ידיעות פֿון װאַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published April 04, 2017, issue of April 27, 2017.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.


###הויפּטזאַל פֿון נײַעם טעאַטער הײסט דער „שמעון שורמיעי זאַל״, נאָכן געװעזענעם דירעקטאָר

גאָלדע טענצער, די דירעקטאָרין פֿונעם ייִדישן טעאַטער אין וואַרשע, האָט לעצטנס אויפֿגעדעקט אַ קופּערנעם טאָוול אינעם נײַעם בנין פֿונעם ייִדישן טעאַטער אויף דער סענאַטאָרסקע גאַס אין מיטן וואַרשע. אויפֿן טאָוול שטייט געשריבן אַז דער גרויסער זאַל פֿונעם טעאַטער וועט הייסן דער שמעון שורמיעי זאַל. שמעון שורמיעי איז געווען גאָלדע טענצערס מאַן, אַן אַקטיאָר און במשך פֿון לאַנגע יאָרן, דער דירעקטאָר פֿונעם ייִדישן טעאַטער אין וואַרשע.

דער נײַער בנין פֿונעם ייִדישן טעאַטער איז בלויז אַ פּראָוויזאָרישער. ער איז חנעוודיק אָבער נישט רחבֿותדיק און דער שמעון שורמיעי זאַל איז אין דער אמתן אויך נישט גרויס. „פֿידלער אויפֿן דאַך”, למשל, דאַרף מען שפּילן בײַ פֿרעמדע ווײַל סײַ די בינע סײַ דער זאַל זענען צו קליין.

באַאומרויִקנדיק קעפּל אין זשורנאַל פֿון דײַטשער געשיכטע בײַם „געטע־אינסטיטוט” אין װאַרשע

דינסטיק ברענג איך מײַן  טאָכטער צו דער „שומר הצעיר” טרעפֿונג אויף דער כמיעלנע גאַס. לעבן דעם ייִדישן צענטער וווּ די יונגע שומרים טרעפֿן זיך געפֿינט זיך דער בכּבֿודיקער דײַטשישער קולטור־צענטער, דער „געטע אינסטיטוט”. אַ גוט אָרט צו פֿאַרברענגען די צײַט ביזן סוף פֿונעם „שומרים”־צוזאַמענטרעף.

אינעם געטע־אינסטיטוט קענט איר לייענען די וויכטיקסטע דײַטשישע זשורנאַלן, ווי „דער שפּיגעל”, „שטערן” און אַנדערע. עס זענען דאָרטן פֿאַראַן אויך זשורנאַלן פֿאַר געשיכטע און קונסט, אַרכיטעקטור און וויסנשאַפֿט. צווישן זיי — „דאַמאַלס”, דהיינו דעמאָלט, אַ זשורנאַל פֿאַר געשיכטע בכלל און דײַטשער געשיכטע בפֿרט. דער שער־בלאַט פֿונעם לעצטן זשורנאַל טראָגט דעם טיטל: קינדער אינעם צווייטן וועלט־קריג. דער רעדאַקטאָר, סטעפֿאַן בערגמאַן, שרײַבט אין זײַן ארײַנפֿיר אַז די צווייטע וועלט־מלחמה האָט באַגזלט די קינדהײַט פון די קינדער: Ihnen wurde das leben geraubt

בלייבט נאָר אַ קשיא אויף אַ מעשׂה. וואָסערע קינדער האָבן פֿארלוירן זייער קינדהייט אין דער מלחמה? באַלד וועל איך אײַך זאָגן. אויף זײַט 23 זעט מען אַ בילד פון דײַטשישע קינדער און יוגנטלעכע אין די שוואַרצע היטלער־יוגנט אוניפֿאָרמען לעבן אַ צוג. די קינדער לאַכן און פֿאָכען מיט די הענט ווי געוויינטלעך פֿאַר אַ נסיעה. דײַטשישע קינדער, שרײַבט דער זשורנאַל, האָט מען דעמאָלט עוואַקוּיִרט פֿון די גרויסע שטעט צוליב די לופֿט־באָמבאַרדירונגען פֿון די ענגלענדער.

אָבער אויב איר מיינט אַז דער דײַטשישער רעדאַקטאָר האָט פֿאַרגעסן אַז אַנדערע קינדער האָבן אויך געליטן אין דער צווייטער וועלט־מלחמה האָט איר אַ טעות.

EBENSO ZEICHNEN WIR DAS LEIDEN JUEDISCHER KINDER שרײַבט ער.

דער טייטש פון „עבענזאָ” איז THE SAME WAY אויפן זעלבן אופֿן וואָלט מסתּמא געווען אַ פּאַסיקע איבערזעצונג אויף יידיש.

דער דײַטשישער זשורנאַל האָט זיך נישט געפֿוילט און האָט אָפּגעדרוקט אויך אַ בילד פֿון ייִדישע קינדער וואַרטנדיק אויף אַ נסיעה. די ייִדישע קינדער, אין קעגנזאַץ צו די דײַטשישע קינדער זענען גאָר נישט פֿריילעך. נישט זיי לאַכן, נישט זיי פֿאָכען מיט די הענט. אַפֿילו די וואַגאָנען זענען גאָר אַנדערע. דאָס זענען נישט קיין עלעגאַנטע פּאַסאַזשירן וואַגאָנען נאָר פֿאַרמאַכטע וואַגאָנען פֿאַר בהמות. ס’איז נישט קיין וווּנדער. די ייִדישע קינדער וואָס וואַרטן אויף זייער נסיעה ווערן געשיקט קיין אוישוויץ אויף זייער שחיטה. זיי טראָגן געלע לאַטעס און קוקן אויף אונדז מיט טרויער און אומעט.

הכּלל, די חוצפּה פֿון אונדזערע דײַטשישע שכנים האָט נישט קיין ברעג. לויט זיי האָבן אַלע קינדער געליטן אין דער צווייטער וועלט־מלחמה. זייערע קינדער און אונדזערע קינדער. אַלע גלײַך.

אַגבֿ, וועמען קענען מיר באַשולדיקן אין די לײַדן פֿון די קינדער? דער דײַטשישער ענטפֿער איז זייער א פּשוטער: דער קריג איז שולדיק!

איך האָב געמיינט אַז די דײַטשן, אין פֿרײַע דעמאָקראַטישע וואַלן, האָבן געבראַכט היטלערן צו דער מאַכט. איך האָב געמיינט אַז אַלע האָבן דעמאָלט זייער גוט פֿאַרשטאַנען אַז שלום אויף דער וועלט איז נישט געווען היטלערס הויפּטציל.

הכּלל, די נײַע דײַטשן, פּונקט ווי די אַלטע דײַטשן, זוכן די שולד אומעטום, נאָר נישט בײַ זיך אַליין. אַז מען לייענט דעם דײַטשישטן היסטאָרישן זשורנאַל קומט מען צום אויספֿיר אַז זיי זענען געווען און געבליבן אומשולדיקע קרבנות. גאָט זאָל מיך נישט שטראָפן פֿאַר די רייד אָבער מיר דאַכט זיך אַז דער ים איז געבליבן דער זעלבער ים און די דײַטשן זענען געבליבן די זעלבע דײַטשן — אַלערגיש צום אמת.