רוחניות

פּרשת וישבֿ, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Vayeyshev, 5777

פֿון יואל מאַטוועיעוו

אין דער פֿריִערדיקער פּרשה האָבן מיר געלייענט, ווי אַזוי יעקבֿ האָט שלום געמאַכט מיט זײַן ברודער עשׂו. אַבֿרהמס ערשטער זון, ישמעאל, האָט געליטן פֿון אַ גײַסטיקער מפּלה, אָבער האָט צום סוף תּשובֿה געטאָן. יצחקס זון עשׂו איז געווען אַ רשע, הגם ער האָט געהאַט, ווי עס ווערט דערקלערט אין קבלה־ספֿרים, אַן „אַחיזה בקדושה‟; אין קאָפּ האָט ער געהאַט הייליקע מחשבֿות, אָבער למעשׂה איז ער געווען אַ בעל־עבֿירה. די חז״ל באַטאָנען, אַז אין פֿאַרגלײַך מיט זײַן זיידן און טאַטן, זענען אַלע קינדער בײַ יעקבֿ אָבֿינו געווען צדיקים.

„וישבֿ יעקבֿ‟, האָט יעקבֿ זיך רויִק באַזעצט אין זײַן טאַטנס לאַנד. נישט עשׂו הרשע האָט דאָרטן פֿאַרביטערט יעקבֿס לעבן, נאָר זײַנע אייגענע קינדער. אַ גרויסער טייל פֿון דער הײַנטיקער פּרשה איז געווידמעט דעם שאַרפֿן מחלוקת צווישן יעקבֿס באַליבטסטן זון יוסף און זײַנע ברידער, וועלכע האָבן אים שיִער נישט אומגעבראַכט און פֿאַרקויפֿט ווי אַ שקלאַף אין מצרים.

צוליב זײַן באַזונדערער ליבשאַפֿט צו יוספֿן האָט יעקבֿ געמאַכט פֿאַר אים אַ ספּעציעלן פֿילפֿאַרביקן מלבוש, אַ „כּתונת־פּסים‟. ווי מיר וועלן לייענען אין די קומעדיקע פּרשות איז יוספֿס אומגעוויינטלעך לעבן טאַקע געווען קאָליריק ווי אַ סוררעאַליסטישער חלום.

ווען יוסף האָט געזען אַז זײַנע ברודער טוען עפּעס, וואָס האָט אין זײַנע אויגן אויסגעזען קרום, פֿלעגט איר קומען מיט טענות קעגן זיי צום טאַטן. דערצו האָט יוסף אין זײַנע נבֿיאישע חלומות דערזען, אַז אין דער צוקונפֿט וועט ער געוועלטיקן איבער זײַנע ברידער. צוליב דעם האָבן זיי באַשלאָסן אים צו דערהרגענען און צו זאָגן דעם טאַטן אַ ליגן, אַז אַ ווילדע חיה האָט, כּלומרשט, פֿאַרצוקט זײַן באַליבט קינד.

חז״ל לייגן פֿאָר פֿאַרשיידענע תּירוצים, פֿאַר וואָס יוספֿס ברידער האָבן געמאַכט אַזאַ אַכזריותדיקן באַשלוס. אויפֿן ערשטן בליק איז אָבער שווער צו פֿאַרשטיין, פֿאַר וואָס זיי ווערן פֿאַררעכנט פֿאַר גרויסע צדיקים. אַדרבא, אַפֿילו עשׂו האָט געהאַט שׂכלדיקע סיבות צו זײַן אויפֿגעבראַכט אויף יעקבֿן; סוף־כּל־סוף האָט ער קיין שלעכטס נישט אָפּגעטאָן, הגם יעקבֿ האָט זיך איבערגעשראָקן און געמוזט אַנטלויפֿן צו לבֿנען. דער פּראַקטישער פּלאַן אומצוברענגען יוספֿן קלינגט אָבער אויסטערליש רישעותדיק.

