פּרשת מקץ, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Mikeitz, 5777

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published December 29, 2016, issue of December 28, 2016.

אונדזער הײַנטיקע פּרשה איז פֿעסט פֿאַרבונדן מיט חנוכּה און ווערט אַלעמאָל געלייענט במשך פֿונעם איצטיקן יום־טובֿ.

דער נצחון פֿון די חשמונאָים איז געווען אַ שטאַפּל אינעם גאולה־פּראָצעס, אָבער למעשׂה האָט ער געבראַכט צו קאָרומפּירטער מאַכט פֿון צווייפֿלהאַפֿטיקע מלכים און צום רוימישן גלות. דאָס וואָרט „מקץ‟ איז מרמז אויף דער קומענדיקער ביאת־המשיח, קץ־הימים; צוליב יוסף הצדיקס באַפֿרײַונג און הצלחה ווי שני־למלך בײַם פּרעה האָט זײַן גאַנצע משפּחה זיך געראַטעוועט פֿון הונגער. אַנשטאָט דער משיחישער גאולה איז אָבער געקומען די מיצרישע שקלאַפֿערײַ.

אין ביידע פֿאַלן איז פֿאַראַן אַן עכטן משיחישן עלעמענט — בפֿירושע ניסים. יוסף האָט זיך פֿאַרלאָזט אויף זײַנע נבֿיאיִשע חלומות, און די חשמונאָים אויף זייערע גאולה־טרוימען. אין דער מענטשלעכער געשיכטע איז אָבער דער חילוק צווישן ניסים און דרך־הטבֿע נישט אַלעמאָל קלאָר. די שטאַרקע אמונה קאָן אויפֿוועקן איבערנאַטירלעכע כּוחות אין אַנטשלאָסענע מענטשן; די אַנטשלאָסנקייט גופֿא קאָן גורם זײַן אַ נס. לאָמיר זיך קודם דערמאָנען די עיקרדיקע געשעענישן. אין דער הײַנטיקער סדרה ווען יוסף איז געזעסן אין טורמע צוליב דער פֿאַלשער באַשולדיקונג מצד פּוטיפֿרס ווײַב, האָט דער מלך־מצרים דערזען אַ מאָדנעם חלום מיט זיבן דאַרע קי, וואָס האָבן אויפֿגעגעסן זיבן פֿעטע קי, ווי אויך וועגן זיבן אָפּגעשלאָגענע און געראָטענע זאַנגען.

ווען דער שׂר־המשקים, פּרעהס ווײַן־עקספּערט, איז אַרויס פֿון תּפֿיסה, האָט ער דערציילט דעם קיניג וועגן דעם אומגעוויינטלען בחור, וועלכער האָט אַרויסגעוויזן אַ וווּנדערלעכע פֿעיִקייט אָפּצוטײַטשן חלומות. יוסף האָט דערקלערט דעם מלך־מצרים, אַז די פֿעטע קי און די געראָטענע זאַנגען זענען מרמז אויף זיבן קומענדיקע געראָטענע יאָרן, נאָך וועלכער עס וועט קומען אַ זיבן־יאָריקער פּעריאָד פֿון הונגער. ווי אַ פּראַקטישע עצה, האָט יוסף באַטאָנט, אַז כּדי זיך צו ראַטעווען פֿון דער צוקונפֿטיקער צרה, מוז מען שאַפֿן אַ גרויסן סקלאַד פֿון תּבֿואה. צוליב זײַן עצה איז דאָס לאַנד געראַטעוועט געוואָרן, און יוסף איז געוואָרן פּרעהס פֿאַרטרעטער און זײַן הױפּטראַטגעבער.

ווען ס׳האָט זיך אָנגעהויבן דער הונגער אין ארץ־כּנען, וווּ עס האָט געוווינט יוספֿס משפּחה, האָט יעקבֿ געשיקט זײַנע זין קיין מצרים צו קריגן שפּײַז, ווײַל דאָרטן, ווי ער האָט געהערט, זענען געבליבן אוצרות פֿון תּבֿואה. איין זון, בנימין, האָט ער אָבער נישט געלאָזט גיין. יוסף האָט זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר אַ מיצרישן באַאַמטן און אַרעסטירט זײַן ברודער שמעון פֿאַר שפּיאָנאַזש, כּדי צו פֿאַרזיכערן, אַז בנימין קומט אויך קיין מצרים.

אין פֿאַרגלײַך מיט די חשמונאָים, וועלכע האָבן מנצח געווען די יוונים דורך אַן אָפֿענעם מיליטערישן אויפֿשטאַנד, האָט יוסף אויסגענוצט דורך אַ קונץ אַ פֿאַלשע גניבֿה־באַשולדיקונג, וואָס אויפֿן ערשטן בליק זעט אויס ווי אַ צווייפֿלהאַפֿטיקע שאַנטאַזש־מעשׂה.

