פּרשת וילך, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Veyelech, 5777

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published October 06, 2016, issue of October 26, 2016.

די הײַנטיקע פּרשה שטעלט מיט זיך פֿאָר דעם המשך פֿון משה רבינוס צוואָה, וועלכע האָט זיך אָנגעהויבן אין דער פֿאָריקער סדרה, „נצבֿים”. דער באַשעפֿער האָט געוואָרנט משה, אַז ער האַלט בײַם שטאַרבן; משה האָט אָנגעזאָגט זײַן פֿאָלק, אַז נאָך זײַן טויט מוזן זיי פֿאָלגן זײַן תּלמיד, יהושע בן נון.

משה רבינו האָט אויך געוואָרנט די ייִדן, אַז עס וועט קומען די צײַט, ווען זיי וועלן אַראָפּגיין פֿונעם וועג און אָנהייבן דינען עבֿודה־זרה. ווי אַ רעזולטאַט, וועט דער באַשעפֿער באַהאַלטן פֿון זיי זײַן פּנים.

דער טאַדל־טאָן פֿון אונדזער פּרשה שטימט מיטן גײַסט פֿונעם קומענדיקן הייליקסטן יום־טובֿ, יום־כּיפּור. דער בעל־שם־טובֿ האָט דערקלערט, אַז ווען מע טראַכט נישט וועגן דעם אייבערשטן אַפֿילו איין רגע, פֿאַלט מען אַרײַן אין אַזאַ מאָמענט, נעבעך, אין אַ מעטאַפֿיזישער עבֿודה־זרה. אַנשטאָט צו געדענקען דאָס געטלעכע אַחדות פֿון דער גאַנצער וועלט, הייבט מען אָן צו באַטראַכטן זיך אַליין און יעדן פּרט פֿון דער אַרומיקער סבֿיבֿה ווי באַזונדערע אָביעקטן.

אינעם קלאַסישן ספֿר „חובֿות הלבֿבֿות”, דערקלערט רבי בחיי אבן פּקודה, אַז אַחוץ דער „אָפֿיציעלער” רשימה פֿון 613 מיצוות, זענען אין דער תּורה פֿאַראַן אומצאָליקע אַנדערע עצות, וואָס זענען אַקטועל אין יעדן מאָמענט פֿונעם מענטשלעכן לעבן. די תּורה זאָגט אונדז אָן ליב צו האָבן דעם רבונו־של־עולם מיטן גאַנצן האַרצן. נישט אַלעמאָל איז אָבער גרינג מקיים צו זײַן די דאָזיקע מיצווה, בפֿרט ווען אונדז דאַכט זיך, אַז דער באַשעפֿער באַהאַלט זיך פֿון אונדז. הגם אין דער הײַנטיקער פּרשה שטייט געשריבן, אַז פֿאַרשיידענע צרות קומען ווי אַ שטראָף פֿאַר אונדזער פֿאַרגעסן אינעם באַשעפֿער, באַקומט זיך צומאָל אינעם רעאַלן לעבן דער „פֿאַרכּישופֿטער קרײַז”, ווען די הסתּרת־פּנים, אונדזער דערשלאָגנקייט אין די שווערע מאָמענטן, שאַפֿט נײַע ספֿקות און ייִאוש־געפֿילן אין אונדזער נשמה.

אין פּרינציפּ, קאָנען מיר אָפּלערנען וויכטיקע ענינים אין עבֿודת־השם אַפֿילו פֿון אַפּיקורסות. די חסידישע צדיקים באַמערקן, אַז אַן אַפּיקורס פּרוּווט צו פֿאַרשטיין דעם אמת און דערפֿאַר לייקנט ער אָפּ די פּרימיטיווע פֿאַלשע השׂגות וועגן רוחניות. דער אַפּיקורס וויל אָבער נישט גיין ווײַטער, כּדי צוצוקומען צו דער אמתער אמונה. פֿונדעסטוועגן, קאָנען מיר אָפּלערנען פֿון אַ כּופֿר, אין וואָס מיר זאָלן דווקא נישט גלייבן. 

