די „קלעזמאַטיקס‟: נאָך אַלץ שאַפֿעריש, נאָוואַטאָריש און חוצפּהדיק

The Klezmatics: Still Creative, Innovative and Irreverent

פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published February 17, 2017, issue of February 23, 2017.

די סיבות פֿאַר וואָס די קאַפּעליע „קלעזמאַטיקס” איז שוין יאָרן לאַנג די סאַמע פּאָפּולערסטע קאַפּעליע אויף דער וועלט הערט מען אויף זייער נײַעם קאָמפּאַקטל „אַפּיקורסים” — שאַפֿעריש, נאָוואַטאָריש און חוצפּהדיק.

די גרופּע באַטראַכט זיך ווי אַ קאָאַפּעראַטיוו, אָן אַ פֿירער, און די אומאָפּהענגיקייט שפּיגלט זיך אָפּ אין דער מוזיק.

צו די דערגרייכונגען פֿון דער גרופּע קען מען אויסרעכענען: די „גראַמי”־פּריז פֿאַר דער בעסטער „וועלט־מוזיק”־רעקאָרדירונג אין 2006 — די איינציקע קאַפּעליע צו פֿאַרדינען דעם פּריז; אַ שותּפֿות מיט דער זינגערין חווה אַלבערשטיין אויפֿן קאָמפּאַקטל „דער ברונעם” [The Well] וואָס איז גיך געוואָרן אַ קלאַסיש ווערק אין דער קלעזמער־אויפֿלעבונג; אויספֿאַרקויפֿטע קאָנצערטן אין לענדער איבער דער וועלט.

די נײַסטע רעקאָרדירונג — „אַפּיקורסים” — איז אַרויס פּונקט צו דער צײַט ווען די קלעזמאַטיקס פּראַווען דרײַסיק יאָר צוזאַמען מיט אַ וועלט גאַסטראָל־טורנע. דרײַסיק יאָר! אין דער מוזיקאַלישער וועלט קומט אַזאַ אַריחות־ימים זעלטן פֿאָר. אינעם פֿילם וועגן דער גרופּע, On Holy Ground, האָט מען געזען, אַז שלום־בית הערשט נישט די גאַנצע צײַט צווישן די מיטגלידער פֿון דער קאַפּעליע; אָבער אפֿשר צוליב דעם הערט מען פֿאַרשיידענע שאַפֿערישע השפּעות אין זייערע רעקאָרדירונגען.

במשך פֿון די דרײַסיק יאָר (באמת שוין איין און דרײַסיק, זינט 1986) האָבן די מוזיקער אין דער גרופּע צום טייל זיך געביטן. אויפֿן אָרט פֿון דער ערשטער פֿידלערין אַלישע סוויגלס שפּילט ליסאַ גוטקין; דער קלאַרנעטיסט מאַט דאַריאָ שפּילט שוין יאָרן לאַנג מיט זיי, אָבער פֿאַר אים האָבן געשפּילט דוד קראַקאַוער, קורט ביאָרלינג און מאָרגאָ לעוורעט. ריטשי באַרשיי, דער פּײַקלער, האָט פֿאַרנומען דאָס אָרט פֿון דוד ליכט. דער זינגער לאָרין סקלאַמבערג, טרומייטער פֿרענק לאָנדאָן און באַסיסט פּאָל מאָריסעט זענען נאָך געבליבן פֿון די אָריגינעלע „קלעזמאַטיקס”.

פֿאַר וואָס חוצפּהדיק? אויף דער נײַער רעקאָרדירונג זינגט סקלאַמבערג שמערקע קאַטשערגינסקיס באַקאַנט ליד „זאָל שוין קומען די גאולה” מיט אַ פֿריילעכן ריטעם, סײַ בײַ די סטראָפֿעס, סײַ בײַם רעפֿרען. געוויינטלעך זינגט מען די סטראָפֿעס פֿונעם ליד מיט אַ פּאַמעלעכן חסידישן דבֿקות, נישט געקוקט אויף דעם וואָס דער מחבר איז נישט געווען קיין פֿרומער. אויסצוטײַטשן אַזאַ ליד מיט אַ לאַנגער טראַדיציע אַזוי אַנדערש פֿאַרלאַנגט אַ ביסל חוצפּה.

