פּובליציסטיק, פּאָליטיק

רוסישע חסידים פֿרייען זיך מיט טראָמפּס נצחון

Russian Hasidim Excited About Trump Victory

פֿון יואל מאַטוועיעוו

מײַנער אַ פֿרומער חבֿר, אַ סאַטמאַרער יונגערמאַן, האָט מיר אַמאָל דערציילט אַן אַנעקדאָט וועגן אַ מאַן, וועלכער האָט געטענהט, אַז זײַן פֿרוי איז אַ „היסטאָרישע‟. ווען עמעצער האָט באַמערקט, אַז ער האָט, מסתּמא, געמיינט „היסטערישע‟, האָט דער ייִד געענטפֿערט, אַז אָפֿטמאָל איז זי טאַקע אַ היסטערישע, נאָר ווען זי הייבט אָן איבערציילן אַלע אירע טענות קעגן אים במשך פֿון 20 יאָר, ווערט זי אַ היסטאָרישע.

עס טרעפֿן זיך אַמאָל מאָמענטן אין דער געשיכטע, ווען דער חילוק צווישן די דאָזיקע צוויי ווערטער ווערט טאַקע צעשווענקט.

דינסטיק, דעם 8טן נאָוועמבער, האָט מײַן היים־קאָמפּיוטער פּלוצעם דערקלערט אַ „שטרײַק‟ און זיך צעבראָכן. זײַענדיק אַ מבֿין אין קאָמפּיוטערײַ, האָט זיך מיר אײַנגעגעבן צו פֿאַרריכטן די מאַשין, הגם אַ גאַנצע ריי רעמאָנט־ערטער, וווּ מע קאָן קריגן די נייטיקע עלעקטראָנישע עלעמענטן, זענען געשטאַנען ליידיק אָדער האָבן זיך פֿרי פֿאַרמאַכט צוליב די פּרעזידענט־וואַלן.

ווען דער פֿאַרראָכטענער מכשיר האָט אָנגעהויבן ווידער פֿונקציאָנירן, האָב איך אַ קוק געגעבן אינעם „פֿייסבוק‟ און באַמערקט אַ המשך פֿונעם סאָציאַלן פֿענאָמען, אויף וועלכן איך האָב זיך אָנגעטראָפֿן נאָך מיט אַ פּאָר חדשים צוריק: אַ כוואַליע מאַסן־היסטעריע אַרום די וואַלן. איידער מע האָט איבערגעציילט די שטימען און איבערגעגעבן, אַז דאָנאַלד טראָמפּ האָט טאַקע געוווּנען, האָבן צום ווייניקסטן אַ העלפֿט פֿון מײַנע אַמעריקאַנער באַקאַנטע זיך צעקריגט אויף דער אינטערנעץ.

אַ צאָל מוסולמענער, עטנישע אַראַבער און אַפֿראָ־אַמעריקאַנער האָבן סיסטעמאַטיש אַרויסגעוואָרפֿן פֿון זייער „פֿרײַנד־ליסטע‟ אַלע טראָמפּס שטיצער און אַפֿילו פֿרײַנד פֿון זײַנע שטיצער. ליבעראַל געשטימטע ייִדישע חבֿרים האָבן דעם גאַנצן טאָג נאָך די וואַלן געהאַלטן אין איין וויינען און טרויערן. איין באַקאַנטער האָט נאָך טראָמפּס נצחון קאָמענטירט אויף ייִדיש אינעם „פֿייסבוק‟: „איך פֿיל זיך צעבראָכן, אַמאָל וויל איך שטאַרבן.‟ אַן אַנדער ייִדישיסט האָט באַמערקט, אַז צום גליק האָט ער נאָך דעם ווײַסרוסישן פּאַספּאָרט: ס׳איז פֿאַראַן וווּהין אַוועקצופֿאָרן פֿון אַמעריקע. „פֿאַראיבלט! דערשראָקן, אַנטוישט און דערשלאָגן! וואָס טוט מען, גוואַלד, וואָס טוט מען?‟, האָבן זיך אָפּגערופֿן אַ צאָל אַנדערע ייִדישיסטן.

להיפּוך, האָט זיך צווישן אַ סך פֿרומע אַמעריקאַנער־געבוירענע און רוסישע ייִדן אָנגעהויבן אַ גרויסע שׂימחה. זייער „פֿייסבוק‟ האָט זיך אָנגעפֿילט מיט לויב־געזאַנגען, פֿאָטאָגראַפֿיעס פֿון טרינקען ווײַן לכּבֿוד טראָמפּ, אַמעריקאַנער פֿאָנען און איבערגעחזרטע לאָזונגען וועגן דעם „ווידערגעבורט פֿון דער אַמאָליקער גרויסער אַמעריקע‟.

