קהילה

ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.

קונסט־אויסשטעלונג אין לאָדזש געווידמעט די דרײַ ברידער הירשענבערג

די געניאַלע שעפֿערישקײַט פֿון פּוילנס ייִדן איז ממש אָטעם־פֿאַרכאַפּענדיק.

דער מוזיי פֿון דער שטאָט לאָדזש ווידמעט אַן אויסשטעלונג די דרײַ ברידער הירשענבערג, אַלע אין לאָדזש געבוירענע און אלע געניאַלע מאָלערס: שמואל הירשענבערג, לעאָן הירשענבערג און הענריק הירשענבערג. דער באַקאַנסטער צווישן זיי איז סאַמועל אָדער שמואל הירשענבערג.

זייער טאַטע איז געווען איינער פֿון די טויזנטער ייִדישע אַרבעטער פֿון דער לאָדזשער טעקסטיל־אינדוסטריע. די משפּחה איז געווען אַן אָרעמע אָבער אַ דאַנק סטיפּענדיעס איז דער יונגער הירשענבערג געוואָרן אַ סטודענט אין דער קונסט-אַקאַדעמיע אין קראָקע און נאָך דעם — אין מינכען.

הירשענבערג האָט זיך קיין מאָל נישט איבערגעריסן פֿון זײַן ייִדישער קולטורעלער ירושה. „די ישיבֿה” איז געווען מסתּמא זײַן ערשטע באַרימטע מאָלערײַ. אין יאָר 1899 האָט ער געמאָלט זײַן בילד „דער אייביקער ייִד” — אַ שרעקלעכע באַשרײַבונג פֿון דער ייִדישער מאַרטיראָלאָגיע. ווען איך ווייס נישט אַז דאָס בילד איז געמאַלעוועט געוואָרן אין יאָר 1899 וואָלט איך געמיינט אז דער מאָלער האָט עס געשאַפֿן נאָכן חורבן.

אין יאָר 1907 האָט הירשענבערג עולה געווען קיין ארץ־ישׂראל. דאָרט האָט מען אים מקבל־פּנים געווען מיט אָפֿענע אָרעמס. ער איז געוואָרן אַ פּראָפֿעסאָר אין דער „בצלאל קונסט־אַקאַדעמיע‟ אָבער דווקא ווען עס האָט שוין אויסגעזען אַז ער האָט, נאָך לאַנגע יאָרן, געפֿונען אַ מקום־מנוחה, איז ער געשטאָרבן אין עלטער פֿון 43 יאָר.

אַגבֿ, ווי מיר האָבן שוין דערמאָנט אין אַ פֿריִערדיקן באַריכט, איז דער בנין פֿונעם לאָדזשער מוזיי אייגנטלעך דער פּאַלאַץ פֿונעם ייִדישן טעקסטיל־מאַגנאַט ישׂראל פּאָזנאַנסקי.

ס׳איז דערפֿאַר נישט אויסגעשלאָסן אַז דער טאַטע פֿון די דרײַ מאָלערס איז געווען איינער פֿון די טויזנטער ייִדישע אַרבעטער וואָס האָבן געהאָרעוועט אין די פּאָזנאַנסקי־פֿאַבריקן.

---

באַזונדערע חנוכּה־פֿײַערונגען פֿון חב״ד און פֿונעם „פֿאַרבאַנד פֿון די ייִדן אין פּוילן‟

די וואַרשעווער ייִדישע קהילה דערמאָנט אונדז אין יצחק באַשעוויסעס אַ דערציילונג וועגן אַ יונגן מאַן וואָס האָט געגרינדעט אַ פּאָליטישע פּאַרטיי בײַ זיך אין שטוב. די שטוב איז אייגנטלעך נישט געווען זײַנע. ער האָט נעבעך געוווינט ביי דער מאַמען. כּדי די פּאַרטיי זאָל האָבן אַ ממשות האָט ער זי געשפּאַלטן אויף עטלעכע פֿראַקציעס וואָס ער האָט אַליין געמוזט רעפּרעזענטירן. אויף אַזאַ אופֿן האָט ער געפֿירט הייסע דעבאַטעס פֿאַר און קעגן פֿאַרשיידענע רעזאָלוציעס פֿון זײַן פּאַרטיי.

