רוחניות

אַז די גאָלדענע פּאַווע איז געפֿלויגן

When the Golden Peacock Flew

פֿון יואל מאַטוועיעוו

די רוסיש־רעדנדיקע ליובאַוויטשער חסידים אין סטאַטען־אײַלענד, וואָס קלײַבן זיך איצט צו פֿאַרברייטערן זייער שיל און שאַפֿן דערבײַ אַ ייִדישע געגנט, רעקלאַמירן די געגנט ווי איינע פֿון די שענסטע אינעם דאָזיקן אינדזל־ראַיאָן פֿון ניו־יאָרק.

די שיל, בראָש מיט הרבֿ אליהו קאָגאַן, געפֿינט זיך לעבן דער באַן־סטאַנציע „פּרינסעס ביי‟. אַחוץ דער אָקעאַנישער פּלאַזשע און שיינע וועלדער, וווּ דעם הײַנטיקן זומער זענען אויפֿגעוואַקסן אַן אומגעוויינטלעכע גרויסע צאָל שוואָמען, וואָס אַ סך רוסיש־רעדער האָבן ליב צו עסן, איז אין דער געגנט פֿאַראַן אַן אַנדער מערקווירדיקייט: ווילדע פּאַוועס, וואָס באַווײַזן זיך גרופּעסווײַז גלײַך אויף די גאַסן. אין דער שיל הערט מען כּסדר זייערע געשרייען.

נישט לאַנג צוריק, שפּאַצירנדיק אין דער דאָזיקער געגנט, האָב איך דערזען, ווי אַן עלטערער מאַן לייגט פֿאָר אַ צופֿעליקן פֿאַרבײַגייער אַהיימצונעמען אַ פּאַווע. דער מאַן האָט דערקלערט, אַז אין זײַן הויף לעבן צופֿיל פּאַוועס, איז ער גרייט אַ טייל פֿון זיי אַוועקצושענקען.

אין דער אמתן, זענען די קאָליריקע פֿייגל, וואָס גייען פּאַמעלעך אַרום מיט צעשפּרייטע פֿאָכער־עקן אויף די גאַסן פֿון סטאַטען־אײַלענד, נישט אינגאַנצן ווילד. אינעם יאָר 1981, האָט בעס סעגווין, די 90־יאָריקע בעל־הביתטע פֿונעם היסטאָרישן „סעגווין־געהויף‟ אין פּרינצעס־ביי, פֿאָרגעשלאָגט איר שכן דזשאָרדזש בערק צו קויפֿן איר פֿאָלוואַרק פֿאַר 150,000 דאָלאַר — בתּנאַי, אַז ער וועט אים רעמאָנטירן און ווײַטער אונטערהאַלטן. בערק האָט אויסגעפֿירט איר בקשה און דערצו באַשלאָסן צו באַצירן זײַן נײַע היים מיט פּאַוועס. ער האָט געבראַכט צוויי פּאָר פֿייגל פֿון פֿלאָרידע; די מאַיעסטעטישע פֿייגל האָבן זיך צוגעוווינט צו די באַדינגונגען פֿון ניו־יאָרק; האָבן זיך פֿאַרמערט און באַווײַזן זיך אויף די גאַסן פֿון סטאַטען־אײַלענד, הגם זייער „באַזע‟ בלײַבט די היסטאָרישע געוועזענע פּלאַנטאַציע.

דער אַמאָליקער אָרטיקער עושר דזשיימס סעגווין האָט געקויפֿט דאָס לאַנד אין די 1780ער יאָרן. זײַן אייניקל, דזשאָסעף סעגווין, האָט אויפֿגעשטעלט דאָס גרויסע משפּחה־הויז. די זעלבע משפּחה האָט שפּעטער, בשותּפֿות מיט די עלטינגס, אַנדערע אָרטיקע גבֿירים, געגרינדעט די באַקאַנטע באַן־ליניע. אַזוי צי אַזוי, דינען די פּאַוועס גאַנץ פּאַסיק ווי אַ לעבעדיקע באַצירונג פֿונעם היסטאָרישן הויז, אויסגעבויט אין אַ נעאָ־קלאַסישן כּמו־גריכישן סטיל.

ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז צוליב זייער מאַיעסטעטישן אויסזען זענען די פּאַוועס אַסאָציִיִרט מיט אַ גאַנצער ריי מיטאָלאָגישע מאָטיוון און פֿאָלק־לעגענדעס. אינעם מדרש־רבה, פּרשת בראשית, שטייט געשריבן, אַז הגם דער דאָזיקער פֿויגל שטאַמט פֿון אַ ווײַסן טראָפּן זרע, האָט עס 365 קאָלירן — אַן אַנדער פֿאַרב אויף יעדן טאָג פֿונעם יאָר. מיט אַנדערע ווערטער, די פּאַווע אילוסטרירט די רעגנבויגנדיקע פֿאַרשיידנאַרטיקייט פֿונעם וועלט־באַשאַף.

