פּרשת שלח, תּשע״ו

Weekly Torah Portion: Shlach, 5776

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published June 30, 2016, issue of June 25, 2016.

דער באַשעפֿער האָט אָנגעזאָגט משה רבינו צו שיקן די נשׂיאים פֿון די ייִדישע שבֿטים קיין ארץ־ישׂראל, כּדי אויסצושפּירן דעם מצבֿ אינעם לאַנד.

ווי ס׳איז באַקאַנט, האָט דער רעזולטאַט פֿון דער דאָזיקער מיסיע זיך באַקומען אַ קאַטאַסטראָפֿישער. צען פֿון די מרגלים, אַחוץ יהושע בן נון, דעם ראָש פֿונעם שׂבֿט־אפֿרים, און כּלבֿ בן יפֿונה פֿונעם שבֿט־יהודה, האָבן זיך אומגעקערט מיט אַ טענה, אַז די פֿעלקער, וואָס באַזעצן ארץ־כּנען, זענען צו מעכטיק. די ייִדן זענען צוליב דעם אַרײַנגעפֿאַלן אין ייִאוש און זענען באַשטראָפֿט געוואָרן מיטן וואַנדערן אינעם מידבר במשך פֿון 40 יאָר. אַפֿילו משה רבינו אַליין האָט צוליב דעם נישט זוכה געווען אַרײַנצוטרעטן קיין ארץ־ישׂראל.

די דאָזיקע מעשׂה, איינע פֿון די באַקאַנטסטע אין דער תּורה, ווערט אָפּגעטײַטשט אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים. ס׳איז שווער זיך פֿאָרצושטעלן, אַז דאָס ייִדישע פֿאָלק, וואָס האָט זיך געראַטעוועט על־פּי נס פֿון מצרים און איז במסירת־נפֿש אַרײַנגעטראָטן אינעם צעשפּאָלטענעם ים, האָט זיך פּלוצעם איבערגעשראָקן פֿאַר אַ גשמיותדיקער מלחמה.

ווײַטער אין דער הײַנטיקער סדרה לייענער מיר, אַז אַ טייל ייִדן האָבן שפּעטער באַשלאָסן צו גיין ווײַטער, נישט געקוקט אויף דעם באַשעפֿערס גזירה, כּדי אַרויסווײַזן, אַז זיי האָבן נישט קיין מורא פֿאַר די שׂונאים. משה רבינו האָט זיי געוואָרנט, אַז ווי באַלד דער רבונו־של־עולם האָט גוזר געווען, אַז זיי מוזן וואַנדערן 40 יאָר אין גלות, מוזן זיי בלײַבן אינעם מידבר. דער מוט־כּוח האָט זיי טאַקע נישט געהאָלפֿן און זיי געזען אויסגעהרגעט געוואָרן אויפֿן וועג. עס באַקומט זיך, אַז אין פּרינציפּ האָבן די ייִדן נישט מורא געהאַט זיך צו שלאָגן מיט די מעכטיקע שׂונאים. זיי האָבן אָבער פֿאַרשפּטעטיקט דעם ריכטיקן מאָמענט און פֿאַרוואַנדלט זייער פּרוּוו זיך אַרײַנצורײַסן אינעם לאַנד אין דער גרויסער עבֿירה פֿון „עליה בחומה‟. דאָס פּרוּוון צו ברענגען די גאולה דורך גראָבע מיליטערישע מיטלען איז אַ סכּנה און אַ חטא. דער רבונו־של־עולם האָט דאָך געהייסן וואַנדערן, און מע האָט געמוזט עס מקיים זײַן.

אויב אַזוי, קומט אָבער אויס, אַז די מרגלים זענען בעצם געוועם גערעכט. בלויז על־פּי־נס און נאָר אינעם ריכטיקן מאָמענט האָבן די ייִדן געקאָנט אַרײַנקומען אין ארץ־ישׂראל. די שׂונאים זענען געווען זייער שטאַרק און בדרך־הטבֿע וואָלט געווען גרינגער און רויִקער צו בלײַבן אינעם מידבר. דער באַשעפֿער האָט זיי באַזאָרגט דאָרטן מיטן הימלישן ברויט. ווי עס דערקלערן די חז״ל, זענען זייערע מלבושים געבליבן פֿריש במשך פֿון אַלע וואַנדערונגען. די נשׂיאים האָבן ריכטיק אָפּגעשאַצט די סיטואַציע. אַ גוטע מיליטערישע סטראַטעגיע מוז וואָרענען אירע סאָלדאַטן, ווען דער שׂונא איז זייער שטאַרק און אַז בלויז על־פּי נס קען מען אים מנצח זײַן. פֿאַרוואָס זשע האָבן דערמאָלט זייערע ווערטער גורם געווען אַזאַ קאַטאַסטראָפֿישן עפֿעקט?

