ליטעראַטור

אהרן אַפּעלפֿעלד: אַ ייִדישער שרײַבער אויף העברעיִש

Aharon Appelfeld: A Yiddish Writer in Hebrew

פֿון בני מער

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

איז עס געווען אַ ווידערשטאַנד קעגן דער סאַברעקייט?

ס׳איז נישט געווען קיין ענין פֿון ווידערשטאַנד. איך האָב פֿאַרשטאַנען, אַז ס׳איז אַן אַנדערער גורל און אַן אַנדערער כאַראַקטער. די סאַברעקייט געהערט נישט צו מיר. אין בין נישט געווען אין פּלמ״ח אָדער אין אצ״ל. נישטאָ וואָס צו טאָן.

איך האָב יאָ געהאַט די זכיה, וואָס מײַן לערער איז געווען דער גרינדער פֿון די ייִדישע לימודים אינעם העברעיִשן אוניווערסיטעט, פּראָפֿ׳ דבֿ סדן (שטאָק). צום גליק, האָבן נישט קיין סך תּלמידים זיך געלערנט מיט אונדז צוזאַמען, און ס׳איז געווען כּמעט אַ פּריוואַטע לעקציע. דאָס רובֿ פֿון די לימודים האָבן מיר געמאַכט שפּאַצירנדיק. סדנס לימוד איז געווען אַן אַסאָציאַטיווער: ער האָט מיך באַקענט מיט פּרצן, מיט מענדעלען, מיט שלום־עליכמען.

אָבער איך האָב זיך געלערנט ייִדיש נישט נאָר אין אוניווערסיטעט. איך פֿלעג אויך גיין אַליין אין מאה שערים — הערן ייִדיש, און דערצו נעמען אָנטייל אין אַ שיעור — הלכה, חסידות, אָדער קויפֿן אַ ספֿר.

איר דערציילט און שרײַבט, אַז אײַערע עלטערן זײַנען געווען אַסימילירטע ייִדן. אפֿשר איז ייִדיש געווען פֿאַר אײַך אַ ווידערשטאַנד קעגן זייערע דערציִונג. דאָס הייסט, קומען צוריק צו אײַער זיידע־לשון?

מײַנע זיידעס זיינען טאַקע געווען חסידים, סאַדעגערער חסידים, אָבער איך האָב געוווינט מיט זיי נישט מער ווי אַכט יאָר. מײַן אינטערעס אין ייִדיש שטאַמט נישט נאָר צוליב ביאָגראַפֿישע סיבות. אַ חוץ דעם וואָס ייִדיש איז אַ שיינע שפּראַך, איז זי אויך אַ טייל פֿון דער גײַסטיקער שאַפֿונג פֿונעם ייִדישן פֿאָלק אין די לעצטע טויזנט יאָר. אויב מע וויל זײַן אין קאָנטאַקט מיט דער ייִדישער וועלט, מוז מען זיך באַקענען מיט ייִדיש. ס׳איז אַ מיטל זיך צו פֿאַרבינדן מיט די וועלטלעכע שטראָמען, ווי די בונדיסטן און די קאָמוניסטן, אָבער אויך מיט די דעמאָלטיקע חסידים, פֿאַרן חורבן. בכלל, איז ייִדיש געוואָרן פֿאַר מיר אַ סימבאָל פֿון ייִדישקייט, און איך האָב פֿאַרשטאַנען אַז אָן ייִדיש קאָן מען נישט ווערן אַ ייִדישער שרײַבער.

דאָס הייסט, איז ייִדיש געווען אַ מיטל צו קומען צוריק? אַ מין תּשובה טאָן?

נישט קומען צוריק צו ייִדישקייט, נאָר לערנען זיך ייִדישקייט. דעמאָלט, אין די פֿופֿציקער יאָרן, צוליב דבֿ סדן, בין איך אויך באַקאַנט געוואָרן מיט זײַנע חבֿרים, די פּראָפֿעסאָרן גרשם שלום און מאַרטין בובער. זיי זיינען געווען פֿאַרצויבערט פֿון די ייִדישע טעקסטן, נישט געקוקט אויף זייער מקור: קבלה אָדער שבתי צבֿי. ייִדיש האָט אויך געהערט צו די ייִדישע טעקסטן וואָס זיי האָבן געפֿינען חן אין זיי. אַמאָל האָט בובער מיר געזאָגט, אַז אַ חסיד שרײַט אין זײַן תּפֿילה „טאַטע זיסער‟, און אַזאַ מין צונאָמען האָט ער, בובער, קיינמאָל נישט געהערט. אין קיין שום קולטור רופֿט מען נישט גאָט „זיסער‟.

דעמאָלט האָט איר אָנגעהויבן שרײַבן אויף העברעיִש?

דעמאָלט האָט זיך אָנגעהויבן מײַן קריסטאַליזירונג ווי אַ ייִדישער שרײַבער אויף עבֿרית. איך בין נישט געוואָרן קיין תּל־אָבֿיבֿער שרײַבער, ווי נתן אלתרמן און אַבֿרהם שלאָנסקי, למשל, וואָס האָבן געשאַפֿן גאָר אַ וועלטלעכע קולטור. אין ירושלים איז עס געווען אַנדערש. דאָ האָבן אַסימילירטע ייִדן ווי בובער און שלום דווקא געוואָלט זיך דערנענטערן צו ייִדישיקייט. דאָס איז מיר געפֿעלן און האָט מיך באַצויבערט. זיי האָבן טאַקע געלייענט מײַנע ערשטע דערציילונגען אויף עבֿרית און האָבן מיך געמוטיקט.

איר האָט אויך פֿאַרבראַכט אין אַ ייִדישער סבֿיבֿה?

איך האָב געהאַט אַ גרויסן מזל זיך צו באַקענען, ווי אַ בחור פֿון 26 יאָר, מיטן שרײַבער לייב ראָכמאַן. צו אים פֿלעגן קומען ייִדישע שרײַבערס פֿון ישׂראל און אויך פֿון דער וועלט. דאָרטן האָב איך זיך באַקענט מיט סוצקעווערן, לייוויקן, אָפּאַטאָשו און אַנדערע ייִדישע שרײַבערס און פּאָעטן.