לויט אַן אַנדער ייִדישער לעגענדע, ווערט דער פֿילפֿאַרביקער פֿויגל פֿאַרגליכן מיט יצחק אָבֿינו. אַ מלך האָט אַמאָל געבעטן זײַן חבֿר צו ברענגען אַ פּאַווע צו זײַן הויף. דער חבֿר האָט עס געבראַכט און זיך צוגעגרייט עס צום שעכטן. דער מלך האָט דערקלערט, אַז ער האָט נישט געוואָלט סתּם שעכטן דעם שיינעם פֿויגל. פּונקט אַזוי, הגם אַבֿרהם אָבֿינו איז געווען גרייט צו ברענגען זײַן זון ווי אַ קרבן, האָט דער באַשעפֿער געוואָלט ווײַטער הנאָה האָבן פֿון יצחקן.

אין מיזרח־אייראָפּע האָט מען נישט געקאָנט טרעפֿן אַ פּאַווע, סײַדן אין אַזאַ פּריציש געהויף, ווי דאָס דערמאָנטע היסטאָרישע הויז אין סטאַטען־אײַלענד, אָבער דער דאָזיקער פֿויגל פֿיגורירט אין באַקאַנטע ייִדישע פֿאָלקס־לידער. אַ מיידל, וואָס איז געבליבן שטעקן אין אַ פֿרעמד לאַנד „בײַ אַ שווער און שוויגער אויף קעסט‟, בעט די גאָלדענע פּאַווע צו פֿליִען איבער אַלע ימען און ברענגען איר טאַטע־מאַטע אַ גרוס. לויט אַן אַנדער ווערסיע פֿונעם מאָטיוו, פֿאַרשריבן דורכן באַקאַנטן פֿאָלקלאָר־זאַמלער משה בערעגאָווסקי, איז דאָס מיידל אַליין געוואָרן אַ פּאַווע און געפֿלויגן אַהיים „איבערן געדיכטן וואַלד‟, וווּ זי האָט פֿאַרלוירן איר גאָלדענעם פֿעדער. איציק מאַנגער, אַנאַ מאַרגאָלין און אַ צאָל אַנדערע באַקאַנטע ייִדישע פּאָעטן האָבן געשאַפֿן אייגענע ווערסיעס פֿונעם דאָזיקן מאָטיוו.

עס קאָן זײַן, אַז דער דאָזיקער פֿאָלק־מאָטיוו שטאַמט פֿון טיפֿע מיטל־מיזרחדיקע וואָרצלען. אין גמרא און מדרשים פֿיגורירט די פּאַווע אונטערן נאָמען „טווס‟. הגם דאָס וואָרט שטאַמט, ווי עס זעט אויס, לכתּחילה פֿון פּערסיש, ווערט עס אויף לשון־קודש אַסאָציִיִרט מיטן ענין — פֿליִען. אין דער אמתן, ווי אַ באַזוכער פֿון פּרינסעס־ביי קען גרינג באַמערקן, איז פֿאַרן דאָזיקן לאַנג־עקיקן און רעלאַטיוו גרויסן פֿויגל שווער אַפֿילו אַריבערצושפּרינגען דעם צוים פֿונעם געהויף. להיפּוך, האָט די מיטאָלאָגישע פּאַווע אַ יענוועלטיקן טעם און איז מסוגל צו פֿליִען „איבער אַלע ימען‟ און דינען ווי אַ מיסטישער שליח.

די טראַדיציאָנעלע איראַנישע כּתובות ווערן באַצירט מיט אַ לייב, וואָס דעקט צו די זון, דעם מיסטישן וועלט־בוים און צוויי פּאַוועס. דער זעלבער סימבאָל באַווײַזט זיך אָפֿט אויף די ספֿרדישע חנוכּה־לעמפּ פֿון צפֿון־ּאַפֿריקע און ווערט באַטראַכט ווי אַ סגולה קעגן עין־הרע. אין פּערסיע, וווּ די מאַיעסטעטישע פֿייגל זענען נישט קיין זעלטנקייט, אין פֿאַרגלײַך צו ניו־יאָרק צי ייִדישע שטעטלעך אין מיזרח־אייראָפּע, ווערן זיי אַסאָציִיִרט סײַ מיט דער סיטרא־אַחרא, סײַ מיט הייליקע און געטלעכע כּוחות.