יעקבֿס זין האָבן געמיינט, אַז צוליב יוספֿס נטיה צו מסירה, רכילות און מאַכט קומט אים טויטשטראָף. לויט זייער דעה, וואָלט יוסף – אויב ער וואָלט געוואָרן דער מנהיג פֿון דער משפּחה – מיט זײַנע חלומות געשטעלט דאָס גאַנצע קומעדיקע ייִדישע פֿאָלק אין אַ גרויסער סכּנה. אַזוי צי אַזוי האָט יהודה, דער פֿאַקטישער משפּחה־מנהיג, פֿאָרגעלייגט אַז מע זאָל רחמנות האָבן אויף יוספֿן און אים פֿאַרקויפֿן אין שקלאַפֿערײַ.

אין מצרים האָט יוסף געדינט ווי אַ משרת בײַ פּוטיפֿר. דאָס ווײַב פֿון זײַן בעל־הבית האָט געוואָלט מיט אים זינדיקן, אָבער יוסף האָט זיך מיט מסירת־נפֿש אָפּגעזאָגט און איז צוליב דעם אײַנגעזעצט געוואָרן אין טורמע. להיפּוך, דערציילט אונדז ווײַטער די תּורה, האָט יהודה פֿאַרבראַכט מיט זײַן געוועזענער פֿרוי תּמר, וועלכע האָט זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר אַ זונה כּדי צו האָבן נײַע קינדער דורך אים. זייערע ערשטע צוויי קינדער זענען נעבעך געשטאָרבן.

הגם יהודה האָט רחמנות געהאַט אויף יוספֿן קלינגט ער ווי אַ פּערסאָנאַזש אַ חשוד. פֿונדעסטוועגן ווייסן מיר אַז דוד המלך, און ממילא דער קומעדיקער גואל־צדק, שטאַמען דווקא פֿון יהודהס פֿאַרבינדונג מיט תּמר.

יוסף איז געווען אַזוי טיף פֿאַרטאָן אין זײַנע חלומות און אָפּגעריסן פֿונעם געוויינטלעכן מענטשלעכן לעבן, אַז אַפֿילו זײַנע ברודער, זײַענדיק טאַקע צדיקים און נישט־געקוקט אויף זייערע אייגענע מעלות אין עבֿודת־השם, האָבן נישט געקאָנט פֿאַרטראָגן אַזאַ בעל־חלומות.

להיפּוך, יהודה איז געווען אַ צדיק אַ רעאַליסט. דער איזשביצער רבי דערקלערט אין זײַן ספֿר „מי השלוח‟, אַז יהודה איז געווען זייער אַן אײַנגעהאַלטענער. אַקעגן יוסף, האָט ער זיך פֿאַרלאָזט אויף זײַנע געפֿילן לגבי דער אַרומיקער גשמיותדיקער וועלט. ווען ער האָט דערזען זײַן געוועזענע פֿרוי אַ פֿאַרשטעלטע מיט אַ צוגעדעקט פּנים, האָט ער פּלוצעם דערפֿילט אַן אומגעוויינטלעך שטאַרקן חשק צו איר און באַשלאָסן, אַז דאָס מוז זײַן אַ נבֿיאישער סימן. אין אַ געוויסן זינען איז יהודה אויך געווען אַ בעל־חלומות; אַנשטאָט זיך אָפּצורײַסן פֿון דער גשמיותדיקער וועלט, האָט ער אָבער געזוכט אַנטפּלעקונגען פֿון דער הייליקער שכינה אין גשמיות.

ביידע אַרכעטיפּן אויפֿפֿירונג, יהודה און יוסף, זענען צו עקסטרעם פֿאַר אַ געוויינטלעכן מענטש. יהודהס דרך קאָן גרינג דערפֿירן צו גראָבע עבֿירות, און מיט יוספֿס „חלומדיקייט‟ איז בכלל שווער זיך אויסצולעבן — סײַדן מע האָט טאַקע אַן עכטן נבֿיאישן כּוח. די חסידישע צדיקים הייבן אָבער אַרויס, אַז אין משיחס צײַטן וועט די סתּירה צווישן די דאָזיקע צוויי היפּוכדיקע דרכים בטל ווערן, און אַז דער פּראָצעס פֿון דער „באַגעגעניש‟ צווישן יהודה און יוסף האָט זיך שוין אָנגעהויבן.

