ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פּראָפֿ׳ דובֿ־בער קערלער אינטערוויויִרט הענריק פּרײַז
Agnieszka Ilwicka
פּראָפֿ׳ דובֿ־בער קערלער אינטערוויויִרט הענריק פּרײַז

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published June 14, 2016, issue of June 25, 2016.

„אַהיים‟־פּראָיעקט פֿאַרשרײַבט די לעצטע אַלטע ייִדיש־רעדנדיקע ייִדן אין פּוילן

פּראָפֿעסאָר דובֿ־בער קערלער, וואָס שטייט בראש פֿון די לינגוויסטישע עקספּעדיציעס פֿונעם „אַהיים‟־פּראָיעקט, איז נאָר וואָס געווען אין פּוילן בראש פֿון אַזאַ עקספּעדיציע.

„אין פּוילן זענען מיר געקומען, ווי זאָגט עס דאָס ליד ׳זאָל שוין קומען די גאולה׳ — אַ ביסעלע צו שפּעט. אָבער נישט אין גאַנצן שפּעט,‟ זאָגט פּראָפֿעסאָר קערלער, ווי זײַן שטייגער איז, מיט הומאָר. „מיר האָבן שוין פֿאַרשריבן אַ פּאָרפֿאָלק אין ברעסלע (ווראָצלאַוו), די טענענבוימס. זייער אינטערעסאַנטע מענטשן, איבער די נײַנציקער.

„מיר האָבן פֿאַרשריבן דעם לעצטן ייִד, וואָס איז געבוירן געוואָרן אין קראָקע, און וואָס רעדט אַ פּרעכטיקן ייִדיש. ער איז 87 יאָר אַלט. מיר האָבן אויך פֿאַרשריבן דעם לעצטן ייִד געבוירן אין לובלין. דער לעצטער לובלינער וואָס רעדט ייִדיש! ס’איז טראַגיש און סימבאָליש. אונדזער ציל איז געווען צו פֿאַרשרײַבן לעצטע ייִדן, נישט דעם סאַמען לעצטן!‟

פּראָפֿעסאָר קערלער האָט אויך רעקאָרדירט דעם לעצטן גערער ייִד.

„דער גערער איז מלא־טעם,‟ דערציילט פּראָפעסאָר קערלער. „ער איז גערער פֿון גער. ער איז שוין יאָרן דער לעצטער גערער. ער וועט אם־ירצה־השם ווערן נײַן און נײַנציק. מיר האָבן אים פֿאַרשריבן צוויי מאָל. ער הייסט הענריק פּרײַז. ער האָט אַ מזוזה אויף זײַן טיר. זייער אַן אינטערעסאַנטער פֿאַל. ער געדענקט טאַקע בדחנות. ער האָט אָנגעפֿירט מיט חתונות בײַ ייִדן שוין נאָך דער מלחמה, אָבער מסתּמא נאָך געקענט בדחנות פֿון פֿריִער.‟

פּראָפֿעסאָר קערלער גיט צו, אַז פֿאַר אים איז די לינגוויסטישע עקספּעדיציע געווען מער ווי אַ ריין אַקאַדעמישער ענין.

„פֿאַר מיר איז די דאָזיקע נסיעה אַ שטיקל איבערלעבונג. ס’איז זייער קאַלעמוטנע צו זען ממש דעם סוף פון כּמעט אַ טויזנט־יאָריקער געשיכטע פֿונעם גרעסטן ייִדנטום אויף דער וועלט — דאָס פּוילישע ייִדנטום.”

אַ שבֿועות־פֿאַרבעטונג פֿאַר ייִדישע משפּחות — אָבער אָן די קינדערלעך

דער ייִדישער קהילה־צענטער אויף דער כמיעלנע־גאַס וואָס ווערט געשטיצט פֿונעם „דשזוינט‟, האָט פֿאַרבעטן ייִדישע משפּחות אויף אַ שבתדיקן שבֿועות. אַנשטאָט מקבל־שבת זײַן בײַ זיך אין שטוב האָט מען פֿאַרבעטן טאַטע־מאַמעס און קינדער צו פֿאַרברענגען דעם פֿרײַטיק־צו־נאַכטס בחבֿרותא, מיט מילכיקע מטעמים ווי סע פּאַסט פֿאַר שבֿועות.

איז ווײַטער גוט!

כאַפּט נישט.

אַז מען לייענט ווײַטער די אײַנלאַדונג פֿונעם וואַרשעווער ייִדישן צענטער ווערט צום באַדויערן קלאָר, אַז נישט אַלע ייִדישע משפּחות זענען אָנגעלייגטע געסט. דאָס אַליין איז אַן איבערראַשונג. וויפֿל ייִדישע משפּחות זענען שוין מישטיינס געזאָגט דאָ אין וואַרשע? זייער ווייניק.

איך רעד נישט פון ייִדן בלויז לויטן דין וואָס ווילן נישט זײַן קיין ייִדן — ווי, למשל, די משפּחה פֿונעם פֿאָריקן פּוילישן פּרעזידענט, קאָמאָראָווסקי. וואָס טויג עס מיר אַז זײַן פֿרוי איז אַ ייִדישקע זינט זי האָט זיך געשמדט און דערצויגן די קינדער ווי ניט־ייִדן?

איך רעד פֿון ייִדישע משפּחות וואָס ווילן יאָ פֿירן אַ ייִדישן לעבן־שטייגער. אַזעלעכע משפּחות זענען דאָ גאָר ווייניק. נעמט, למשל, אונדזער „חדר‟, דהײנו די וואַרשעווער ווערסיע פֿונעם אַמעריקאַנער זונטיק־שול. וואָס קומט פֿאָר טאַקע אינעם בנין פֿונעם ייִדישן צענטער? דאָס רובֿ זעט מען דאָרט נישט מער ווי אַ האַלב מנין קינדער.

צוריק צו דעם שבֿועותדיקן שבת. מען וואָלט געקאָנט מיינען, אַז דאָס ביסל ייִדישע משפּחות זענען אַלע האַרציק פֿארבעטן. די איינלאַדונג זאָגט אָבער בפֿירוש, אַז משפּחות מיט קליינע קינדער טאָרן נישט קומען. היתכן? אַז עס רעדט זיך פֿון משפּחות, מיינט מען געוויינטלעך דאָך דער טאַטע, די מאַמע, באָבע־זיידע און קינדער גרויס און קליין.

נישט בײַ אונדז אינעם וואַרשעווער ייִדישן צענטער.

ווער עס האָט קינדער וואָס זענען נאָך נישט זעקס יאָר אַלט מוז במחילה בלײַבן אין דער היים. פֿאַרשטייט זיך, אַז די וואָס זענען געבענטשט מיט עטלעכע קינדער פֿון פֿאַרשידענע עלטערס קענען נישט קומען. וואָס פֿאַר אַ פּנים האָט עס, אַז דער טאַטע נעמט די גרויסע קינדער צו אַ ייִדישער יום־טובֿ פֿײַערונג, און די קליינע קינדער מוזן בלײַבן אין דער היים מיט דער מאַמען? וואָס פֿאַר אַ טעם האָט עס? ס’איז אפֿשר מילכיק אָבער קיין ייִדישן טעם האָט עס נישט.