רוחניות

נעאָ־פֿראַנקיזם צי פּאָטענציעל פּראָגרעסיווע טעאָריעס?

Neo-Frankism or Potentially Progressive Theories?

פֿון יואל מאַטוועיעוו

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

אין דער אמתן, שטעקט אינעם קול־קורא אַ היפּשער שטיק צבֿיעות. ס׳איז גרינג צו פֿאַרשטיין, פֿאַרוואָס די רבנים זענען אומצופֿרידן מיט גאָלדבלומס טעאָריעס. פּונקט אינעם בראַצלעווער חסידות זענען זיי אָבער גאַנץ גוט באַקאַנט. אַזעלכע טוער, ווי הרבֿ שלמה קאַרלעבאַך און הרבֿ זלמן שעכטער־שלומי האָבן סיסטעמאַטיש געזאַמלט באַקאַנטע ספֿרים, אַרײַנגערעכנט די בראַצלעווער, וווּ עס שטייט געשריבן גאַנץ קלאָר, אַז אין געוויסע פֿאַלן מוז אַפֿילו אַ געוויינטלעכער מענטש, שוין אָפּגערעדט פֿון צדיקים, פֿאָלגן אַ „העכערע לאָגיק‟, מחוץ די גרענעצן פֿון דער געוויינטלעכער הלכה.

פּראָפֿ׳ יהודה ליבעס, אַ באַקאַנטער קבלה־פֿאָרשער און פּראָמינענטער תּלמיד פֿון גרשום שלום, איז זיך משער מיט גוטע ראַיות, אַז רבי נחמן בראַצלעווער האָט געוואָלט אויף אַ פּאַראַדאָקסישן אופֿן מתּקן זײַן דעם חטא פֿון די פֿראַנקיסטן. רבי נחמן האָט בפֿירוש געזאָגט, אַז בעת זײַן נסיעה קיין ארץ־ישׂראל האָט ער דערגרייט די מדרגה פֿון אַבֿרהם אָבֿינו און האָט געקאָנט מקיים זײַן אַלע מיצוות ברוחניות, אָן פֿיזישע מעשׂים. ער האָט אויך באַטאָנט, אַז אין פּרינציפּ וואָלט ער געקאָנט טאָן די גרעסטע עבֿירה, און עס וואָלט אים נישט געשאַט.

אין דער זעלבער צײַט, האָט רבי נחמן פּראַקטיצירט אַ שטרענגן אַסקעטיזם. אַפֿילו בעתן שלאָפֿן מיט זײַן אייגענער פֿרוי, האָט ער געפֿילט, לויט זײַנע ווערטער, אַ שרעקלעכן ווייטיק. ער האָט ספּעציעל אַנטוויקלט אַזאַ עקל־געפֿיל דורך טיפֿע מעדיטאַציעס. אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, קומט זײַן מיסטישער מאַזאָכיזם אויך אין סתּירה מיטן אָנגענומענעם ייִדישן פּאָזיטיוון צוגאַנג צום סעקס. אין פֿאַרגלײַך מיט יעקבֿ פֿראַנק האָט אָבער רבי נחמן געלעבט כּמעט ווי אַ מאָנאַך, כּדי אויסצונוצן זײַן „אַנטי־הלכהדיקן‟ פּאָטענציאַל ווי אַ תּיקון.

אינעם באַקאַנטן אַנאָנימען קבלה־ספֿר „גליא רזא‟ שטייט געשריבן, אַז געוויסע תּנ״כישע העלדן האָבן געמוזט טאָן עבֿירות צוליב דעם משיחישן פּראָצעס. רבי משה אלשיך דערקלערט דאָס זעלבע אין זײַן פּירוש אויף דער מגילת־רות. באַזונדערס באַקאַנט איז די מעשׂה מיט דוד המלך און בת־שבֿע; דוד האָט נישט געזינדיקט, ווײַל אויף זײַן מדרגה קאָנען זײַנע מעשׂים נישט פֿאַררעכנט ווערן פֿאַר אַ חטא.

אינעם קלאַסישן חסידישן ספֿר „תּולדות יעקבֿ יוסף‟ שטייט געשריבן, אַז אַ צדיק קאָן, לכל־הפּחות אין טעאָריע, מקיים זײַן אַלע מיצוות ברוחניות, מחוץ דער בוכשטעבלעכער הלכה. ווי אַ פּראַקטישן בײַשפּיל דערקלערט דער מחבר, רבי יעקבֿ־יוסף פֿון פּילנוע (פּאָלאָנע), אַז אַ צדיק מעג לעבן אַליין, אָן קיין ווײַב און קינדער. די הייליקע שכינה איז זײַן זיווג, אַנשטאָט דער גשמיותדיקער פֿרוי. אַזוי ווי אינעם דערמאָנטן פֿאַל מיט רבי נחמנען, ווערט דאָ אויף אַ באַשיידענעם און אַסקעטישן אופֿן אויסגעדריקט אַן אַנטי־הלכהדיקע טעאָריע.

רבי שניאור־זלמן פֿון ליאַדי, דער לעגענדאַרער מחבר פֿונעם ספֿר „תּניא‟ און דער גרינדער פֿון דער חב״ד־באַוועגונג, דערקלערט אין זײַן סידור־קאָמענטאַר, אַז יעקבֿ אָבֿינו האָט חתונה געהאַט מיט צוויי שוועסטער, הגם על־פּי תּורה טאָר מען עס נישט טאָן, ווײַל אויף זײַן הויכער מדרגה איז ער געווען העכער פֿון די סעקסועלע עבֿירות.

אַ סך אַנדערע פֿאַלן פֿון אַזעלכע חסידישע תּורות ברענגט ד״ר אַלען בריל אין זײַן בוך וועגן רבי צדוק לובלינער. אַ טייל פֿון זײַנע ציטאַטן קאָנען ממש שאָקירן די, וואָס גלייבן, אַז דער יאָדער פֿון דער טראַדיציאָנעלער ייִדישקייט איז דאָס פֿאָלגן שטרענג די נאָרמאַטיווע הלכה. אַן אַנדער אינטערעסאַנטע זאַמלונג פֿון ענלעכע תּורות איז דער עסיי „עבֿירה לשמה‟ פֿון הרבֿ יהושע מונדשײַן, אַ באַקאַנטער ליובאַוויטשער פֿאָרשער.

ס׳איז שווער צו גלייבן, אַז אַזעלכע טוער, ווי בערלאַנד, זענען מסוגל צו ברענגען די גאולה דורך זייערע צווייפֿלהאַפֿטיקע מעשׂים, בפֿרט אויב ער האָט זיי טאַקע געטאָן, ווי זײַנע תּלמידות באַקלאָגן זיך, קעגן זייער ווילן. מע דאַרף זיך אָבער דערמאָנען, אַז די צדיקים און מקובלים האָבן שוין לאַנג געעפֿנט דעם „פּאַנדאָרע־קאַסטן‟ פֿון קעגן־הלכהדיקע טעאָריעס. קול־קוראס און פּאַשקעווילן קאָנען נישט מבֿטל זײַן דעם דאָזיקן פֿאַקט. עס ווילט זיך אָבער האָפֿן, אַז אַנשטאָט דעם בלינדן גלייבן אין פֿאַלשע „גדולים‟, וואָס באַגייען הפֿקרדיקע מעשׂים און עקספּלואַטירן זייערע נאָכפֿאָלגער, קאָנען די אַלטע קלאַסישע ספֿרים ברענגען צו אַ געזונטן באַלאַנס צווישן פּראָגרעס און טראַדיציע.