פֿאַרשיידענע רעוואָלוציאָנערע און אוטאָפּישע באַוועגונגען אַרום דער וועלט שטרעבן מקיים צו זײַן חלומות. ווי באַלד מיר זענען נאָך ווײַט פֿון דער משיחישער גאולה, בלײַבן דער מעטאַפֿיזישער יהודה און יוסף אין אַ קאָנפֿליקט. קאָמבינאַציעס פֿון חלומות און עמאָציעס פֿירן אָפֿט נישט צו קיין נבֿיאישע אַנטפּלעקונגען, נאָר צו פּערזענעלכע מפּלות און סאָציאַלע קאָנפֿליקן.

פֿונדעסטוועגן ווערט אין אונדזער תּקופֿה אין אַ געוויסער מאָס שוין אַנטפּלעקט די משיחישע קאָמבינאַציע פֿון דער וואָר און „חלומדיקייט‟. פֿאַר דער ברכּת־המזון זאָגט מען דעם באַקאַנטן קאַפּיטל תּהילים קכ״ו, וווּ עס שטייט געשריבן, אַז ווען ייִדן וועלן אַרויס פֿונעם גלות, וועלן זיי לאַכן און זיך פֿילן ווי אין אַ חלום. דאָס וואָרט „ציון‟ מיינט ווערטערלעך אַ סימבאָל אָדער אַ צייכן. לויטן באַקאַנטן מאמר־חז״ל וועט אין דער צוקונפֿט די גאַנצע וועלט ווערן אַ הייליק לאַנד — „עתידה ארץ־ישׂראל שתּתפּשט בכל הארצות‟. יעדער מענטש וועט קאָנען אײַנזען, אַז אַלע זאַכן אין דער וועלט זענען סימבאָלן און אַנטפּלעקונגען פֿון געטלעכקייט. דער חילוק צווישן גשמיות און דער רוחניותדיקער „חלום־וועלט‟ וועט צעשווענקט ווערן.

הײַנט ווערט עס שוין אַנטפּלעקט אינעם כּוח פֿון תּשובֿה. דער גרינדער פֿונעם חב״ד־חסידות, דער „אַלטער רבי‟, באַמערקט, אַז אין אַ חלום קאָן מען אויפֿטאָן כּלערליי מעשׂים, וואָס אין דער וואָר זענען זיי אוממעגלעך — למשל, אַריבערפֿליִען איבער אַ באַרג אָדער אַרײַנדרינגען דורך אַ שטיינערנער וואַנט. די בעלי־תּשובֿה ברענגען מיט זיך אין דער טראַדיציאָנעלער פֿרומער וועלט אַ פֿאַרשיידנאַרטיקן „באַגאַזש‟ פֿון חלומות און אומגעוויינטלעכע לעבנס־געשיכטעס, און פֿאַרוואַנדלען זיי אויף אומגעריכטע „חלומדיקע‟ אופֿנים אין נײַע דרכים פֿון עבֿודת־השם. ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז אַלע ייִדן, אַחוץ געציילטע צדיקים־גמורים, מוזן תּשובֿה טאָן פֿאַר פֿאַרשיידענע עבֿירות און טעותים. די לעבן־געשיכטע פֿון אַ טייל בעלי־תּשובֿה וואָס זענען דערצויגן געוואָרן גאַנץ ווײַט פֿון דער טראַדיציאָנעלער ייִדישקייט און „פֿליִען‟ אַרײַן אין דער פֿרומער וועלט, קלינגט אָבער צו מאָל ממש ווי אַ פֿאַנטאַסטיש געמיש פֿון געשיכטעס וועגן יהודה און יוסף.