רוסישע ליטעראַטור אין ישׂראל, צי ישׂראל־ליטעראַטור אױף רוסיש?

Russian Literature in Israel, or Israeli Literature in Russian?

ראָמאַן קאַצמאַן און זײַן בוך „נאָסטאַלגיע נאָך אַ פֿרעמדן לאַנד‟
ראָמאַן קאַצמאַן און זײַן בוך „נאָסטאַלגיע נאָך אַ פֿרעמדן לאַנד‟

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published December 04, 2016, issue of December 28, 2016.

עס איז גוט באַװוּסט, אַז די רוסישע און סאָװעטישע ליטעראַטור האָט שטאַרק משפּיע געװען אױף דער מאָדערנער העברעיִשער ליטעראַטור.

פֿאַר און נאָך דעם אױפֿקום פֿון דער מדינה איז אױך געװען אַ קלײנע צאָל רוסיש־שפּראַכיקע מחברים אין ארץ־ישׂראל, און זײער צאָל איז שטאַרק געװאַקסן מיט דער עליה פֿון די 1970ער יאָרן. אָבער אַן עכטער אױפֿשװוּנג פֿון דער רוסישער קולטור איז געשען אין די 1990ער, װען העכער װי אײן מיליאָן רוסיש־רעדער זײַנען געקומען קײן ישׂראל. לױט אײניקע חשבונות זײַנען אין יענער צײַט געװען אַרום צװײ הונדערט אַקטיװע מחברים, װאָס האָבן געשריבן אױף רוסיש.

אין דער רוסיש־ישׂראלדיקער פּרעסע האַלט מען שױן יאָרן לאַנג אין אײן פֿירן אַ זשװאַװן װיכּוח װעגן דעם מהות פֿון אָט דעם ליטעראַרישן פֿענאָמען. צי איז די דאָזיקע ליטעראַטור אַן אײגנאַרטיקע בראַנזשע פֿון דער גלאָבאַלער רוסישער קולטור, צי איז דאָס אַ סאַמאָראָדנע ישׂראלדיקע ליטעראַטור, װאָס באַנוצט זיך בלױז מיט רוסיש װי איר שפּראַך? די צװײטע פּאָזיציע האָט לעצטנס באַקומען אַ סאָלידע טעאָרעטישע שטיצע אינעם נײַעם בוך „נאָסטאַלגיע נאָך אַ פֿרעמדן לאַנד‟ פֿון ראָמאַן קאַצמאַן, אַ פּראָפֿעסאָר פֿון דער העברעיִשער ליטעראַטור אינעם בר־אילן אוניװערסיטעט.

קאַצמאַן באַהאַנדלט פֿינף הײַנטיקע מחברים, װאָס ער האַלט פֿאַר פֿאָרשטײער פֿון פֿאַרשידענע שיטות אין דער רוסיש־שפּראַכיקער ליטעראַטור אין ישׂראל. אײניקע, װי דינה רובינאַ, זײַנען װײַט באַקאַנט און גאַנץ פּאָפּולער צװישן דעם מאַסן–עולם. אַנדערע, װי נקוד זינגער, זײַנען מער עסאָטעריש און עקספּערימענטאַל. אָבער אַלע, האַלט קאַצמאַן, זײַנען פֿאַרטאָן אין אַן אַמביציעזן פּראָיעקט פֿון שאַפֿן אַ „נעאָ־מאָדערנע‟ ליטעראַטור, װאָס באַטראַכט די װעלט פֿון אַ נײַער גײַסטלעך־מעטאַפֿיזישער פּערספּעקטיװ. די רוסיש־שפּראַכיקע ישׂראלדיקע ליטעראַטן באַהאַנדלען, יעדער אױף זײַן אופֿן, די ענינים פֿון פּריװאַטן און היסטאָרישן זיכּרון, פֿון קולטור און געװאַלד, פֿון מסירת־נפֿש און העלדישקייט, פֿון חורבן און תּיקון. לױטן קאַצמאַנס טעאָריע, איז די רוסיש־שפּראַכיקע ישׂראלדיקע ליטעראַטור אַ גאַנץ אײגנאַרטיקע דערשײַנונג, װאָס האָט אַ קנאַפּן שײַכות צו דער רוסישער ליטעראַטור מחוץ ישׂראל.

די עליה האָט מקיים געװען דעם „חלום פֿון אַ דור װאָס איז אױפֿגעװאַקסן אין דער װעלט פֿון סאָװעטישע סימולאַקרעס און דעם מאַגישן רעאַליזם פֿון דער װעלט־ליטעראַטור‟. דאָס לעבן און שרײַבן אין ישׂראל, פֿאַרסך־הכּלט קאַצמאַן זײַנע חקירות, „װערט אויפֿגענומען װי אַ קינסטלערישער און קאָנצעפּטועלער פּראָיעקט, אַ מעגאַ־פֿאָרשטעלונג, מער רעאַל אײדער די װירקלעכקײט גופֿא‟. אַזױ אַרום האָט די דערפֿאַרונג פֿון דער עליה און לעבן אין ישׂראל לגמרי געביטן דעם עצם פֿון דער ליטעראַרישער שאַפֿונג. דער גלות איז געװען אַ חלום; ארץ־ישׂראל איז די װאָר.

