די מעלות פֿון פֿילשפּראַכיקייט

The Joys of Multilingualism

Yehuda Blum

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published September 04, 2016, issue of September 30, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

ווען ס׳קומט צו העברעיִש, עבֿרית הייסט עס, פֿיל איך זיך אויפֿסנײַ כּמעט ווי אין דער היים דורך דער שפּראַך, די אָנגעהעריקייט צו מײַנע ייִדן, צו דער מדינה, צו אונדזער געמיינזאַמער געשיכטע און קולטור, צי דורכן תּנ״ך, מדרשים, די צאינה וראינה, דורך עגנונען און די טעאַטער־פֿאָרשטעלונגען בײַ „הבימה‟, „כּמרי‟ און „גשר‟, אַפֿילו ווען זיי זײַנען איבערזעצונגען פֿון דער ענגלישער, ייִדישער צי רוסישער ליטעראַטור. 

דאָ אין אַמעריקע בין איך אויסגעוואַקסן אויף מענדעלע מוכר ספֿרים, שלום־עליכמען, י. ל. פּרצן, איציק מאַנגערן, יעקבֿ גלאַטשטײנען, זיך געהאָדעוועט אויף יצחק באַשעוויס־זינגערן און זײַן ברודער ישראל יהושוע זינגער און אפֿילו אויף אסתּר קרײַטמאַן, זייער שוועסטער — אַ גאַנצע פּלעיאַדע מיט ייִדישע שרײַבער און פּאָעטן.

ווי אַן אַמעריקאַנערין וואָס רעדט אויך ענגליש, איז מיר גרינג אָנגעקומען צו לייענען עדגאַר אַלען פּאָו, דייוויד פֿראָסט, סאָל בעלאָו, הענרי ראָט (Call it Sleep) און פֿיליפּ ראָט (Portnoy’s Complaint), אפֿילו קאַפּיטלען שעקספּיר.

נו, אַז מ׳אַנטוויקלט דעם אויער מיט די אויגן, קומט דער אַפּעטיט מיטן עסן, דעמאָלט הייבט מען ערשט אָן צו זען די וועלט מיט אַנדערע אויגן. 

אַנטקעגן וואָס זאָג איך עס, אַנטקעגן דעם וואָס די אַמעריקאַנער דערציִונג איז געבליבן הינטערשטעליק און באַקענט נישט די יונגע אַמעריקאַנער מיט די אוצרות פֿון פֿרעמדע קולטורן. דאָס פֿאָלק איז טויב אויף איין אויער, דער צווייטער אויער ליגט אין קימפּעט. אמת, מ׳האַלט אין איין דערפֿינדן נײַע טשאַטשקעס צום לייענען, ווי „קינדל‟, אַ מאַשינקעלע וואָס קען דיר דערלאַנגען די גאַנצע וועלט־ליטעראַטור, אָבער ס׳קען נישט פֿאַרבײַטן אַ באַוווּסטזיניקן לערער, אַ פֿאַליבטן אין זײַן געביט וואָס קען אינספּירירן, באַײַנפֿלוסן, אָנרעגן און צוציִען דעם סטודענט אַרײַנטאָן זיך אין אַ געוויסן לימוד וואָס אַנטציקט.

וואָס אַן אמת, אַ גוטער לערער לערנט נישט, ער לערנט זײַנע סטודענטן צו טראַכטן און דאָס איז אַן איידעלע מאַטעריע. אפֿשר וועלן זיי פֿאַרגעסן די גראַמאַטיק, די אויסצוגן פֿון די קלאַסיקער פֿון אונדזער אַלטער ליטעראַטור, אָבער ווען דער לערער שטעלט אַ פֿראַגע ווי: וואָס איז, למשל, דער אונטערשייד צווישן אַ פֿראַגע, אַ שאלה, צי אַ קשיא? וועקט מען אויף בײַם סטודענט זײַן טראַכט־מאַשינעריע און ס׳אַנטוויקלט זיך אַ וויכּוח. 

וואָס זאָל איך אײַך האַקן אַ טשײַניק מיט דער וועלט־ליטעראַטור, ווען מיר האַלטן דאָ נאָך בײַם אלף־בית…