אַפֿילו צווישן די סאַטמאַרער חסידים, וואָס שטימען, געוויינטלעך, פֿאַר די דעמאָקראַטן, האָבן אַלע סאַטמערער, וואָס איך קען, געשטיצט דעם רעפּובליקאַנער קאַנדידאַט. אַ צאָל פֿון זיי האָבן מיך אָנגעקלונגען פֿון פֿריִער, האָפֿנדיק צו באַקומען פֿון מיר אַ „ברכה‟ צו שטימען דווקא פֿאַר טראָמפּ.

דאַכט זיך, אַז דאָס איז צום ערשטן מאָל זינט די 1980ער יאָרן וואָס ס׳האָט זיך פֿאַרשפּרייט אַ פּראָ־רעפּובליקאַנער שטימונג אין דער סאַטמאַרער קהילה. דאָס לעצטע מאָל איז געווען ווען ראָנאַלד רייגאַן איז געקומען צו דער מאַכט. הגם די מנהיגים פֿון ביידע קאָנקורירנדיקע סאַטמאַרער מחנות, בראָש מיט הרבֿ זלמן־לייב טייטלבוים און זײַן ברודער אַהרן, האָבן ווי געוויינטלעך גערופֿן דעם עולם צו פֿאָלגן דעם מינהג פֿון שטימען פֿאַר הילאַרי, האָבן ווײַט נישט אַלע סאַטמאַרער וויילער געפֿאָלגט; מעגלעך, צוליב דער השפּעה פֿון זייערע שכנים און חבֿרים פֿונעם ליטוויש־ישיבֿישן שניט צי אַנדערע פּראָ־רעפּובליקאַנער חרדישע קרײַזן.

אַ באַזונדער התפּעלות האָט אַרויסגערופֿן דער באַקאַנטער פֿאַקט, אַז טראָמפּס טאָכטער איוואַנקאַ איז אַ גיורת מיטן ייִדישן נאָמען יעל. פֿאַר איר חתונה אינעם יאָר 2009, האָט זי זיך מגייר געווען. אַ טייל חסידישע שטיצער פֿון טראָמפּ האָבן געפֿירט פֿאַר די וואַלן גאַנצע פּילפּולים אויף דער אינטערנעץ וועגן איר אויסזען מיט קאָמענטאַרן וועגן איוואַנקאַס פֿיס, דעקאָלטירטע קליידער און אַנדערע פּערזענלעכע פּרטים. געוויסע אַלטע פֿאָטאָגראַפֿיעס פֿון איר מאַמען האָבן אויך אַרויסגערופֿן אַן אינטערעס. אין אַ פּאָר דיסקוסיעס האָט זיך אַפֿילו געשאַפֿן דער אײַנדרוק, אַז בײַם קוקן אויף דער מאַמעס בילדער האָבן געוויסע פֿרומע ליבהאָבער פֿון טראָמפּס משפּחה, במחילה, געוואָלט זיך פֿאָרשטעלן די סצענע פֿון איוואַנקאַס טבֿילה אין מיקווה לשם־גיירות.

אין די שילן, בפֿרט וווּ עס דאַוונען אַ סך רוסישע אימיגראַנטן, איז במשך פֿון די לעצטע פּאָר חדשים געוואַקסן, ווי אַ שניי־באַלעם, אַ גאַנצע לאַווינע פֿון התפּעלות אַרום טראָמפּ. אַפֿילו בעת דער עליות־ליציטאַציע אין די ימים־נוראָים האָט מען אים געלויבט.

נאָך די וואַלן האָט זיך געשאַפֿן זייער אַן אומאײַנגענעמע סיטואַציע. הגם דער עולם איז באַשטאַנען פֿון מײַנע היימישע רוסישע לאַנדסלײַט, האָב איך זיך געפֿילט נערוועז אין אַזאַ סבֿיבֿה, ווײַל ס׳איז געוואָרן אוממעגלעך צו קריטיקירן דעם נײַ־געקומענעם פּרעזידענט אויף אַ ציוויליזירטן אופֿן. זײַנע שטיצער זענען געווען גרייט צו צערײַסן די קריטיקער ווי עס טוען עס די צעיושעטע פֿוסבאָל־כוליגאַנען.