בײַ די קורדישע יעזידן, וואָס לײַדן איצט פֿון שרעקלעכע גענאָציד־רדיפֿות מצד „אײַסיס‟, איז די פּאַווע באַקאַנט ווי איינער פֿון די וויכטיקסטע סימבאָלן, ווײַל לויט זייער אמונה האָט דער אייבערשטער מציל געווען אַ מעכטיקן מלאך, דעם „פּאַווע־מלך‟ אָדער „מאַליק טאַוס‟, וועלכער איז געפֿאַלן פֿון הימל און געוויינט 7,000 יאָר, דערנאָך תּשובֿה געטאָן און פֿון זײַן איי באַשאַפֿן אונדזער גשמיותדיקע וועלט. צוליב דעם, רודפֿן זיי די פֿאַנאַטיקער פֿון „אײַסיס‟ פֿאַרן דינען עבֿודה־זרה. דערצו, ווערט די פּאַווע אָפֿט אַסאָציִיִרט בײַ די מוסולמענער מיטן שׂטן; צוליב דער דאָזיקער אַסאָציִאַציע, ווערן די יעזידן אָפֿט באַשולדיקט, כּלומרשט, אין סאַטאַניזם.

אין די מיסטישע שטראָמען פֿון איסלאַם ווערט די פּאַווע אויך אַסאָציִיִרט מיט פּאָזיטיווע כּוחות און פּערסאָנאַזשן. דער מאַהדי, דער מוסולמענישער עקוויוואַלענט פֿון מלך־המשיח, איז בײַ די שיִיִטן באַקאַנט ווי „די פּאַווע צווישן די תּושבֿים פֿון גן־עדן‟. לויט אַן אַנדער איסלאַמישער מעשׂה, האָט דער רבונו־של־עולם באַשאַפֿן אַ מלאך אין דער פֿאָרעם פֿון אַ פּאַווע, וועלכער האָט געבלויבט זײַן באַשעפֿער במשך פֿון 70,000 יאָר פֿאַר בריאת־העולם. דערנאָך האָט דער אייבערשטער געשטעלט אַ שפּיגל, כּדי דער פּאַווע־מלאך זאָל קענען דערזען זיך אַליין. דער מלאך האָט אַ קוק געגעבן און זיך געבוקט פֿינף מאָל צו זײַן באַשעפֿער; דעריבער דאַוונען די מוסולמענער פֿינף מאָל אַ טאָג.

אין דער בודיסטישער טראַדיציע, ווערט די פּאַווע אויך אַסאָציִיִרט מיט מיסטישע און משיחישע ענינים. מע דערציילט, אַז דער פֿילפֿאַרביקער פֿויגל האַלט אונטער דעם טראָן פֿון אַמיטאַבהאַ, דער קומענדיקער בודאַ, אַן אַנדער עקוויוואַלענט פֿון מלך־המשיח. מע דערציילט, אַז אין איינעם פֿון זײַנע פֿריִערדיקע גילגולים, איז בודאַ אַליין געווען אַ גאָלדענע פּאַווע. דער מאָטיוו פֿון בודאַ מיט פּאַווע־פֿעדער איז ברייט פֿאַרשפּרייט אין דער בודיסטישער איקאָנאָגראַפֿיע.

אין זײַן ליד, שרײַבט משה־לייב האַלפּערן:

די זון וועט אַרונטערגיין הינטערן באַרג,
וועט קומען די גילדענע פּאַווע צו פֿליִען,
וועט קומען די גילדענע פּאַווע צו פֿליִען,
און מיטנעמען וועט זי אונדז אַלע אַהין,
אַהין וווּ די בענקשאַפֿט וועט ציִען.

די ייִדישע פּאָעזיע פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יאָרהונדערט ווערט אָפֿט באַטראַכט ווי אַ בפֿירוש מאָדערנע, איינע פֿון די ייִנגסטע פּאָעטישע טראַדיציעס אין דער וועלט. פֿונדעסטוועגן, שפּירט זיך אין האַלפּערנס ליד אַ ווידערקול פֿון אוראַלטע מאָטיוון, וואָס שטאַמען פֿון פּערסיע, אינדיע און גיי ווייס וועלכע ווײַטע לענדער. און וואָס שייך סטאַטען־אײַלענד, איז כּדאַי זיך צו דערמאָנען, אַז אַפֿילו אינמיטן דער טאָג־טעגלעכער גרויסשטאָטישער געוויינטלעכקייט טרעפֿן זיך צומאָל גאַנץ חידושדיקע זאַכן.