דער נסתּר װי אַן עטנאָגראַף פֿונעם סאָװעטישן שטעטל

Der Nister As Ethnographer of the Soviet Shtetl

Courtesy: jewua.org/dunayevtsy/

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published September 04, 2016, issue of September 30, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

דער נסתּר האָט געפֿונען דאָס שטעטל צעשפּאָלטן אין צװײ טײלן. די „אױבערשטאָט, װאָס [איז] זױבער און מענטשן ענלעך‟, און די „אונטערשטאָט, װאָס [איז] מיטלאַלטער‟. די סאָװעעטישע מאַכט האָט „ארופֿגעבראַכט‟ בלױז דעם אױבערשטן טײל, װאָס גרופּירט זיך אַרום דער לײַװנט־פֿאַבריק, בעת דער אונטערשטער טײל איז פֿאַרבליבן „בײַם װיסטן און שרעקלעכסטן, װאָס מען קאָן זיך נאָר פֿאָרשטעלן‟. און װײַטער שילדערט דער נסתּר מיט אַ סך גרױזאַמע פּרטים די ביטערע באַדינגונגען אין אָט דער „אונטערשטאָט‟. דאָס איז אַ זעלטענער דאָקומענטאַלער גבֿית־עדות פֿון דעם דעפּרימירטן און אָפּגעשטאַנענעם מצבֿ פֿונעם סאָװעטישן ייִדישן עמך, װאָס איז פֿאַרבליבן אין די שטעטלעך: „הײַזעלעך קרומע, לאָמע, בלינדע. קײן פֿענצטערלעך ניט צו זען, פֿון שטױב און אומגעװאַשן פֿאַרקױטיקט. […] קײן זון קומט אַהין ניט אַרײַן, ניט זומער, ניט װינטער, ניט קײן מאָל זינט די װעלט און דאָס שטעטל זײַנען געשאַפֿן געװאָרן. אַ געשטאַנקט — פֿון דעם, װאָס עס גיסט זיך פֿון הימל, פֿון בלאָטע אױף דער ערד, פֿון הײַזער און פֿון מענטשלעכע באַדערפֿענישן.‟ דער נסתּר באַװאַרפֿט דעם לײענער מיט אַלץ מער עקלדיקע פּרטים, כּדי צו שאַפֿן אַ בילד פֿון מיאוסקײט און פֿאַרװאָרלאָזיקײט.

אַ הײַנטיקער לײענער װעט אַװדאי פֿרעגן, װאָס איז געװען דער נסתּרס כּװנה. ער קריטיקירט די אָרטיקע מאַכט פֿאַר ניט זאָרגן זיך פֿאַר דער ייִדישער באַפֿעלקערונג, אָבער אײנצײַטיק מאַכט ער קלאָר, אַז קײן פּראַקטישער אױסװעג פֿונעם דלות איז פֿאַר יענע ייִדן ניטאָ. די סאָװעטישע מלוכה דערלױבט ניט קײן פּריװאַטע געשעפֿטן, און די אײנציקע פֿאַבריק איז ניט אימשטאַנד צו באַזאָרגן אַלעמען מיט אַרבעט. דערצו נאָך זײַנען די שׂכירות דאָ גאָר קלײנע. און װען דער נסתּר באַמערקט עפּעס גוטס, לײענען זיך זײַנע שבֿחים װי סאַרקאַסטישע.

צום סוף פֿון זײַן באַזוך אין דונעװעץ טרעפֿט דער נסתּר אַ היצעל, װאָס כאַפּט הינט אױף דער קױטיקער גאַס. פֿאַר דער רעװאָלוציע, באַמערקט דער מחבר, האָבן ייִדן געקוקט אױף אַ היצעל מיט ביטול. „און איצט — גאָר ניט, אַ זײעריקער, אַן אײגענער, קײן סימן פֿון עקל‟. דער אָרטיקער אַקטיװיסט דערקלערט, אַז דער היצעל האָט אַן אָפּמאַך מיטן שטאָטראַט, „ער צאָלט פֿאַרן רעכט צו כאַפּן אַזױפֿיל און אַזױפֿיל, און אַ צװײטן אָפּמאַך האָט ער מיטן לעדער־סינדיקאַט, און פֿאַר פֿאַרשײדענע פֿעלן באַקומט ער פֿאַרשײדן, און — נישקשה, ער שלאָגט זיך דורך.‟ בײַם הײַנטיקן לײענער לאָזט אַזאַ מין כּלומרשטיקער פּראַקטישער און אָפּטימיסטישער שלוס אַן עקלדיקן געפֿיל. אָבער װי אַזױ האָט מען געלײענט די דאָזיקע פֿאַרצײכענונג אין 1931?

קײן אײנדײַטיקן ענטפֿער אױף דער דאָזיקער פֿראַגע לאָזט זיך לעת־עתּה ניט געבן. דער נסתּרס סאַמע לעצטע סימבאָליסטישע מעשׂיות זײַנען געװען פֿול מיט פֿינצטערניש און שרעק, װאָס האָט, אַ פּנים, אָפּגעשפּיגלט זײַן נשמה־צושטאַנד נאָך זײַן אומקערן זיך אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד אין 1926. זײַן טאָּן איז געװאָרן מער פּאָזיטיװ אין די 1930ער יאָרן, הגם זײַנע בילדער פֿון דער סאָװעטישער װירקלעכקײט זײַנען געװען גאַנץ פֿינצטער. זײַן נשמה איז אַזױ װי צעשפּאָלטן געװאָרן אין צװײען. מיט אײן האַנט האָט ער געלױבט די סאָװעטישע מאַכט און מיט דער אַנדערער האָט ער פּינקטלעך און פּרטימדיק געשילדערט אַלץ, װאָס ער האָט געזען.