מענטשן און געשעענישן

מ׳איז שוין „מיד‟ פֿון הערן װעגן דעם „האָלאָקאָסט‟...

They're "Tired" of Hearing About the Holocaust

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

די טעג איז פֿאָרגעקומען דער אינטערנאַציאָנאַלער טאָג צו געדענקען דעם חורבן, בין איך אַוועק הערן וואָס ס׳טוט זיך צווישן אַן עולם שארית־הפּליטה, געראַטעוועטע פֿונעם חורבן.

און וואָס זע איך? טאַקע אַ זאַל מיט עלטערע מענטשן, אייניקע מיט שטעקענעס, אַנדערע מיט באַוועג־רעדלעך, און נאָך אַנדערע אין רעדל־שטולן. אַלע געליטענע, אַלע פֿאַרטרויערטע, אַלע אָנגעוווירן זייערע נאָענטע קרובֿים, היימען, דערציונג, וווין־ערטער, חבֿרים, גאַנצע וועלטן.

אַ הויכער ייִד, אַ געראַטעוועטער פֿון וואַרשעווער געטאָ האָט דערציילט פֿאַרן עולם פֿאַרזאַמלטע זײַן דערנער־וועג דורך קרעמאַטאָריעס און טויט־לאַגערן, מאַרשרוטן אין שניי און אין קעלט באַגלייט פֿון הינט און נאַצי־באַיאָנעטן, און אַלץ אין איינעם איז ער דעמאָלט אַלט געווען פֿערצן יאָר. דער עולם האָט געכליפּעט.

דער חזן האָט געמאַכט אַן אל מלא רחמים, געזאָגט קדיש און עס האָט זיך באַוויזן אויפֿן עקראַן אַ פֿילם פֿון אלי וויזעל.

עלי וויזעל איז באַקאַנט נישט נאָר פֿאַר זײַנע שריפֿטן, דער עיקר — זײַן בוך „נאַכט,” נישט נאָר פֿאַר זײַן נאָבעל־פּרעמיע פֿאַר שלום;. ער איז אָנערקענט ווי דער פֿאַרטרעטער און וואָרטזאָגער פֿון אונדזער חורבן. פֿאַר זײַן פּטירה איז ער געװען ממש דער רעפּרעזענטאַנט פֿון ייִדישן פֿאָלק בײַ דער וועלט, צווישן די פּרעזידענטן און וועלט־באַרימטע פּערזענלעכקייטן. דער עיקר, ער האָט אונדז רעפּרעזענטירט אין נאָמען פֿון אונדזער טראַגעדיע.

אויפֿן פֿילם זעט מען וויזעלן אין באָסטאָנער אוניווערסיטעט, וווּ ער איז געווען אַ פּראָפֿעסאָר, אַרומגערינגלט מיט יונגוואַרג וואָס שטעלן אים פֿראַגעס וועגן דעם חורבן און ער דערציילט וועגן זײַן לעבן און דער פֿאַרניכטונג פֿון די זעקס מיליאָן ייִדן.

קוק איך זיך צו, צוויי בילדער: דאָ, אינעם זאַל טיילט מען זיך מיטן אומגליק מיט די געליטענע וואָס מ’דאַרף נישט פֿאַר זיי דרשענען וועגן דעם חורבן, זיי טראָגן דעם חורבן אויף די אייגענע פּלייצעס. אויפֿן עקראַן זעט מען יונגוואַרג, פֿאַראינטערעסירטע, נישט פֿאַרינטערעסירטע, דער עיקר אלי וויזעל, דער נאָבעל־פּרעמירטער שרײַבער, פֿאַר דער יונגוואַרג אַ גרויסער כּבוד, אין זאַל — די געליטענע, קיין איין יונגער מענטש אין זאַל. אַ פּנים ווילן זיי נישט הערן. וועמען גייט עס אָן? אָט דאָס איז דער הײַנטיקער צוגאַנג צום חורבן.

פֿרעג איך בײַם אַלטן חזן, וועלכער האָט פֿופֿציק יאָר אָפּגעלעבט אין מדינת־ישראל, מה נאמר ומה נדבר, רייד זײַנען איבעריק, וואָס איז די קונץ צו דרשענען צו די געליטענע אָן אַ שוואַרצן אָדער בלאָנדן קאָפּ האָר אין זאַל?

