פּרשת בשלח, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Beshalach, 5777

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published February 09, 2017, issue of February 23, 2017.

ווען ייִדן זענען אַרויס פֿון מצרים האָט פּרעה באַשלאָסן זיי נאָכצויאָגן און ווידער צו פֿאַרשקלאַפֿן.

ווען די אַנטלאָפֿענע שקלאַפֿן זענען צוגעקומען צום ים־ברעג, האָט דאָס וואַסער זיך געשפּאָלטן און זיי זענען אַריבערגעגאַנגען אויף יענער זײַט ים. פּרעהס אַרמיי האָט געפּרוּווט זיי ווײַטער נאָכצויאָגן, אָבער איז דערטרונקען געוואָרן.

נאָך דרײ טעג דורשטיקע וואַנדערונגען אין מידבר, האָבן ייִדן געפֿונען אַ ביטערן קוואַל. דער אייבערשטער האָט געוויזן משה רבינו אַ געוויסן מין האָלץ, מסוגל צו מאַכן דאָס וואַסער זיס. שפּעטער, האָט משה געגעבן אַ קלאַפּ מיט זײַן שטעקן אויף אַ פֿעלדז; עס האָט זיך אַנטפּלעקט אַן אַנדער מיסטעריעזער וואַסער־קוואַל, וועלכער איז מיטגעגאַנגען על־פּי־נס מיט די ייִדן במשך פֿון זייערע לאַנגע מידבר־וואַנדערונגען. די מפֿרשים דערקלערן, אַז דער דאָזיקער קוואַל, באַקאַנט ווי „בארה של מרים‟, האָט זיך באַוויזן צוליב דעם זכות פֿון מרים הנבֿיאה. וואָס שייך עסן, האָט דער אייבערשטער געגעבן די ייִדן דעם מן — אַן אוניקאַלן הימלדיקן שפּײַז. דערצו, זענען פֿונעם הימל אַראָפּגעפֿלויגן וואַכטלען — אַ מין ווילדע הינער.

די הײַנטיקע סדרה איז איינע פֿון די איינציקע אין דער תּורה, וואָס אַנטהאַלט אַ בפֿירוש פּאָעטישן טעקסט — די „שירת־הים‟. ווען די ייִדן זענען אַרויס פֿון מצרים, האָבן זיי באַזונגען דעם רבונו־של־עולם מיט אַ דערהויבן ליד. אינעם קלאַסישן חסידישן ספֿר „מאור ושמש‟ שטייט געשריבן, אַז ווען מרים האָט אויך אָנגעהויבן זינגען און טאַנצן צוזאַמען מיט אַנדערע פֿרויען, האָט זי דערגרייכט אַ גאָר הויכע געטלעכע השׂגה מיט אַ משיחישן טעם, אַפֿילו העכער פֿון משה רבינוס נבֿואה. די „שירת־הים‟ איז געוואָרן אַ טייל פֿון ייִדישע טאָג־טעגלעכע תּפֿילות און ווערט געזאָגט יעדן טאָג בײַם סוף פֿון „פּסוקי דזמרא”.

צוליב דעם דאָזיקן פּאָעטישן טעקסט, טראָגט אונדזער שבת אַ ספּעציעלן נאָמען: „שבת־שירה‟. די חז״ל זאָגן, אַז בעת דער יציאת־מצרים האָבן די פֿייגעלעך מיטגעזונגען. צוליב דעם איז אין אַ סך קהילות פֿאַרשפּרייט דער חנעוודיקער מינהג דעם הײַנטיקן שבת צו באַזאָרגן ווילדע פֿייגעלעך מיט עסן. אַן אַנדער סיבה פֿונעם מינהג האָט צו טאָן מיט די דערמאָנטע וואַכטלען, וועלכע האָבן באַזאָרגט די ייִדן אינעם מידבר מיטן פֿלייש.

הײַיאָר, פֿאַלט דער „שבת־שירה‟ צונויף מיט חמישה־עשׂר־בשבֿט, די „ראָש־השנה פֿאַר ביימער‟. אין געוויסע קהילות, בפֿרט בײַ די ספֿרדים, ווי אויך בײַ אַ טייל חסידים, פּראַוועט מען אַ גאַנצן חמישה־עשׂרדיקן סדר מיט אַרבע־כּוסות ווײַן און פֿאַרשיידענע פֿרוכטן, באַגלייט מיט ספּעציעלע תּפֿילות. עס באַקומט זיך, אַז דער הײַיאָריקער „שבת־שירה‟ איז ממש אַן אוצר פֿאַר נאַטור־ליבהאָבער.