די אמתע אַנטפּלעקונג פֿון געטלעכקייט איז אוממעגלעך אָפּצולייקענען; ממילא, ווען עמעצער לייקנט אָפּ פּרינציפּיעל דעם רבונו־של־עולם מיט פֿאַרשיידענע שׂכלדיקע אַרגומענטן, לייקנט ער אָפּ אַ פֿאַלשן גאָט. אַ צדיק, וואָס זעט יאָ די אַנטפּלעקונג פֿון דער הייליקער שכינה, קאָן אײַנזען אַ פֿינקל קדושה אַפֿילו אינעם אַפּיקורסישן געדאַנקען־גאַנג.

אין דער מגילת־איכה שטייט געשריבן: „במחשכּים הושיבֿני כּמתי עולם” — אינעם פֿינצטערן גלות ווערן מיר געשלעפּט ווי אייביק טויטע. לויטן באַקאַנטן מאמר חז״ל, איז דער דאָזיקער פּסוק מרמז אויפֿן תּלמוד־בבֿלי. ווי אַזוי זשע קאָן זײַן, אַז אונדזערע חכמים אַליין זאָגן, אַז די גמרא, דער יסודותדיקער אָביעקט פֿון ישיבֿה־לערנען, ווערט פֿאַרגליכן מיט דער גלות־ּפֿינצטערניש?

די מקובלים און חסידישע צדיקים באַטאָנען, אַז ווען מע פֿאַרקוקט דאָס פּנימיות־התּורה, די אינערלעכע אַספּעקטן פֿון ייִדישקייט, קאָן דאָס פֿאָקוסירן זיך בלויז אויף דער הלכה און גמרא־פּילפּולים אַרײַנברענגען אינעם טיפֿן חושך. אויב מע באַטראַכט די תּורה ווי אַ ליסטע פֿון טעכנישע כּללים, באַקומט זיך אַ מאַטעריאַליסישע פֿילאָסאָפֿיע, וואָס שיידט זיך פֿאַקטיש ווייניק אונטער פֿון אַטעיִזם. אַ פֿאַרבלאָנדזשעטער מענטש קאָן פֿאַרוואַנדלען די גמרא־פּילפּולים, חלילה, אַ מין עבֿודה־זרה מיטן פֿאָקוס אויפֿן שולחן־ערוך אַנשטאָט דעם אייבערשטן אַליין.

עס באַקומט זיך, אַז אַ מענטש, וואָס געפֿינט זיך אינעם טיפֿן פּערזענלעכן גלות קאָן אַפֿילו פֿאַרוואַנדלען די תּורה אַליין אין אַ קוואַל פֿון חושך און פֿאַלשקייט. להיפּוך, ווען מע קומט צו דער פּערזענלעכער גאולה, קאָן מען געפֿינען עלעמענטן פֿון דער געטלעכער חכמה אַפֿילו אין אומגעריכטע חושכדיקע ערטער.

אינעם פֿאָריקן פּרשה־אַרטיקל האָבן מיר באַטראַכט דעם אינערלעכן באַדײַט פֿונעם פּסוק „הנסתּרות לה׳ אלוקינו והנגלות לנו”. ווען מיר שטרעבן משׂיג צו זײַן די סודות־התּורה — די נסתּרות — קאָנען מיר דערשפּירן די הייליקע שכינה און דאָס געטלעכע אַחדות אין אונדזערע נשמות און אין יעדן פּרט פֿונעם אוניווערס. די חסידישע ספֿרים זענען באַזונדערס מסוגל פֿאַר גײַסטיקע השׂגות, ווײַל אין פֿאַרגלײַך מיט דער קלאַסישער קבלה, וואָס קאָן קלינגען צו „הימליש‟ פֿאַר אַ דורכשניטלעכן מענטש, דערקלערט די תּורת־החסידות די טיפֿסטע קבלה־ענינים אויף אַ וווּנדערלעך „ערדישן‟ אופֿן, פֿאַרשטענדלעך פֿאַר יעדן איינעם.

ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז דאָס וואָרט „הסתּרה‟ שטאַמט פֿונעם זעלבן שורש ווי „נסתּרות”. דער אייבערשטער באַהאַלט פֿון אונדז, כּבֿיכול, זײַן פּנים, כּדי מיר זאָל זיך נישט אָפּשטעלן אויף די „נגלות‟, פּשוטע פֿאַרגרעבטע השׂגות, און גיין ווײַטער אין אונדזערע גײַסטיקער זוכענישן.

