פּרשת ויקהל־פּקודי, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Vayakhel-Pekudei, 5777

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published March 23, 2017, issue of March 29, 2017.

דעם הײַנטיקן שבת פֿאַרענדיקן מיר צו לייענען דעם צווייטן טייל פֿון חמישה־חומשי־תּורה, „שמות‟, וואָס שליסט זיך מיט פּרטימדיקע באַשרײַבונגען פֿון דער עבֿודת־המשכּן.

די ערשטע העלפֿט פֿון אונדזער טאָפּלטער סדרה, „ויקהל‟, הייבט זיך אָן מיט משה רבינוס וואָרענונג נישט צו טאָן קיין מלאָכה שבת. ווי אינעם משכּן האָט מען געבראַכט קרבנות יעדן טאָג, אַרײַנגערעכנט שבת און יום־טובֿ, וואָלט מען געקאָנט משער זײַן, אַז די אַרבעט איבערן אויפֿבויען דאָס הייליקע אָרט האָט מען אויך געמעגט טאָן יעדן טאָג. די חז״ל דערקלערן, אַז אין דער הײַנטיקער פּרשה האָט משה רבינו ווידער דערמאָנט דעם איסור צו טאָן מלאָכה דעם הייליקן יום־המנוחה, ווײַל מיט דער מלאכת־המשכּן האָט מען געמעגט זיך פֿאַרנעמען בלויז אין דער וואָכן.

אין דער צווייטער העלפֿט פֿון אונדזער סדרה, „פּקודי‟, גייט ווײַטער אַ רייד וועגן דעם משכּן. בצלאל בן אורי און אָהליאָבֿ בן אַחיסמך, די צוויי הויפּט־אַרכיטעקטן, האָבן צוזאַמען מיט זייערע שותּפֿים געשאַפֿן די אַכט ספּעציעלע מלבושים און כּלים פֿאַרן כּהן־גדול. משה האָט אויפֿגעשטעלט דעם משכּן און אַהרן הכּהן מיט זײַנע פֿיר זין זענען געזאַלבט געוואָרן אויף אַ ספּעציעלן איינמאָליקן אופֿן צו ווערן די ערשטע כּהנים. זינט דעמאָלט ווערט די כּהונה אויטאָמאַטיש איבערגעגאַנגען צו זייערע קינדער און קינדס־קינדער. דער געטלעכער וואָלקן האָט זיך באַוויזן איבערן משכּן בײַטאָג, און אַ פֿײַער בײַנאַכט, ווי אַ סימן פֿון שכינה־אַנטפּלעקונג.

בײַם סוף פֿון דער הײַנטיקער פּרשה ווערט דערקלערט, אַז דער משכּן איז אויפֿגעשטעלט געוואָרן דעם ערשטן טאָג פֿונעם ערשטן חודש, ניסן. דאָס ווײַזט אונדז ווידער, אַז דער יערלעכער ציקל פֿון תּורה־לייענען איז נישט צופֿעליק; כּסדר ווערט דער תּוכן פֿון די פּרשיות אַסאָציִיִרט אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים מיט די „עניני־דיומא“, די מערקווירדיקע דאַטעס אינעם ייִדישן לוח. ווי באַלד דינסטיק קומט דער ראָש־חודש ניסן, לייענען מיר די וואָך דעם ספּעציעלן מפֿטיר פֿון דער „פּרשת־החודש‟.

דאָס וואָרט „ויקהל‟ איז פֿאַרבונדן מיטן וואָרט „קהילה‟. אין די פֿאָריקע אַרטיקלען האָבן מיר באַטראַכט, ווי אַזוי די מלאכת־המשכּן, די בשותּפֿותדיקע אַרבעט פֿון אַלע ייִדן איבערן הייליקן פּראָיעקט, האָט געבראַכט דעם גײַסט פֿון גלײַכקייט און אייניקייט. אַחוץ דעם מיסטישן צוועק פֿונעם משכּן ווי אַ ”וווינונג‟ פֿאַר דער שכינה־הקדושה, ווײַזט אונדז די תּורה, אַז די ברידערלעכע אייניקייט לשם־שמים איז גופֿא אַ סגולה פֿאַר שכינה־אַנטפּלעקונג.

דאָס וואָרט „פּקודי‟ מיינט „איבערציילן‟. ווען די ייִדן האָבן געזאַמלט אַלע נייטיקע מאַטעריאַלן פֿאַר דער מלאכת־המשכּן, ווערן זיי פּרטימדיק איבערגעציילט אין אונדזער סדרה. הגם עס גייט אַ רייד וועגן דעם משכּן, איז דער נאָמען פֿון דער צווייטער פּרשה־טייל מרמז אויף דער אוניקאַלער ווערט פֿון יעדן יחיד, וואָס האָט זיך באַטייליקט אין דער הייליקער עבֿודה.

