רוחניות

פּרשת תזריע־מצורע, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Tazria-Metzora, 5777

פֿון יואל מאַטוועיעוו

די הײַנטיקע טאָפּלטע פּרשה האָט צו טאָן מיט טומאה־וטהרה. אויב אַ פֿרוי האָט אַ ייִנגל, זאָגט די תּורה, וועט זי בלײַבן טמא זיבן טעג; אויב זי האָט אַ מיידל — 14 טעג. דערנאָך, ווען דער בית־המיקדש איז געשטאַנען, האָט זי געדאַרפֿט ברענגען אַ קרבן.

אינעם צווייטן טייל פֿון אונדזער סדרה גייט אַ רייד וועגן אַ מיסטעריעזער הויט־מחלה — צרעת — וואָס ווערט אָפֿט איבערגעזעצט ווי „לעפּרע‟. אין דער אמתן, דערקלערן די חז״ל, איז די דאָזיקע קרענק געווען בנימצא בלויז אין די תּנ״כישע צײַטן, און האָט געדינט ווי אַ שטראָף פֿאַר לשון־הרע.

ווײַטער ווערן דערמאָנט אַ צאָל אַנדערע קוואַלן פֿון טומאה. בײַם סאַמע סוף פֿון דער פּרשה גייט אַ רייד וועגן אַ מיצווה, וואָס בלײַבט גאָר אַקטועל פֿאַר אונדז הײַנט — טהרת־המשפּחה. נאָכן חודשלעכן ציקל, מוז די פֿרוי אָפּוואַרטן אַ געוויסע צײַט, און זיך טובֿלען אין אַ כּשרער מיקווה, כּדי איר מאַן זאָל מעגן זי אָנרירן.

אויפֿן ערשט בליק, קאָן זיך בײַם לייענער שאַפֿן אַ מאָדנער אומאָנגענעמער אײַנדרוק. ווען מע באַזוכט אַ פֿרומע געגנט — למשל, וויליאַמסבורג צי באָראָ־פּאַרק — וואַרפֿט זיך אין די אויגן די גרויסע צאָל קינדער און קינדער־וועגעלעך אויפֿן יעדן ווינקל. ווען אַ ייִדיש מיידל ווערט אַ כּלה, ווינטשט דער עולם זי צו האָבן „זרעא חייא וקיימא‟ — לעבעדיקע און געזונטע קינדער. דאָס טובֿלען זיך אין מיקווה איז אויך אַ שׂימחה, ווען מע פֿרייט זיך מיטן מאַן, מע האָפֿט צו פֿאַרגיין אין טראָגן און האָבן מער קינדער. ווען מיר לייענען די הײַנטיקע פּרשה, דאַכט זיך, אַז דאָס האָבן קינדער און די ספּעציפֿישע פֿיזיאָלאָגיע פֿון אַ פֿרוי געהערט, חלילה, צו דער זעלבער „טמאנער‟ קאַטעגאָריע, ווי לעפּרע.

דער חומש „ויקראָ‟ הייבט זיך אָן מיט די ענינים פֿון קרבנות. די מפֿרשים דערקלערן, אַז נאָך די ענינים פֿון חיות און בהמות גייט איצט די תּורה אַריבער צום מענטשלעכן משפּחה־לעבן, ווײַל דער מענטש איז דאָך דער בחיר־הנבֿראָים, די סאַמע צענטראַלע באַשעפֿעניש. דאָס לייגט זיך אויפֿן שׂכל; פֿאַרוואָס אָבער דערציילט אונדז די תּורה וועגן בלוט און טומאה? דערצו שאַפֿט זיך אַן אײַנדרוק, אַז די פֿרוי האָט אַ געוויסן רוחניותדיקן חסרון. פֿאַר די מענער איז דאָס טובֿלען זיך אין מיקווה יעדן טאָג צופֿרי, ווי עס טוען די חסידים, טאַקע אַ גרויסער ענין, וואָס העלפֿט צו דאַוונען מיט כּוונה און דערשפּירן די אַנטפּלעקונג פֿון דער הייליקער שכינה, אָבער על־פּי הלכה מוזן דווקא פֿרויען גיין אין געוויסע צײַטן אין מיקווה.