און וואָס פֿאַר אַ שײַכות האָט באַשעוויסעס מעשׂה מיט אונדז, וואַרשעווער ייִדן? איז אַזוי. די וואַרשעווער ייִדישע קהילה איז גאָר אַ קליינע אָבער פֿון דעסט וועגן איז זי געשפּאַלטן אויף כּל־המינים פֿראַקציעס. חב״דניקעס און אָרטאָדאָקסן, רעפֿאָרמער און אַטעיִסטן, רחמנא לצלן. פֿאַרשטייט זיך אַז יעדער איינער האַלט שבת פֿאַר זיך. דערפֿאַר האָבן מיר פֿאַרשיידענע חנוכּה־פֿײַערונגען, איש כמתת ידו, מאַכט רש״י, יעדער איינער אויף זיין אופֿן.

חב״דניקעס זענען דאָ איבעראַל אויף דער וועלט, און אין צוויי ווערטער קען מען זאָגן, אַז בײַ זיי פֿירט זיך אַז וואָס גרעסער די חנוכּה־מנורה — אַלץ בעסער. וואַרשע איז נישט קיין אויסנאַם. אָפֿטמאָל שטעלן זיי אַ ריזיקע חנוכּה־מנורה אין מיטן שטאָט; למשל, לעבן דעם פּאַלאַץ פֿון קולטור און וויסנשאַפֿט, אָדער אויפֿן גזשיבאָווסקי סקווער.

דער פֿאַרבאַנד פֿון די ייִדן אין פּוילן פֿײַערט חנוכּה הײַיאָר אינעם עטנאָגראַפֿישן מוזיי, אויף דער קרעדיט גאַס — אוליצאַ קרעדיטאָוואַ, הייסט די גאַס אויף פּויליש.

די פּוילישע כּלי־זמרים גרופּע, די „כמיעליניקערס”, זענען אײַנגעלאַדן געוואָרן צו פֿאַרווײַלן דעם עולם אויף דער דאָזיקער חנוכּה־פֿײַערונג.

פֿאַרשטייט זיך אַז די פּוילישע כּלי־זמרים זינגען אין ייִדיש אָבער קיין ייִדיש רעדן זיי נישט. איז פֿון וואַנעט שעפּן זיי זייער רעפּערטואַר? אויף דעם זענען דאָ פּליטעס, „יו־טוב‟ פֿילמען וכדומה. אַזוי, למשל, זינגען זיי „אַלע ברידער” לויטן נוסח פֿון די אַמעריקאַנער כּליזמרים, די „קלעזמאַטיקס”. די „קלעזמאַטיקס” האַלטן מסתּמא אויך אַ ביסל שמאָל מיט ייִדיש. זייער סאָליסט, איז וואָס שייך ייִדיש, לא עלינו, אַ חוטא ומחטיא את הרבים. אַנשטאָט צו זינגען:

און מיר ליבן זיך דאָך אַלע

ווי אַ חתן מיט אַ כּלה.

זינגט ער:

און מיר ליבן זיך דאָס אַלע

ווי אַ חתן מיט אַ כּלה.

די פּוילישע כּליזמרים חזרן איבער געטרײַ דעם נוסח פֿון די באַרימטע אַמעריקאַנער כּליזמרים.

אזוי איז די שורה:

און מיר ליבן זיך דאָס אַלע

איז דער גרײַז, הייסט עס, פֿאַראייביקט געוואָרן אויף דור-דורות אויף דער אינטערנעץ, אין אַמעריקע, פּוילן און אויף דער גאָרער וועלט.