די חסידישע מפֿרשים זענען מסביר, אַז מיט זײַנע קונצן האָט ער געוואָלט מתּקן זײַן די נשמות פֿון זײַנע ברידער, וועלכע האָבן אים פֿאַרקויפֿט ווי אַ שקלאַף צוליב פֿאַלשע חשדים, און דערצו צו ראַטעווען זײַן משפּחה. אַזוי צי אַזוי, שטעקט סײַ אין דער חנוכּה־מעשׂה, סײַ אין יוספֿס ווערן דער שני־למלך, דער עלעמענט פֿון אַ „חלומדיק‟ פּאַראַדאָקסיש איבערקערעניש.

אין דער ייִדישער טראַדיציע דינט די צאָל 7 ווי אַ סימבאָל פֿון שלימות. די וואָך באַשטייט פֿון זיבן טעג; נאָך די ששת־ימי־בראשית, האָט דער רבונו־של־עולם, כּבֿיכול, גערוט אויפֿן זיבעטן טעג, דהײַנו צוגעגעבן אין דער וועלט דעם עלעמענט פֿון שלימות און מנוחה.

די צאָל 8, וואָס איז גובֿר די גרענעצן פֿונעם געוויינטלעכן וואָך־ציקל, רעפּרעזענטירט דעם ענין פֿון איבערנאַטירלעכקייט און ניסים. אין זײַן ספֿר „דבֿרי ישׂראל‟ באַנוצט זיך דער מאָדזשיצער רבי מיטן סימבאָל פֿון דער מוזיקאַלישער אָקטאַווע, וואָס באַשטייט פֿון זיבן נאָטן. נאָך דער לעצטער נאָט חזרט זיך איבער די ערשטע, אָבער קלינגען קלינגט עס אַנדערש, מיט אַ העכערן טאָן.

מע קאָן אויך פֿאַרגלײַכן יוספֿס נבֿואה וועגן די זאַטע און הונגערישע יאָרן מיט די חנוכּה־טעג. הגם מיר פּראַווען אונדזער הײַנטיקן יום־טובֿ במשך פֿון 8 טעג, קאָן מען זאָגן, אַז דער אַכטער טאָג איז אַ מין הוספֿה צום עיקר־נס מיטן אייל אינעם בית־המיקדש, וועלכער האָט איין טאָג אָפּגעברענט על־פּי־טבֿע, ווי געוויינטלעך. צוליב די איבעריקע 7 ניסימדיקע טעג האָבן די חז״ל מצרף געווען דעם „נאַטירלעכן‟ ערשטן טאָג פֿונעם נס־חנוכּה. פֿון דער צווייטער זײַט, טראָגט דער לעצטער טאָג פֿונעם יום־טובֿ דעם ספּעציעלן נאָמען: „זאת חנוכּה‟. על־פּי־קבלה, שטעקט אינעם דאָזיקן טאָג דער כּוח פֿון תּשובֿה; אויב עמעצער האָט נישט גענוג געבעטן דעם באַשעפֿער מוחל צו זײַן די עבֿירות אין די ימים־נוראָים, קאָן מען נאָך אַלץ באַקומען די מחילה דעם אַכטן טאָג חנוכּה. עס באַקומט זיך, אַז דער סימבאָליזם פֿון דער צאָל 7 איז אויך בנימצא אין דער חנוכּה־מעשׂה. פֿון דער צווייטער זײַט, געפֿינען מיר דעם חנוכּה־סיבמאָליזם אין אונדזער פּרשה. נאָך די 7 זאַטע יאָר האָט אין דער וועלט אָנגעהויבן שפּילן די „אַכטע נאָט‟. ס׳איז געקומען אַ נײַער פּעריאָד פֿון הונגער, וועלכער האָט פֿאָרט, פּאַראַדאָקסיש, געדינט ווי אַ שטאַפּל פֿון יוספֿס גאולה.

אונדז דאַכט זיך צומאָל, אַז דאָס לעבן פֿאָלגט אַלעמאָל די זעלבע איבערגעחזרטע רוטין. נאָך די וואָכעדיקע טעג קומט אַלעמאָל שבת; די יאָרן גייען אַוועק איינס נאָכן צווייטן, און ווערן זעלטן בעסער. לויטן משל פֿון רבי נחמן בראַצלעווער, דערנעענטערן מיר זיך צום סוף פֿונעם לעבן ווי אַ פֿאַרברעכער, וואָס ווערט געפֿירט אין אַ פֿערד־און־וואָגן צו דער תּליה.