מע קאָן זאָגן, אַז די צוויי נעמען פֿון דער הײַנטיקער טאָפּלטער פּרשה — „ויקהל‟ און „פּקודי‟ — סימבאָליזירן צוויי פֿאַרבונדענע, אָבער היפּוכדיקע ענינים: די ראָלע פֿון דער קהילה און די ראָלע פֿונעם יחיד. אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, דינט די דאָזיקע טעמע ווי דער לייטמאָטיוו פֿונעם גאַנצן חומש „שמות‟. משה רבינו, אַ יחיד, ראַטעווען דעם גאַנצן כּלל־ישׂראל פֿון דער מיצרישער שקלאַפֿערײַ און ברענגט אַראָפּ די הייליקע תּורה. מיטן פֿאַרוואַנדלען די טיפֿע סודות פֿון די פֿיר חיות־הקודש, וואָס דער נבֿיא יחזקאל שילדערט אין זײַן וויזיע, האָבן געוויסע יחידים אָנגעהויבן צו דינען דעם גאָלדענעם קאַלב און געבראַכט אַ ריזיקן היזק דעם גאַנצן ייִדישן פֿאָלק און אַפֿילו דעם גאַנצן אוניווערס, ווי עס ווערט דערקלערט אין די קבלה־ספֿרים.

דער חומש „שמות‟ שליסט זיך מיט אַ גליקלעכער מעשׂה: אין דער מלאכת־המשכּן האָט זיך אײַנגעגעבן צו לייזן די סתּירה צווישן דעם יחיד און רבים. די תּורה ווײַזט אונדז, אַז די שכינה רוט דווקא אין אַן אָרט, וווּ דאָס ברידערלעכע אַחדות קומט נישט אין סתּירה מיט די אוניקאַלע מעלות און טאַלאַנטן פֿון יעדן באַזונדערן מענטש.

דער חושן, איינער פֿון די בגדי־כּהונה, וואָס ווערט באַשריבן אין אונדזער פּרשה, איז אויך אַ גוטער בײַשפּיל פֿון דער פּאַראַדאָקסאַלער באַציִונג צווישן דער באַזונדערער ראָלע פֿונעם יחיד און דעם פֿאַראייניקונג־כּוח פֿון דער קהילה. די צוועלף פֿאַרשיידן־קאָליריקע אַדלשטיינער, מיט וועלכע דער חושן איז געווען באַצירט, סימבאָליזירט די ייִדישע שבֿטים. פֿונדעסטוועגן, האָט בלויז איין מענטש, דער כּהן־גדול, געמעגט אַרײַנקומען אינעם הייליקן משכּן אין אַזאַ בגד, כּדי צו באַדינען מיט זײַן עבֿודה דאָס גאַנצע פֿאָלק.

אין דער הײַנטיקער פֿרומער וועלט, בפֿרט צווישן די חרדים, איז פֿאַרשפּרייט אַ נעגאַטיווער קוק אויף דער אַרומיקער וועלט. כּלומרשט, טרעפֿן זיך אַלע „אַדלשטיינער‟ בלויז צווישן ייִדן. הרבֿ הענרי פּערייראַ־מענדעס, אַ בריטיש־געבוירענער ספֿרדישער רבֿ און אָריגינעלער דענקער, וועלכער האָט געדינט אין דער אַלטער ניו־יאָרקער שפּאַניש־פּאָרטוגאַלישער שיל „שארית־ישׂראל‟ אָנהייבנדיק פֿונעם 19טן יאָרהונדערט, האָט געדרשנט דווקא פֿאַרקערט. לויט אַן אַלטער ספֿרדישער מעשׂה, ווען אָדם און חוה האָבן געזינדיקט, האָט אַ מלאך צעבראָכן דעם טויער פֿונעם גן־עדן, געמאַכט פֿון פֿאַרשיידענע אַדלשטיינער, און צעשפּרייט די ברעקלעך אַרום דער וועלט, כּדי די פֿאַרזינדיקטע מענטשן זאָלן נישט קאָנען קומען צוריק. וווּ געפֿינען זיך די דאָזיקע ברעקלעך? דערקלערט מענדעס, אַז דאָס זײַנע די בעסטע אוצרות פֿונעם מענטשלעכן גײַסט, וואָס געפֿינען זיך אין פֿאַרשיידענע רעליגיעס און בײַ פֿאַרשיידענע פֿעלקער.