נאָך אַ ליד וווּ מע הערט אַן אַנדער צוגאַנג איז „אין מײַן שטעטל שטייט אַ שטיבל”, וואָס הייסט .Shtetl M.O אויפֿן קאָמפּאַקטל (מיט MO מיינט מען, אַפּנים, דעם זינגער משה אוישער וואָס האָט דאָס ליד באַקאַנט געמאַכט). דאָס ליד האָט סקלאַמבערג פֿריִער געהאַט רעקאָרדירט אויפֿן קינדער־קאָמפּאַקטל „גרינע קאַטשקע”. (אַגבֿ איז דאָס נישט קיין פֿאָלקסליד, ווי מע שרײַבט אינעם באַגלייט־ביכל. די ווערטער האָט געשריבן דער באַסאַראַבער שרײַבער זלמן ראָזענטאַל). ווי די קלעזמאַטיקס זינגען דאָס איז עס מער נישט קיין קינדערליד, אָבער מע פֿילט נאָך דעם רומענישן טעם פֿון וועלכן משה אוישער איז געווען דער מײַסטער.

דעם אמת געזאָגט, וועט מען זעלטן געפֿינען אַ ייִדיש ליד געזונגען מיטן געוויינטלעכן צוגאַנג אויף אַ „קלעזמאַטיקס”־קאָמפּאַקטל און דאָס שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ גרויסן אונטערשייד צווישן זיי און אַנדערע קלעזמער־גרופּעס. דערצו שאַפֿט די גרופּע סײַ נײַע מעלאָדיעס צו דער ייִדישער פּאָעזיע, סײַ נײַע קלעזמערישע שטיקלעך. פֿרענק לאָנדאָן האָט קאָמפּאַנירט מוזיקאַלישע באַגלייטונג צו ה. לייוויקס ליד „די נאַכט”— נאָך אַ משל פֿון לייוויקס באַקלאָגן זיך אויפֿן אייגענעם גורל;

ס׳איז פּוסט מײַן טאָרבע
מײַן האַרץ איז לער,
און ביידע — איבעריק
און ביידע — שווער.

די גרופּע האָט אויך אַרײַנגענומען זישע לאַנדויס מעלאַנכאָליש ליד „ווער פֿירט די אַלע שיפֿן”, מוזיק פֿון חווה אַלבערשטיין, וואָס איז לעצטנס פּאָפּולער געוואָרן.

דאָס טאַנצליד „קערמעשל אין אָדעס” האָט מען געפֿונען אין דער זאַמלונג פֿון דער פֿאָלקלאָריסטקע רות רובין אינעם ייִוואָ קלאַנגאַרכיוו, וווּ סקלאַמבערג איז דער אַרכיוויסט. בײַ יעדן קלעזמאַטיקס קאָנצערט קען מען זיך ריכטן, אַז דער עולם וועט זיך צעהוליען און טאַנצן. די אַראַנזשירונגען צו די לידער האָבן דאָס אין זינען, און דאָס הערט מען אין דעם ליד.

נאָך אַ שאַפֿונג מיט אַ גיכן ריטעם איז דאָס ליד „אַפּיקורסים” וואָס ס׳האָט געשריבן דער ייִדיש־לערער און פֿאָרשער יורי וועדעניאַפּין; די מוזיק האַט געשאַפֿן פֿרענק לאָנדאָן, נאַשנדיק פֿון טראַדיציאָנעלע מעלאָדיעס. דער רעפֿרען איז:

וווּ לוסטיקע אַפּיקורסים טאַנצן אין אַ ראָד
לוסטיקע אַפּיקורסים טראַכטן נישט פֿון גאָט
לוסטיקע אַפּיקורסים נעמען זיך אַרום,
לוסטיקע אַפּיקורסים זינגען מיט אַ ברום.

וועדעניאַפּין האָט אויפֿן קאָמפּאַקטל אויך איבערגעזעצט פֿון קאַטאָלאָניש דאָס ליד „דער יאָך”; אַ ליד וואָס איז געשאַפֿן געוואָרן אין 1968 אַרויסצוּווײַזן ווידערשטאַנד צום שפּאַנישן דיקטאַטור פֿראַנקאָ. די גרופּע האָט שוין געזונגען לידער וועגן רייכערן מאַריכואַנע און „גיי”־ליבע; פּאַסן זיך די ווערטער פֿון „אַפּיקורסים” און „דער יאָך” זייער גוט צום שם פֿון די „קלעזמאַטיקס” ווי די סאַמע ראַדיקאַלסטע קאַפּעליע.

דער ליבהאָבער פֿון דער קלעזמער־מוזיק קען באַלד דערקענען דעם „קלעזמאַטיקס”־קלאַנג. דער גרופּעס נײַסטע קאָמפּאַקטל „אַפּיקורסים” גייט ווײַטער אָן אין דער 30־יאָריקער טראַדיציע און די ייִדישע קולטורוועלט קען זיך פֿרייען מיט דער איצטיקער רעקאָרדירונג וואָס איז אָנגעפּיקעוועט מיט אָריגינעלקייט און מײַסטערשאַפֿט.