די פּרשיות זענען אַלעמאָל סימבאָליש פֿאַרבונדן מיט די יום־טובֿים און לעבנס־געשעענישן פֿון דער וואָך. אין אונדזער סדרה ווערן בפֿירוש דערמאָנט סײַ די פֿײגל, סײַ דער מיסטעריעזער בוים, וועלכער האָט זיס געמאַכט דעם ביטערן קוואַל און אַזוי אַרום געראַטעוועט דאָס גאַנצע ייִדישע פֿאָלק פֿון דורשט. וואָס פֿאַר אַ שײַכות האָט עס אָבער צו דער עיקר־טעמע פֿון דער סדרה — די יציאת־מצרים?

דער מענטש ווערט אין דער תּורה אָנגערופֿן אַ „בוים‟. אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, קאָן מען גרינג פֿאַרשטיין אַזאַ אַסאָציאַציע. אַזוי ווי אַ בוים, וואָס באַשטייט פֿונעם וואָרצל, שטאַם, גרויסע סוקעס, צווײַגעלעך און בלעטער, טרעפֿן זיך אינעם מענטשלעכן לעבן וויכטיקע מאָמענטן און געשעענישן, וואָס צעוואַקסן זיך אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים. צומאָל באַקומט זיך, אַז אַ קלייניקייט, וואָס זעט אויס בלויז ווי אַ צווײַגעלע פֿון אונדזער לעבנס־בוים, ווערט פּלוצעם פֿאַרוואַנדלט אין אַ רײַכן קוואַל פֿון גײַסטיקע און מאַטעריעלע פּירות. עס טרעפֿן זיך אויך פֿאַרקערטע סיטואַציעס, ווען אַ געוויסער פּלאַן, וואָס קלינגט לכתּחילה ווי אַ געראָטענער, פֿאַלט מיט דער צײַט אַראָפּ, נעבעך, ווי אַן אויסגעטריקנטער צווײַג.

אונדזער נשמה גופֿא שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ „בוים‟. געוויסע געדאַנקען און געפֿילן ברענגען צו פֿרוכטבאַרע רעזולטאַטן און צעצווײַגן זיך ווײַטער אין אונדזער מוח און האַרץ. און להיפּוך, ווערן מיר צומאָל אַנטציקט פֿון אַ געוויסער אידעע, אָבער געפֿינען שפּעטער אויס, אַז ווײַטער קאָן זי שוין נישט וואַקסן.

אונדזער סאָציאַלע סבֿיבֿה באַשטייט אויך פֿון גרויסע און פֿרוכטבאַרע „צווײַגן‟ — אונדזערע נאָענטסטע חבֿרים, וויכטיקסטע פֿאַרבינדונגען — און צופֿעליקע באַגעגענעשן און ערטער, וואָס שפּילן ווײַטער נישט קיין גרויסע ראָלע אין אונדזער לעבן. הגם, ווי עס ווערט פּרטימדיק דערקלערט אין די חסידישע ספֿרים, זענען אין דער וועלט נישטאָ קיין אמתע צופֿאַלן. דער בעלּ־שם־טובֿ האָט געזאָגט, אַז ווען אַ בלעטעלע פֿאַלט אַראָפּ פֿון אַ בוים, איז עס אויך אַ טייל פֿון דער געטלעכער השגחה־פּרטית.

אַ בוים, אַרײַנגעוואַקסן טיף אין דער ערד מיט זײַנע וואָרצלען, וואַקסט פּאַמעלעך און סימבאָליזירט פֿעסטקייט און קאָנקרעטקייט. יעדער בוים האָט אַן אוניקאַלע צורה און פֿאַרנעמט אַן אייגן אָרט. אין קאָנטראַסט, רעפּרעזענטירן ווילדע פֿייגעלעך דעם פֿאַרקערטן וויכטיקן אַספּעקט פֿון אונדזער לעבן: די אייביקע וואַנדערונג און דינאַמישקייט. געוויינטלעך, ווערן די פֿײגל אַסאָציִיִרט דווקא מיט ביימער. זייערע נעסטן זענען אָבער שוואַכע און אומסטאַבילע היימען. מיר פֿרייען זיך, ווען אַ פֿייגעלע קומט צו עסן די קאַשע צוגעגרייט לכּבֿוד דעם „שבת־שירה‟ דווקא צוליב דעם, וואָס זייער אָנקומען איז אַלעמאָל אַ חידוש.