די אומאָנגענעמע רעכטע און עקסטרעם־רעכטע שטימונג אין אַ גרויסן טייל פֿון די אַמעריקאַנער פֿרומע קרײַזן בכלל און צווישן די רוסיש־רעדער בפֿרט זענען פֿאַר מיר, צום באַדויערן, נישט קיין גרויסער חידוש. פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה זענען אין מיזרח־אייראָפּע, צפֿון־אַמעריקע און אַנדערע לענדער געווען אַ סך רבנים און גאַנצע אָרגאַניזאַציעס — למשל, די פּאַרטיי „פּועלי אגודת־ישׂראל‟ אין פּוילן — וואָס האָבן געשטיצט פּראָ־סאָציאַליסטישע און נישט זעלטן ממש לינקע פּאָליטישע געדאַנקען. אין דער הײַנטיקער פֿרומער וועלט טרעפֿט זיך אויך גענוג דער ראַדיקאַליזם, אָבער אַ רעכטער. נישט איינמאָל האָב איך שוין געהערט בײַ שבתדיקע סעודות שילדערונגען פֿון בעניטאָ מוסאָליני, אַנטאָניאָ סאַלאַזאַר אָדער אָגוסטאָ פּינאָשע ווי, כּלומרשט, גרויסע „צדיקים‟. די כוואַליע היסטערישע שטימונגען אויף די ביידע צדדים פֿון דער אַמעריקאַנער געזעלשאַפֿט האָט מיך אָבער פֿאַרחידושט. פּונקט אַזאַ אַטמאָספֿער האָב איך געפֿילט בעת דעם פֿאַנאַנדערפֿאַל פֿונעם ראַטן־פֿאַרבאַנד אין רוסלאַנד. אין סטאַטען־אײַלענד, וווּ איך וווין, האָבן זיך אַ סך מענטשן נישט געוויזן אויף דער אַרבעט. אַן אומגעוויינטלעך גרויסע צאָל תּושבֿים האָבן פֿאַרבראַכט דעם טאָג אין שיכּורן, רייכערן מאַריכואַנע אָפֿענערהייט אין דער גאַס מיט אַ פֿאַרייִאושט פּנים. די אַנדערע האָבן, פֿאַרקערט, געהאַלטן אין איין לויבן די מעלות פֿון טראָמפּ. איין באַקאַנטע אַפֿראָ־אַמעריקאַנער פֿרוי האָט פֿאָרויסגעזאָגט אַפּאָקאַליפּטישע צרות נאָך דעם װי טראָמפּ װעט קומען צו דער מאַכט.

אין רוסלאַנד, האָט דער עולם, בדרך־כּלל, אָנגענומען טראָמפּס נצחון מיט אַן אײַנגעהאַלטענעם אָפּטימיזם. אין די ענינים פֿון אויסערן־ענינים האָט הילאַרי קלינטאָן אויסגעדריקט בפֿירוש רעכטע „שפּאַרבערישע‟ דעות און האָט אַפֿילו געסטראַשעט צו אַטאַקירן רוסלאַנד. להיפּוך, פֿאָקוסירט זיך טראָמפּס גראָבע רעכטע רעטאָריק אויף אינערלעכע אַמעריקאַנער פּראָבלעמען. פֿאַר אַן אויסלענדער, זעט אַ זשלאָב און פּאַיאַץ אויס ווי אַ פֿאַרשטענדלעכער פּראָסטער יאַט. אַזאַ צווייפֿלהאַפֿטיקע רעפּוטאַציע האָט דער נײַער אַמעריקאַנער פּרעזידענט באַקומען אַרום דער וועלט בעת זײַן וואַלן־קאַמפּאַניע.

אַזוי צי אַזוי, ווילט זיך האָפֿן, אַז די אַפּאָקאַליפּטישע היסטעריע איז איבערגעטריבן. ווי אַ פּרעזידענט, וועט טראָמפּ מוזן זיך צוהערן צו זײַנע עצה־געבער און, האָפֿנטלעך, אויסאַרבעטן מער שׂכלדיקע פּאָליטישע פּלענער. זײַנע פֿרומע שטיצער זאָלן אָבער אַ טראַכט געבן, אַז די לאָגיק פֿון פֿוסבאָל־כוליגאַנען און דאָס שטיצן אַן אַנטי־אימיגראַנטישן טוער, זײַענדיק אַליין אַן אימיגראַנט אָדער אַן אייניקל פֿון אימיגראַנטן, לוינט זיך נישט פֿאַר אַ ציבור, וואָס שטאָלצירט מיט די אידעאַלן פֿון חכמה און יושר.