אלי וויזל, דער ייִדישער שרײַבער

Elie Wiesel, The Yiddish Writer

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published July 01, 2016, issue of June 25, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

עליע וויזעל, 1968
Getty Images
עליע וויזעל, 1968

יצחק באַשעוויס, אַן אַנדער באַרימטער היסטאָרישער „פֿאָרווערטס‟־שרײַבער, האָט אינעם יאָר 1978 באַקומען זײַן נאָבעל־פּרעמיע אין ליטעראַרטור. אין 1986 איז וויזל געוואָרן פֿאַקטיש דער צווייטער ייִדיש־שפּראַכיקער נאָבעל־לאַורעאַט; להיפּוך צו די דערמאָנטע פּאָליטישע טוער, האָט ער געוווּנען דעם פּריז גיכער ווי אַ שרײַבער, פּינקטלעכער — אַ גלענצנדיקער באַשרײַבער פֿונעם נאַצי־חורבן.

ס׳איז כּדאַי צוצוגעבן, אַז די דאָזיקע צוויי פּערזענלעכקייטן זענען נישט די איינציקע ייִדיש־רעדער צווישן די נאָבעל־געווינער. שמואל־יוסף עגנון האָט אויך געשריבן דערציילונגען און לידער אויף ייִדיש. זײַן פּריז האָט ער אָבער באַקומען פֿאַר די העברעיִשע ווערק.

אינעם „פֿאָרווערטס‟ האָט וויזל אָנגעהויבן שרײַבן ווי אַ שטענדיקער מיטאַרבעטער אין 1956. פֿריִער האָט ער כּסדר געדרוקט זײַנע דערציילונגען, רעצענזיעס און פּובליציסטישע עסייען אין די פּאַריזער אויסגאַבעס „אונדזער וואָרט‟, „דער וועג‟ און „טעאַטער־שפּיגל‟. נאָכן אָנקומען קיין ניו־יאָרק האָט ער זיך געדרוקט אינעם „מאָרגן־זשורנאַל‟ און דעם „אַמעריקאַנער‟.

נאָכן איבערלעבן אַלע דרײַ לאַגערן פֿון דער טרויעריק באַרימטער אוישוויץ־סיסטעם, אַרײַנגערעכנט בירקערנאַו און בונאַ־מאָנאָוויץ, איז דער קומענדיקער שרײַבער פֿאַרשיקט געוואָרן קיין בוכענוואַלד. זײַנע טאַטע־מאַמע און די ייִנגערע שוועסטער ציפּורה זענען פֿאַרטיליקט געוואָרן. צוליב דער שוידערלעכער מלחמה־דערפֿאַרונג, האָט וויזל אַנטוויקלט אַ באַזונדערס לעבעדיקן — אויב אַזאַ וואָרט לוינט זיך פֿאַר שילדערונגען פֿון דער נאַציסטישער טויט־מאַשין — סטיל פֿונעם רעאַליסטישן שרײַבן אויף דער חורבן־טעמע. דער עצם־נאָמען פֿון זײַן ערשטן זכרונות־ראָמאַן „און די וועלט האָט געשוויגן‟ איז גלײַכצײַטיק אַ שעפֿערישער און היימיש־פּשוטער. אויף ענגליש און אַנדערע שפּראַכן איז דאָס ווערק באַקאַנט ווי „די נאַכט‟. דעם אָריגינעלן טיטל האָט זיך דעם מחבר אַליין נישט אײַנגעגעבן גענוי איבערצוזעצן פֿון ייִדיש. בסך־הכּל, האָט וויזל אָנגעשריבן 57 ביכער אויף ייִדיש, פֿראַנצויזיש און ענגליש.

(שײַכותדיקער אַרטיקל: //yiddish2.forward.com/node/3716)

אין די נעקראָלאָגן, וואָס זענען דערשינען די וואָך אין „ניו־יאָרק טײַמס‟, „האָרץ‟ און אויף דער וועבזײַט פֿון CNN, ווערט נישט דערמאָנט, אַז וויזל איז געווען, ווי אַן אינטערנאַציאָנאַלער זשורנאַליסט פֿונעם קלאַסישן אַלטן שניט, אַן עכטער פּאָליגלאָט. הגם די ברייטע פּרעסע דערמאָנט, אַז זײַן קלאַסישער ראָמאַן “די נאַכט”, וואָס אינעם ייּדישן אָריגינאַל פֿאַרנעמט כּמעט 900 זײַטן, איז אין אַ פֿאַרקירצטער פֿאָרעם איבערגעזעצט געוואָרן אויף 30 שפּראַכן, וואָלט מען געדאַרפֿט אויך באַמערקן, אַז דער מחבר האָט מסתּמא געקאָנט פֿאַרשטיין אַ היפּשע העלפֿט פֿון די דאָזיקע איבערזעצונגען. אַחוץ לשון־קודש, רומעניש און אונגעריש — די שפֿת־המדינה פֿון זײַן טראַגיש אומגעקומענעם שטעלט־היימלאַנד — האָט ער פֿליסיק געקענט ענגליש, פֿראַנצויזיש און דײַטש.