שױן אין דער שפּראַך פֿון קאַצמאַנס דרײסטע כּוללדיקע דעקלאַראַציעס שטעקט אַ שטיקל פּראָבלעם. דאָס בוך װאָלט זיכער סטיליסטיש אויסגענומען, בפֿרט דורך אויסמעקן די פֿילצאָליקע פּרעפֿיקסן „מעטאַ־‟ „מעגאַ־‟ און „נעאָ־‟. אָבער די מער װאָגיקע פֿראַגע איז די גילטיקײט פֿון קאַצמאַנס אַרגומענט. מען קאָן אַרויסדרינגען אַ סך טיפֿזיניקע מחשבֿות אין דינה רובינאַס ראָמאַנען, אָבער אין תּוך בלײַבן זײ אַ קאָמערציעלע מאַסן־פּראָדוקציע, װאָס שפּילט גאַנץ געניט אױף פֿאַרשידענע מעטאַפֿיזישע סטרונעס. און דאָס איז ניט קײן חסרון, װאָרן דװקא דאָס מאַכט רובינאַ פּאָפּולער צװישן דעם ברײטן לײענערישן עולם דװקא אין רוסלאַנד, װוּ זי פֿאַרקױפֿט אירע ביכער. אָבער קײן פֿילאָסאָפֿישע שרײַבערין איז זי ניט. די פֿיר אַנדערע מחברים — נקוד זינגער, אלישבֿע און יורי נעסיס און מיכאל יודסאָן — זײַנען אױך נישקשהדיקע שרײַבער, װאָס פּאַסן זיך גאַנץ גוט צו צו געװיסע שיטות אין דער הײַנטצײַטיקער רוסישער ליטעראַטור, אָבער זײ עפֿענען ניט קײן טיפֿע מעטאַפֿיזישע תּהומים.

אַ היפּשער טײל פֿון דער רוסיש־שפּראַכיקער אינטעליגענץ אין ישׂראל, װי אין אַנדערע װינקלען פֿונעם הײַנטיקן רוסישן „גלות‟, קאָכט זיך אין דער אײגענער יױך. פֿון דעם װאַקסן כּלערלײ גרױסאַרטיקע חלומות װעגן דעם משיחיסטישן שליחות פֿון דער רוסיש־ישׂראלדיקער ליטעראַטור, װאָס האָבן אַ קנאַפּן יסוד אין די ליטעראַרישע טעקסטן. דאָס הײסט ניט, אַז די דאָזיקע ליטעראַטור האָט ניט קײן קינסטלערישן װערט. פֿאַרקערט, דװקא דער שפּיל מיט מעטאַפֿיזישע אידעען און משיחיסטישע געשטאַלטן מאַכט זי אינטערעסאַנט און צומאָל פֿאַרכאַפּנדיק. אָבער מען דאַרף האַלטן אין זינען, דאָס מאַכט די דאָזיקע װערק יוצא־דופֿנדיק אינעם ברײטערן רוסישן קולטורעלן קאָנטעקסט. מעטאַפֿיזיק און משיחיזם איז אַ גאַנגבאַרע סחורה אין הײַנטיקן רוסלאַנד, װאָס באַדינט גאַנץ גוט פּוטינס אױטאָריטאַרישע אַמביציעס. און בכּלל, האָט מען זיך שױן, דאַכט זיך, גוט אָפּגעלערנט פֿון דער געשיכטע, אַז אַ „זאָנדער־װעג‟ פֿירט אין ערגעץ־ניט…

דער מעטאַפֿיזישער עבֿרי איז אַ געפֿערלעכער כּלי. ער באַפֿרײַט דעם פֿאָרשער פֿונעם אַחריות פּינקטלעך און פּרטימדיק אױסצוטײַטשן דעם טעקסט, און פֿאַרװאַנדלט דעם ליטעראַרישן אַנאַליז אין אַ דרשה. עס איז אַ מין יצר־הרע, װאָס פֿאַרשטומפּיקט דעם קריטישן חוש און פֿאַרבײַט אים מיט באָמבאַסטישער מליצה. און אַזאַ מין פּירוש העלפֿט ניט אַרױסצופֿירן די הײַנטיקע רוסיש־ישׂראלדיקע ליטעראַטור פֿון די ד’ אמות פֿון איר מעטאַפֿיזישן געטאָ.