על־פּי חסידות, האָבן די מרגלים געטראַכט, אַז זיי טוען עס לשם־שמים. בעתן וואַנדערן אינעם מידבר, האָבן ייִדן געקאָנט זיך אָפּגעבן מיט דער תּורה און מיצוות, אַנשטאָט צו אַקערן דאָס לאַנד, האַלטן מלחמות מיט די שׂונאים און אַנדערע גשמיותדיקע ענינים. ווי מיר ווייסן פֿון די שפּעטערדיקע תּנ״כישע ספֿרים, זענען ס׳רובֿ ייִדישע שבֿטים מיט עטלעכע דורות שפּעטער טיף פֿאַרזונקען געוואָרן אין עבֿודה־זרה. דער געדאַנק אויסצוקלײַבן אַן אייגענעם מלך האָט אויך גורם געווען אַ סך צרות. דער גרויסער חסידישער צדיק און דענקער רבי דוד־שלמה אייבעשיץ דערקלערט אין זײַן קלאַסישן ספֿר „ערבֿי נחל‟, אַז ווען בלעם הרשע האָט געבענטשט די ייִדן, האָט זיך אים פֿאָרט אײַנגעגעבן אַרײַנצושטעלן אין זײַנע ווערטער אַ באַהאַלטענע קללה. דאָס וואָרט „מלך‟ באַשטייט פֿון די זעלבע אותיות, ווי „כּלם‟ - מאַך פֿון זיי אַ תּל. די מאַכט פֿאַרקריפּלט, ווי מע זאָגט; ס׳רובֿ ייִדישע מלכים זענען געווען גאָר אומאָנגענעמע, גײַסטיק פֿאַרקריפּלטע פּאַרשוינען. דאָס איז אויך געווען אַ בײַ־עפֿעקט פֿונעם באַזעצן דאָס לאַנד.

להיפּוך, האָט דאָס וואַנדערן אינעם מידבר דערמעגלעכט צו פֿאָקוסירן זיך אויף ריין־רוחניותדיקע ענינים. אונטער דער הנהגה פֿון אַזאַ דערהויבענעם און באַשיידענעם נבֿיא, ווי משה רבינו, האָבן די ייִדן נישט געדאַרפֿט זיך זאָרגן וועגן מאַטעריעלע זאַכן. מיט זייערע קריטישע ווערטער, האָבן די מרגלים דאָס באַמערקט, און דאָס פֿאָלק האָט גוט פֿאַרשטאַנען זייער כּוונה. די פּראָבלעם באַשטייט אָבער אין דעם, אַז די נשׂיאים האָבן נישט געטאָרט בײַטן דעם גאַנצן גורל פֿונעם פֿאָלק און גורם זײַן די 40־יאָריקע גלות־וואַנדערונגען, אויב אַפֿילו אינעם מיבדרדיקן שטייגער לעבן האָט געשטעקט אַ טובֿה.

פֿונדעסטוועגן, באַציִען זיך די חסידישע צדיקים אַמביוואַלענט צו די מרגלים. הגם זיי האָבן נישט געטאָרט אַרויפֿלייגן אויף זייערע פּלייצעס אַזאַ גרויס אַחריות, האָבן זיי פֿאָרט משפּיע געווען אויף דעם, וואָס במשך פֿון אַ גאַנצן דור וואַנדערונגען האָט דאָס ייִדישע פֿאָלק זיך פֿאַרנומען מיט רוחניות, עסנדיק דעם הימלישן מן.