איציק מאַנגערס באַקאַנט ליד אילוסטרירט גאַנץ גוט דעם חילוק צווישן די היפּוכדיקע זײַטן פֿונעם מענטשלעכן לעבן: „אויפֿן וועג שטייט אַ בוים, שטייט ער אײַנגעבויגן, אַלע פֿייגל פֿונעם בוים זײַנען זיך צעפֿלויגן‟. נישט געקוקט אויף דער פֿעסטער פֿאַרבינדונג צווישן ביימער און פֿײגל, רעפּרעזענטירן זיי צוויי היפּוכים פֿונעם לעבן, אײַנגעוואָרצלטקייט און נע־ונד.

על־פּי קבלה, שטייט דער טראָפּ פֿונעם תּורה־לייענען אויף אַ העכערער מדרגה פֿון רוחניות, אין פֿאַרגלײַך מיט די ווערטער. אין ספֿרי־חסידות ווערט דערקלערט, אַז אין די ניגונים אָן ווערטער ווערט אַנטפּלעקט אַ העכערער אַספּעקט פֿון דער תּורה, וואָס מע קאָן דערפֿילן, אָבער איז שווער משׂיג צו זײַן על־פּי שׂכל. הגם דער מוזיקאַלישער קלאַנג איז מסוגל צו דערוועקן גאָר טיפֿע אינערלעכע כּוחות אין דער מענטשלעכער נשמה, „כאַפּן‟ מיר נישט דעם סוד פֿון מוזיק.

ווי געזאָגט, האָט מרים דערגרייכט אַ העכערע מדרגה פֿון נבֿואה, ווי משה רבינו, ווען זי האָט געזונגען איר שירה. ביז משיחס צײַטן זענען מיר אָבער נישט מסוגל צו פֿאַרשטיין אַזאַ „מוזיקאַלישע נבֿואה‟; משה רבינו בלײַבט דער גרעסטער נבֿיא, ווײַל זײַן נבֿואה ווערט אויסגעדריקט דורך פֿאַרשטענדלעכע מענטשלעכע ווערטער; אינעם טראָפּ פֿילט זיך אָבער דער העכערער איבערשכלדיקער תּורה־אַספּעקט.

די יציאת־מצרים איז מרמז אויפֿן אינערלעכן פּראָצעס, וואָס קומט פֿאָר אין יעדער מענטשלעכער נשמה במשך פֿון לעבן. מיר מוזן בײַקומען אונדזער אייגענעם פּרעה, די עגאָיִסטישע און פֿינצטערע נשמה־כּוחות. כּדי דאָס צו טאָן, מוזן מיר „איבערהיפּן‟ אונדזער ראַציאָנעלן שׂכל, זיך אַרײַנוואַרפֿן אינעם ים פֿון רוחניות, זיך צוהערנדיק צו אונדזער נשמה־מוזיק, און נישט דערטרונקען ווערן דערבײַ. דאָס גאַנצע לעבן וואַנדערן מיר צווישן דעם „מצרים‟ פֿונעם מאַטעריאַליסטישן ראַציאָנעלן שׂכל און דעם „ירדן‟ פֿון אונדזער נשמה־אינטויִציע.

אַרומפֿליִענדיק אין הויכע געדאַנקען ווי אַ פֿויגל, טאָרן מיר נישט פֿאַרגעסן זיך אַלעמאָל אומצוקערן בשלום צו דער „נעסט‟. מיר זאָלן נישט דערלאָזן דעם „בוים‟ פֿון אונדזער נשמה אויסגעטרינקט צו ווערן, און מיר זאָלן אויך נישט דערלאָזן אונדזער „פֿרײַען פֿויגל‟ אַוועקצופֿליִען צו ווײַט. אַזוי צי אַזוי, שטעלט מיט זיך די הײַנטיקע פּרשה פֿאָר אַ וווּנדערלעכן בײַשפּיל פֿון דער טיפֿער אַסאָציאַציע־פֿאַרבינדונג צווישן די תּורה־מעשׂיות, דעם ציקל פֿונעם ייִדישן לוח, ווי אויך דער אַרומיקער און מענטשלעכער נאַטור.