אין דער גמרא־מסכתּא „עירובֿין‟ באַטראַכטן אונדזערע חכמים אַן אינטערעסאַנטע פּאַראַדאָקסאַלע קשיא: איז עס גוט בכלל פֿאַר אַ מענטש געבוירן צו ווערן אין דער וועלט? לויט דער שיטה פֿון בית־הלל באַשליסט מען, אַז עס וואָלט געווען בעסער בכלל נישט צו לעבן. פֿאַרן געבוירן ווערן אין עולם־הזה האָבן די נשמות די גוואַלדיקע הנאָה פֿונעם געטלעכן ליכט. פּלוצעם ווערן זיי אַראָפּגעשיקט אין דער גראָבער גשמיותדיקער וועלט; אַ מלאך גיט אַ קלאַפּ אונטער דער נאָז, און דאָס עופֿעלע אין זײַן מאַמעס בויך פֿאַרגעסט די גן־עדנדיקע תּורה. אַנשטאָט דעם ריין־רוחניותדיקן רויִקן נשמה־לעבן, מוז דער מענטש אַ גאַנץ לעבן קעמפֿן קעגן זײַן יצר־הרע און שטרעבן זיך אומצוקערן צום אייבערשטן. עס באַקומט זיך, אַז דאָס לעבן איז אַ ביטערער עונש פֿאַר אָדם־הראשונס חטא.

אויב אַזוי, איז גרינג צו פֿאַרשטיין, פֿאַרוואָס די פֿרויען־פֿיזיאָלאָגיע ווערט אַסאָציִיִרט מיט טומאה. יעדעס מאָל, ווען אַ פֿרוי גייט אין מיקווה נאָך איר ווסתּ, מיינט עס, אַז זי האָט פֿאַרלוירן די פּאָטענציעלע מעגלעכקייט צו ווערן אַ מאַמע. ווען זי האָט אָבער יאָ אַ קינד, מיינט עס, אַז זי האָט אַראָפּגעבראַכט אַן אַנדער מענטשלעכע נשמה פֿון גן־עדן אינעם שווערן עולם־הזהדיק לעבן. אַזוי צי אַזוי, שטעקט אינעם מענטשלעכן לעבן אַלעמאָל אַ מעטאַפֿיזישע טראַגעדיע, דווקא צוליב דער באַזונדערער מעלה פֿון מאַמעס. ווען מע האָט אַ מיידל, ווערט די טומאה נאָך גרעסער און לענגער, ווײַל מע ברענגט אין דער וועלט אַ נײַע קומענדיקע מאַמע, וואָס וועט ווײַטער „אַראָפּשלעפּן‟ די נשמות פֿונעם ליכטיקן גן־עדן אין דער פֿינצטערניש פֿון אונדזער וועלט. די פֿעיִקייט צו ברענגען נײַע מענטשלעכע לעבנס ווערט, אויף אַ פּאַראַדאָקסאַלן אופֿן, באַגלייט מיט אַן עקסיסטענציעלער טראַגעדיע.

ווי אַן אַנדער אינטערעסאַנטן בײַשפּיל פֿונעם דאָזיקן פּאַראַדאָקס, קאָן מען דערמאָנען דעם מינהג פֿון צעברעכן אַ טעלער בײַ די תּנאָים און אַ גלאָז — אין געוויסע קהילות, אַרײַנגערעכנט ליובאַוויטש — בײַ דער חתונה. על־פּי פּשט, טוט מען עס, כּדי נישט צו פֿאַרגעסן דעם חורבן־בית־המיקדש אַפֿילו אינעם גליקלעכסטן מאָמענט פֿונעם לעבן. למעשׂה זעען מיר אָבער, אַז בײַם צעברעכן דאָס גלאָז ווערט דער עולם בשׂימחה און ווינטשט „מזל־טובֿ‟. ווי עס שטייט געשריבן אין ספֿרי־חסידות און ווי מע זינגט אין אַ באַקאַנטן ליובאַוויטשער ניגון, שרײַט די נשמה ביטער „ווײַ־ווײַ־ווײַ‟, ווען זי ווערט פֿאַרשיקט פֿון הימל אין אונדזער וועלט. פֿונדעסטוועגן, זענען מיר דווקא אין דער גשמיותדיקער וועלט מסוגל צו דערטאַפּן דאָס עצם־געלטעכקייט. די נשמה איז מסכּים אַראָפּצוגיין, ווײַל זי ווייסט, אַז נישט געקוקט אויף אַלע שוועריקייטן און נסיונות קאָן זי צוקומען צו העכערע מדרגות, וואָס זענען אין דער ריין־רוחניותדיקער וועלט נישט צוטריטלעך. נאָר אין אונדזער וועלט קאָנען מיר אָנכאַפּן אַ מיצווה, אַ שטיקל געטלעכקייט, ממש מיט די הענט.