בײַם סוף פֿון אונדזער פּרשה ווערט דער ענין פֿון קאָנטראָווערסאַלע באַשלוסן לשם־שמים דערקלערט אויף אַ בולטן און אַפֿילו עקסטרעמען אופֿן. וויסנדיק גאַנץ גוט, אַז שבת טאָר מען נישט קלײַבן קיין האָלץ, האָט איינער אַ ייִד דאָס דווקא געטאָן בפֿרהסיא. משה רבינו האָט באַפֿוילן אים צו דערשטיינערן. די חז״ל דערקלערן אונדז, אַז הגם על־פּי תּורה קומט פֿאַר אַ גאַנצער ריי עבֿירות אַ טויט־ׁשטראָף, בלײַבט אַזאַ האַרבער עונש, בדרך־כּלל, בלויז טעאָרעטיש אין די מענטשלעכע הענט. אַ סנהדרין, וואָס וואָלט פֿאַרמישפּט אויף טויט בלויז איין מענטש אין 70 יאָר, האָט געהאַט די רעפּוטאַציע פֿון בלוטיקע אכזרים. רבי עקיבֿא האָט דערקלערט, אַז ווען ער וואָלט געמישפּט דיני־נפֿשות, וואָלט ער קיינמאָל נישט דערלאָזט אַזאַ סיטואַציע בכלל. נישט שוין זשע האָט אַזאַ גרויסער מענטש, ווי משה רבינו, נישט געקאָנט פֿאַרטיידיקן אַ ייִד, וועלכער האָט נאָר־וואָס אויסגעלערנט די הלכות פֿון שמירת־שבת?

די חסידישע צדיקים דערקלערן אונדז, גאַנץ פּאַראַדאָקסיש, אַז דער האָלץ־טרעגער האָט מכּוון געווען לשם־שמים. מיט זײַנע מעשׂים, האָט ער בכּיוון געוואָלט ווײַזן די אַנדערע ייִדן, אַז חילול־שבת איז אַ גרויסע עבֿירה, און האָט אויף דעם מוסר־נפֿש געווען. משה רבינו האָט פֿאַרשטאַנען זײַן כּוונה; וואָס קאָן מען אָבער טאָן, אַז דער „מקושש עצים‟ האָט אַליין פּראָוואָצירט זײַן אייגענעם טויט? נעבעך, האָט מען אויסגעפֿירט זײַן סתּירותדיקן באַגער.

די פּרשה שליסט זיך מיט דער מיצווה צו טראָגן ציצית. דער באַשעפֿער זאָגט אָן די ייִדן אָנצוקניפּן ספּעציעלע פֿעדעם אויף די פֿיר־עקיקע מלבושים, כּדי דאָס האַרץ און די אויגן זאָלן זיי נישט פֿאַרפֿירן. ווען מע קוקט אויף די ציצית, דערמאָנט מען זיך אינעם רבונו־של־עולם און מע היט זיך אָפּ פֿון עבֿירות.

וואָס טוט זיך אָבער, אַז דאָס האַרץ און די אויגן פֿירן אויף אַן אומגעריכטן דרך, אָבער דווקא לשם־שמים? איז צומאָל כּדאַי צו פֿאָלגן די אייגענע אינטויִציע, צי נישט? דער איזשביצער רבי באַטאָנט אין זײַן ספֿר „מי השלוח‟, אַז עס טרעפֿן זיך פֿאַלן, ווען מע דאַרף זיך צוהערן צו די אייגענע חושים און באַגערן, אויב אַפֿילו זיי קומען, אויפֿן ערשטן בליק, אין סתּירה מיט די אָנגענומענע נאָרמעס.

מע מוז אָבער געדענקען, אַז אַזאַ געדאַנקען־גאַנג האָט קאַטאַסטראָפֿיש פֿאַרפֿירט אַזעלכע גרויסע מענטשן, ווי די ראָשים פֿון גאַנצע ייִדישע שבֿטים, צוזאַמען מיט זייער גאַנצן דור, און האָט געקאָסט דעם האָלץ־טרעגער זײַן לעבן. פֿון דעסטוועגן, דאַרף מען אויך געדענקען, אַז נישט אַלץ אינעם מענטשלעכן לעבן פּאַסט זיך אַרײַן אין שטרענג באַשטימטע ראַמען, און דן זײַן דעם צווייטן לכף־זכות.