿאָרגעלייענט — פֿאַקטיש פֿון אויסנווייניק — דעם מאָנאָלאָג „פֿונעם פּריזיוו“. דורך אַזעלכע אַרויסטריטן וואָרצלט זיך ווידער אײַן צווישן אונדז די אַלטע שיינע פֿאָלקישע טראַדיציע פֿונעם „שלום־עליכם־פֿאָרלייענער“, אַ קולטורטיפּ וואָס מע פֿלעגט אַ מאָל טרעפֿן אין כּמעט יעדער משפּחה און אין יעדן ייִדישן געזעלשאַפֿטלעכן קרײַז.

פּונקט צו דער דאַטע פֿון 100סטן יאָרצײַט (דעם 13טן מײַ), האָט דער שוין דערמאָנטער „פֿאַרכּישופֿטער שנײַדער“ ווײַטער פֿאַרנומען דעם אויבנאָן: פֿינף פֿאָרלייענערס און צוויי מוזיקערס האָבן אינסצעניזירט אויף ייִדיש שלום־עליכמס מײַסטערישע דערציילונג. דער עולם האָט שטאַרק אָפּגעשאַצט די אַרבעט פֿון די טאַלאַנטירטע אַקטיאָרן, מיטן זייער פֿעיִקן הערשל גראַנט אין דער הויפּטראָלע. אויך אויפֿן געביט פֿון איבערזעצונגען האָט דער שלום־עליכם־סעזאָן אַ לײַטיש גערעטעניש. עס איז אָקערשט דערשינען אויף פֿראַנצייזיש אַ באַנד מיט דרײַ דערציילונגען פֿונעם גרויסן הומאָריסט, איבערגעזעצט דורך נאַדיאַ דעהאַן־ראָטשילד [Guitl Pourishkevitsh et autres héros dépités (éditions de l’Antilope)]. פֿון דער זעלבער איבערזעצערין וועט בקרובֿ אַרויסגיין, אונטערן שטעמפּל „מעדעם־ביבליאָטעק“, אין דער סעריע „צוויישפּראַכיקלעך“, אַ ביכל מיט די דערציילונגען „כּפּרות“ און „דאָס פּאָרפֿאָלק“. אין אַ דריטן פֿאַרלאַג איז אַרויס „סטעמפּעניו“, איבערגעזעצט דורך נתן ווײַנשטאָק [Récits yiddish (Classiques Garnier)].

אַז מע שמועסט וועגן צוויישפּראַכיקע אויסגאַבעס, קומט דאָ צו דערמאָנען דעם פֿאַרשפּעטיקטן אָבער דערפֿאַר וווּנדערלעכן לעצטן אַקאָרד פֿון פּרץ־סעזאָן. ווידער אונטערן שטעמפּל „מעדעם־ביבליאָטעק“ איז אָקערשט אַרויס דאָס קרוינווערק פֿון פּרצעס טעאַטער, די פּיעסע „בײַ נאַכט אויפֿן אַלטן מאַרק“, אין דער איבערזעצונג פֿון בתיה בוים. אויב פּרץ האָט זײַן דראַמע געשליפֿן אין משך פֿון אַ גאַנצן יאָרצענדליק, האָט בתיה בוים איר פֿראַנצייזישע ווערסיע געפֿײַלט און געטאָקט גאַנצע 35 יאָר, ביז זי האָט דערלאַנגט צו אַ מדרגה פֿון פּאָעטישער שלמות וואָס איז אַן אוניקום אין דער וועלט־פּאַנאָראַמע פֿון די ייִדיש־איבערזעצונגען.

אַ צווייטע פּאַריזער ייִדיש־אינסטיטוציע, דער מעדעם־צענטער בײַם אַרבעטער־רינג, האָט די טעג געפֿײַערט נאָך אַ געשעעניש: דאָס אַרויסגעבן אַ פֿרישע אויפֿלאַגע פֿונעם לידער־געזעמל „מיר זינגען: זאמלונג פֿון אַרבעטער־ און פֿאָלקס־לידער פֿאַר קינדער, יוגנט און דערוואַקסענע“, אַרויס צום ערשטן מאָל נאָך דער מלחמה דורך פּאַריזער „סקיף“ און איצט פֿאַרזאָרגט מיט טראַנסקריפּציעס און איבערזעצונגען — אַן אַרבעט מיט וועלכער עס האָט אָנגעפֿירט בערל ווײַסבראָט.