די חז״ל גיבן איבער, אַז ווען דער בית־המיקדש איז חרובֿ געוואָרן, איז שוין געבוירן געוואָרן משיח. צי מע זאָל עס אָפּטײַטשן בוכשטעבלעך, צי נישט, מיינט עס, אַז אינעם חורבן באַהאַלט זיך אַ קערנדל פֿון דער קומענדיקער גאולה. דערפֿאַר, קאָן מען זאָגן, ווינטשט דער עולם „מזל־טובֿ‟, ווען מע צעברעכט דאָס גלאָז. די חסידישע צדיקים באַטאָנען, אַז דאָס גלות איז נישט בלויז אַ שטראָף, נאָר גאָר אַ הויכע שליחות. ווען די ייִדן וואָלטן נישט געזינדיקט, וואָלט זיי דער רבונו־של־עולם אויך צעשפּרייט איבער דער וועלט, אָבער ווי בכּבֿודיקע רוחניותדיקע מענטשן. צוליב די עבֿירות האָט זיך אָבער אַנשטאָט אַזאַ בכּבֿודיקער „אינטערנאַציאָנאַלער מיסיע‟ באַקומען אַ ביטער גלות. ווי געזאָגט, שטעקט אין דער שׂימחה פֿון האָבן קינדער אַ טראַגישער פּאַראַדאָקס. להיפּוך, איז דער חורבן־בית־המיקדש געוואָרן אַ סימן פֿון דער קומענדיקער גאולה.

אַלע גשמיותדיקע ענינים אין דער תּורה זענען מרמז אויף גײַסטיקע פּרינציפּן. אונדזער פּרשה הייבט זיך אָן מיט דער פֿראַזע „אשה כּי תזריע וילדה זכר‟ — אויב אַ פֿרוי וועט זיך מאַכן טראָגעדיק, וועט זי האָבן אַ זון‟. וויאַזוי קאָן אַ פֿרוי זיך אַליין מאַכן טראָגעדיק, און וואָס האָט עס צו טאָן מיטן געשלעכט פֿון איר קינד? די חסידישע דענקער זענען מסביר, אַז די דאָזיקע ווערטער זענען מרמז אויף דער היפּוכדיקער נאַטור פֿון דער וועלט, וואָס אַנטוויקלט זיך צוליב דעם באַלאַנס פֿון קעגנזײַטיקע כּוחות. כּדי צו שאַפֿן די וועלט, האָט דער אייבערשטער זיך, כּבֿיכול, מצמצם געווען — אויסבאַהאַלטן זײַן ליכט. דאָס, וואָס מיר לעבן בכלל איז זיכער אַ גרויסער חסד, אָבער ס׳איז אויך אַ רעזולטאַט פֿון דער געטלעכער גבֿורה. ווען דער באַשעפֿער וואָלט זיך פֿון אונדז נישט אויסבאַהאַלטן, וואָלטן מיר נישט געקאָנט עקסיסטירן.

ווען די הייליקע שכינה „מאַכט זיך טראָגעדיק‟, אינעם מעטאַפֿיזישן זינען, ברענגענדיק די פּירות פֿון געטלעכער השׂגה, אַנטדעקן מיר דאָס געטלעכע ליכט אין זיך און אַרום זיך דווקא צוליב דעם, וואָס מיר זענען גאָר ווײַט פֿונעם רבונו־של־עולם. אין פֿאַרגלײַך מיטן פֿאַרגעסענעם שטענדיק ליכטיקן מצבֿ פֿון אונדזערע נשמות אין גן־עדן, קאָן אַפֿילו אַ ביסל ליכט דורכנעמען אונדזער גאַנצן וועזן מיטן געטלעכן התלהבֿות. דווקא נאָכן זיצן אין חושך קאָנען מיר אָפּשאַצן ליכטיקייט ווי געהעריק. דערפֿאַר זענען די גליקלעכסטע מאָמענטן פֿונעם האָבן קינדער אַסאָציִיִרט אין דער תּורה מיט טומאה; חושך און ליכטיקייט זענען טיף צונויפֿגעפֿלאָכטן אין אונדזער לעבן — אַבי מיר זאָלן אַלעמאָל קאָנען אַרויסקלעטערן צום ליכט.