פֿאַרוואָס זשע קאָנען נישט די מענטשן זאַמלען אַלע אַדלשנייער און שאַפֿן דעם גלאָבאַלן „חושן‟ — דעם טויער, וואָס פֿירט צוריק קיין גן־עדן? באַמערקט הרבֿ מענדעס, אַז יעדעס פֿאָלק און יעדע רעליגיעזע גרופּע גלייבן, אַז בלויז זייער ברעקל פֿונעם טויער איז דער וויכטיקסטער און דער טײַערסטער; בלויז איז זייער ברעקל שײַנט די אמתע געטלעכע ליכט, הגם במשך פֿון דער צײַט זענען די צעבראָכענע שטיינער פֿאַרשטויבט געוואָרן. ווען אַלע מענטשן וועלן אויסרייניקן זייערע גײַסטיקע אוצרות פֿונעם שמוץ און צונויפֿשטעלן זיי צוזאַמען, וועט קומען די גאולה און דער טויער צום גן־עדן וועט זיך ווידער עפֿענען.

די דאָזיקע חנעוודיקע מעשׂה איז, אין דער אמתן, אַ פּשוטע איבערדערציילונג פֿונעם באַקאַנטן קבלה־פּרינציפּ, לויט וועלכן אין דער גאַנצער וועלט זענען פֿאַרשפּרייט ניצוצות־הקדושה — געטלעכע פֿינקעלעך. דער פּראָמינענטער איטאַליענישער מקובל און פֿילאָסאָף הרבֿ אליהו בן־אמוגז, אויך אַ ספֿרדי פֿונעם מאַראָקאַנער אָפּשטאַם, האָט אַ סך געשריבן אויף דער דאָזיקער טעמע אויף אַ מער פֿילאָסאָפֿישן אופֿן.

די עבֿודה פֿון בירור־הניצוצות, דאָס זאַמלען די אוצרות פֿון רוחניות אַרום דער וועלט, איז נישט אַלעמאָל גרינג און טראָגט אין זיך אַ פּאָטענציאַלע סכּנה. ווען אַנשטאָט דעם פֿאָרזיכטיקן אַנאַליז פֿון פֿאַרשיידענע גײַסטיקע געדאַנקען הייבט מען אָן, נעבעך, זוכן רוחניות אין יעדן אינדישן אַשראַם אָדער אויסטערלישן קולט, הייסט עס גיכער „אַראָפּ פֿון וועג‟ און נישט בירור־ניצוצות. אין דער זעלבער צײַט, האָט דער ליובאַוויטשער רבי באַטאָנט, אַז די הײַנטיקע בעל־תּשובֿות, וואָס זענען אויסגעווען כּלעריי סעקטעס און אַשראַמען, זענען מיט זייער גײַסטיקער דערפֿאַרונג יאָ מסוגל אַרײַנצוברענגען פֿרישע כּוחות און געדאַנקען אין ייִדישקייט.

אַזוי צי אַזוי, ליגן אַרום אונדז אין שטויב די ברעקלעך פֿונעם „גלאָבאַלן חושן‟, וועלכע זענען מסוגל צו פֿאַרוואַנדלען די גאַנצע וועלט אין אַ גרויסן משכּן.

אַוודאי בלײַבט די דערמאָנטע מעשׂה אַקטועל, ווען עס גייט אַ רייד וועגן די אינערלעכע סיכסוכים צווישן ייִדישע קהילות. ס׳איז גרינג צו פֿאָלגן דעם פּרינציפּ פֿון „פּקודי‟ און זאָגן, אַז די מיסיע פֿון יעדן יחיד זאָל פֿאַררעכנט ווערן באַזונדערס. ס׳איז אויך גרינג צו שאַפֿן אַ קהילה, וווּ אַלע מיטגלידער דאַרפֿן — לכל־הפּחות, אין טעאָריע — פֿאָלגן די זעלביקע תּקנות. ס׳איז אָבער שווער אָנצוהאַלטן דעם איידעלן באַלאַנס און שאַפֿן אַ מוסטער פֿון „ויקהל־פּקודי‟, אַ הייליקע קאָמבינאַציע פֿונעם קאָלעקטיוון און אינדיווידועלן דרך.

די תּורה וואָרנט אונדז נישט צו פֿאַרנעמען זיך מיט דער מלאכת־המשכּן שבת, ווײַל אין די אַנדערע טעג פֿון דער וואָך דאַרפֿן מיר דווקא טאָן אַלע מינים מלאָכות, כּדי צו געפֿינען און צונויפֿשטעלן אין איין גרויסער מאָזאַיִק, סוף־כּל־סוף, אַלע פֿאַרשיידנאַרטיקע „טײַערע שטיינער‟. אויב מיר וועלן קאָנען פֿאַרריכטן דעם צעבראָכענעם טויער פֿון גן־עדן אי צווישן פֿאַרשיידענע ייִדישע קהילות, אי אינעם גלאָבאַלן זין, וועלן מיר זען, ווי די הייליקע שכינה שײַנט אין יעדן ווינקל.