דווקא נאָכן זיצן אין אַ פֿינצטערער טיפֿער גרוב, קאָן מען אָפּשאַצן די ליכטיקייט ווי געהעריק און באַמערקן בעסער די איידעלע קאָלירן פֿון דער ליכטיקער אַרומיקער וועלט. פּונקט אַזוי, ווען מע מוטשעט זיך פֿון גשמיותדיקע טירחות און לעבנס־שוועריקייטן, קאָן מען באַזונדערס שאַרף דערפֿילן, אַז די מענטשלעכע עקזיסטענץ קאָן נישט זײַן באַגרענעצט בלויז מיט גשמיותדיקע ענינים. אַפֿילו גמרא־פּילפּולים און דאָס פּרטימדיקע פֿאָלגן די הלכה איז בלויז דער אויסערלעכער שיכט פֿונעם אמתן רוחניות, וואָס מוז גובֿר זײַן די גרענעצן פֿון דער פֿיזישער וועלט. 

ווי געזאָגט, איז די הײַנטיקע פּרשה פֿאַרבונדן מיטן קומענדיקן יום־טובֿ. דער נאָמען „וילך‟ מיינט „און ער איז געגאַנגען‟. אַנשטאָט צו זאָגן, אַז משה רבינוס לעבן האָט זיך אָפּגעשטעלט, באַטאָנט די תּורה, אַז זײַן צוואָה איז געווען בלויז דער לעצטער שטאַפּל אויף זײַן וועג צו העכערע גײַסטיקע מדרגות. משה רבינוס גײַסט אין די נײַע תּורה־חידושים, וואָס ווערן אַנטפּלעקט אין יעדן דור. די תּורה איז נישט קיין פֿאַרגליווערטע סיסטעם פֿון טעכנישע אינסטרוקציעס, וואָס די ראשונים און אַחרונים האָבן אויסגעפֿירט פֿון די „פֿינצטערע‟ תּלמודישע סוגיות, נאָר אַן אָנגייענדיקער אייביקער המשך פֿון משה רבינוס לעבעדיקער תּורה. דער פֿיזישער טויט איז געווען פֿאַר משהן נישט די לעצטע סטאַנציע, נאָר דער אָנהייב פֿונעם לעבעדיקן פּראָצעס, וואָס גייט שוין אָן איבער 3,000 יאָר.

די חז״ל זאָגן, אַז כּדי צו פֿאַרשטיין די תּורה, מוז מען זיך „דערהרגענען‟ בײַם לערנען. די אַסקעטישע עבֿודה פֿון יום־כּיפּור, ווען מע דאַוונט אַ גאַנצן טאָג און מע דערמאָנט כּסדר די טעמע פֿון טויט און מסירת־נפֿש, דערמעגלעכט צו דערגרייכן יעדעס יאָר דעם דאָזיקן פּאַראַדאָקסישן פּונקט, ווען דער חושך קאָן פֿאַרוואַנדלט ווערן אין ליכטיקייט; די עבֿירות — אין מיצוות, און דער ייִאוש און דערשלאָגנקייט אין אַ קוואַל פֿון לעבעדיקייט. בײַם סוף פֿון דער נעילה זאָגט מען דרײַ מאָל „שמע ישׂראל‟. ווען מע טוט עס, איז וויכטיק זיך פֿאָרצושטעלן, אַז מע ווערט אויף כּלערליי שרעקלעכע אופֿנים דערהרגעט אויף קידוש־השם. ווי אַ רעזולטאַט, דערפֿילט מען נישט קײן מרה־שחורהדיקן חושך, נאָר אַן אָפּטימיסטיש געפֿיל, אַז דער באַשעפֿער האָט מוחל געווען אונדזערע עבֿירות און אַז דאָס נײַע יאָר וועט ברענגען נײַע ברכות.

אויף משה רבינוס מדרגה איז אַפֿילו דער פֿיזישער טויט געווען בלויז אַ „ווירטועל‟ געשעעניש. פֿאַר אונדז איז אָבער גענוג צו דערפֿילן דעם טעם פֿונעם „ווירטועלן‟ טויט בעת אונדזער ערנסטער יום־כּיפּורדיקער עבֿודה, וואָס איז מסוגל צו פֿאַרוואַנדלען די פֿינצטערע מאָמענטן פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יאָר אין אַ טרײַב־כּוח פֿון נײַע גײַסטיקע אַנטפּלעקונגען.