זאָגט ער מיר, די יונגוואַרג איז נישט פֿאַראינטערעסירט, סײַ דאָ אין אַמעריקע און סײַ דאָרט אין מדינת־ישראל, ס׳איז אַ נײַע וועלט, מ׳איז שוין מיד פֿון דעם „האָלאָקאָסט‟, מיר מוזן זיך באַפֿרײַען פֿון יענער שרעקלעכער צײַט. זאָג איך אים אַז יענע ייִדן, וואָס ווילן פֿאַרגעסן זייער פֿאַרגאַנגענהייט, וועלן נישט פֿאַרשטיין זייער צוקונפֿט. זאָגט ער מיר, די יזכּורס זײַנען פֿאַר די געראַטעוועטע, ווי נאָר זיי ווערן ניפֿטר, אַזוי גייט מיט זיי אַוועק יענע ייִדישע געשיכטע פֿון אונדזער העלדישקייט און גרויל.

איך בין געקומען צום אויספֿיר אַז דאָ אין לאַנד פֿאַרשווײַגט מען סײַ אין די געשיכטע־ביכער און סײַ די אַלערלײַ דערציונגס אַנשטאַלטן — בײַ די פֿרומע ווי אויך בײַ די וועלטלעכע ־ צו לערנען די געשיכטע פֿון די אימיגראַנטן, ווען זיי זײַנען און וואָס זײַנען זיי אויסגעשטאַנען.

מיר לעבן אין אַ צײַט ווען מ׳לייגט אײַן וועלטן אַרײַנצולאָזן אין דער גאָלדענער מדינה, אַנטלאָפֿענע פֿון אַ „גענאָציד” אין די אַראַבישע לענדער, שטעלט מען זיי הײַנט אָפּ בײַ דער גרענעץ און מ’פֿאַרווערט זיי איבערצוטרעטן די שוועל פֿון דער „פֿרײַער” אַמעריקע.

לאָמיך אײַך עפּעס זאָגן אַז מיר, די שארית הפּליטה, די געראַטעוועטע פֿון חורבן היטלער און סטאַלין, האָט מען אויך געמוזט אײַנשטיין אין די די־פּי לאַגערן אין דײַטשלאַנד, עסטרײַך, פֿראַנקרײַך און איטאַליע, צוליב דעם אַנטיסעמיטיזם אין אַמאָליקן „סטייט־דעפּאַרטמענט,” די שונאי־ישראל אין די רעגירונגס־קאַבינעטן אין אַמעריקע און איבערן לאַנד, אַזוי אַז פֿאַר מיר איז דאָס נישט קיין נײַעס.

ווען מ׳רעדט הײַנט אין דער טראָמפּ־רעגירונג וועגן אונדזער חורבן דערמאָנט מען שוין אפֿילו נישט אונדזער חורבן, פֿון די זעקס מיליאָן, מ׳מישט אונדז שוין אויס מיט אַלע קרבנות, כאָטש מיטן וואָרט „האָלאָקאָסט” רעדט זיך בלויז וועגן די זעקס מיליאָן ייִדן. צו האָבן אויפֿסנײַ אויפֿגעהויבן די אַנטיסעמיטישע מאָרדע אין טראַמפּ קאַבינעט, פֿון אַ שונא ישראל ווי בענאָן דעם ראַסיסט און אַנטיסעמיט, ציטערט אויף די הויט אויפֿן לײַב.

דערצו, זעט מען בעשײַנפּערלעך אַז די וועלט בײַט זיך נישט, עס בײַטן זיך בלויז די שפּילער.

מ׳לעבט הײַנט אין אַ ווילדער מדינה, אין די צײַטן פֿון ווילדן־מערבֿ, מ’שיסט, מ’ראַבעוועט, מ’פֿאַרקויפֿט געווער ווי אויף אַ ליציטאַציע, נישט געהערט געוואָרן הײַנט צו טאָג אין אייראָפּעיִשע, ציוויליזירטע לענדער. און איך האַלט אין איין שרײַען, זינט דעם בירגער־קריג מיט 150 יאָר צוריק אין אַמעריקע, האָט קיין פֿרעמדער שׂונא נישט באַפֿאַלן אַמעריקעס טעריטאָריע, אַ חוץ 9/11, איז אַנשטאָט אַ פֿרעמדן שונא, האָבן מיר זיך פֿאַרוואַנדלט אין אייגענע שׂונאים, מיט אַ שטאַרקן געווער־לאַבי וואָס זינגט:

„קינדערלעך! מאַכט זיך אַן אייגענע מלחמה,” וועט איר וויסן פֿון אַ לעבן. דער מענטש איז פֿאַרכליניעט פֿון מאָרד. אונדזער חורבן איז בלויז געווען אַן אינסטינקט פֿון אַ העכסט דערצויגן און קולטיווירט פֿאָלק, גרייט צו דינען אַ יעדן טיראַנישן רוצח, אַ יעדן דעמאַגאָג, דעקאַדענט ווי שיקלגרובער (היטלער) וואָס זאָגט צו גאָלדענע גליקן אויפֿן חשבון פֿון יענעמס צער.

ס׳זעט אויס אַז אַמעריקע און די וועלט האָבן אַ קורצן זכּרון.