אין דער אמתן, הגם ר׳ נחמנס פֿאַרגלײַך קלינגט מרה־שחורהדיק, האָט ער אַלעמאָל באַטאָנט, אַז מע מוז תּמיד זײַן בשׂימחה. דאָס מענטשלעכע לעבן אין עולם־הזה דויערט נישט אייביק, אָבער מע מוז דווקא אָפּשאַצן יעדן מאָמענט. אין דער מעשׂה מיט יוספֿן האָבן אַ גרויסע ראָלע געשפּילט זײַנע חלומות. חנוכּה האָט אויך, אין אַ געוויסן זין, אַ „חלומדיקן‟ טעם. די גאַנצע נאַטור ווערט פֿאַרשלאָפֿן פֿאַרן ווינטער און הייבט אָן זיך אויפֿצוּוועקן פֿונעם שלאָף, ווען די טעג ווערן לענגער אינעם קומענדיקן חודש, טבֿת.

די ליובאַוויטשער חסידים גלייבן, אַז חנוכּה איז געווען אַ פּראָטאָטיפּ פֿון י״ט כּיסלוו – דער טאָג, ווען דער גרינדער פֿון דער חב‟ד־באַוועגונג איז באַפֿרײַט געוואָרן פֿונעם אַרעסט אין פּעטערבורג. נאָכן אַרעסט האָט ער דערגרייכט אַ העכערע השׂגה פֿון געטלעכע חסידות־ענינים, וואָס זייער פֿאַרשפּרייטונג האָט אַ משיחישן טעם און ברענגט די וועלט צו די גאולה־צײַטן, ווען יעדער מענטש וועט קאָנען זען די אַנטפּלעקונג פֿון דער הייליקער שכינה אינעם גאַנצן אוניווערס. דער פּאַראַדאָקסישער געדאַנק פֿון דער צײַט־תּמיד, לויט וועלכער י״ט כּיסלוו האָט משפּיע געווען אויף די חנוכּה־געשעענישן, וועלכע זענען פֿאָרגעקומען מיט איבער 2,000 יאָר פֿריִער, האָט אויך אַ חלומדיקן טעם. בלויז אין חלומות און פֿאַנטאַזיעס בײַט זיך דער עבֿר מיטן עתיד. דאָס דריידל, ווי אַן אַזאַרט־שפּילערײַ, גיט אויך צו אַ כאַאָטישן עלעמענט פֿון „חלומדיקייט‟ צום הײַנטיקן יום־טובֿ.

ר׳ נחמן באַטאָנט, אַז די מאָמענטן פֿון אונדזער לעבן חזרן זיך קיינמאָל נישט איבער. געוויינטלעך, טראַכטן מיר, אַז אַ חלום שיידט זיך אונטער פֿון דער טאָג־טעגלעכער וואָר, ווײַל יעדע נאַכט זעען מיר אינגאַנצן אַנדערע וויזיעס. אין דער אמתן, ווען מיר פּרוּוון זיך צו דערמאָנען דעם נעכטיקן טאָג, קאָנען מיר נישט ברענגען צוריק זײַן אוניקאַלע אַטמאָספֿער. די זכרונות וועגן אַ פֿאַרגאַנגענעם מאָמענט רופֿן אַלעמאָל אַרויס אַן אַנדער ריי געפֿילן און אַסאָציאַציעס. עס באַקומט זיך, אַז די רוטין־איבערחזרונג פֿונעם לעבן איז בלויז אַן אילוזיע. יעדע וואָך שפּילט אין אונדזער לעבן „די אַכטע נאָט‟ מיט אַ נײַעם טאָן פֿונעם אָנגייענדיקן דיאַלעקטישן חידוש־פּראָצעס.

אַמאָל דאַכט זיך, אַז די וועלט איז אַ גרויסע תּפֿיסה. יעדעס יאָר קומען נײַע שׂימחות, אָבער זיי בלײַבן, סוף־כּל־סוף, די זעלבע יערלעכע יום־טובֿים און משפּחה־געשעענישן. אין דער אמתן, שטעקט דער שליסל צום „חלומדיקן‟ חידוש אין אונדזער אייגן באַוווּסטזײַן. „זאת חנוכּה‟ מיינט, בוכשטעבלעך, „דאָס איז די חנוכּה‟ – דער אוניקאַלער הויכפּונקט פֿונעם יום־טובֿ. אויב מיר טראַכט זיך אַרײַן, אַז יעדער מאָמענט פֿון אונדזער לעבן איז אַן אוניקאַלע דערפֿאַרונג, וואָס מע מוז כאַפּן און אָפּשאַצן, קאָנען מיר אין זיך אַנטדעקן נײַע כּוחות, וואָס דערמעגלעכן מנצח זײַן אַלע שוועריקייטן אויף אומגעריכטע ניסימדיקע אופֿנים, אַנשטאָט זיך פֿילן פֿאַרשפּאַרט אין דער „טורמע‟ פֿון געוויינטלעכקייט.