רוחניות

פּרשת בהעלותך, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Bahaaloskho, 2017

פֿון יואל מאַטוועיעוו

דער אייבערשטער האָט אָנגעזאָגט משה רבינו איבערצוגעבן זײַן ברודער אַהרן אָנצוצינדן די מנורה אינעם משכּן. צוליב דעם טראָגט אונדזער סדרה דעם נאָמען „בהעלותך‟ — בעת דײַן אויפֿהייבן די ליכט. אָנגעצונדן אויף אַ געוויסן אופֿן, האָט די מנורה רעפּרעזענטירט די הייליקע שכינה.

„ויעשׂ כּן אַהרן‟ — און אַזוי האָט אַהרן געטאָן. אַוודאי האָט ער געטאָן, וואָס דער רבונו־של־עולם האָט אים געהייסן! פֿאַרוואָס וואָלטן מיר בכלל געטראַכט, אַז אַזאַ גרויסער נבֿיא, ווי אַהרן הכּהן, וואָלט נישט געפֿאָלגט דעם אָנזאָג פֿונעם אייבערשטן?

די חסידישע צדיקים דערקלערן, אַז אַהרן האָט זיך געגעבן אַן עצה אָנצוצינדן די מנורה אויף אַ חידושדיקן אופֿן. אַנשטאָט צו פֿאָלגן אויף אַ מעכאַנישן אופֿן די אינסטרוקציעס, האָט ער עס געטאָן „בזריזות ובשׂימחה‟, מיט זײַנע אייגענע כּוונות. אַדרבה, דער איזשביצער רבי דערקלערט, אַז ווען מע טוט אַ מיצווה אויטאָמאַטיש אָן קיין פּערזענלעכע כּוונות, ווערט די מיצווה פֿאַררעכנט פֿאַר אַ „נבֿלה‟. הגם די הלכות זענען זייער פּינקטלעך, דאַרפֿן מיר אַלעמאָל געפֿינען אין זיי אַ פּערזענלעכן חידוש.

„בהעלותך‟ — ווען דו צינדסט אָן די ליכט פֿון דער מנורה. די עבֿודת־השם אינעם משכּן האָט געפֿאָדערט אַ באַזונדערן אויפֿמערק, אויסצופֿירן יעדן פּרט על־פּי הלכה. פֿונדעסטוועגן, דינט אונדזער פּרשה ווי אַן אילוסטראַציע, אַז אַפֿילו אין די וויכטיקסטע מיצוות מוז מען אַרײַנלייגן דעם אייגענעם מוח און האַרץ. „בהעלותך‟ — דו דאַרפֿסט אָנצינדן די ליכט, נישט בלויז פֿאָלגן די אינסטרוקציעס ווי אַ ראָבאָט.

על־פּי קבלה, רעפּרעזענטירט די מנורה דאָס מענטשלעכע פּנים. די זיבן ליכט זענען מרמז אויף די אויגן, אויערן, נאָכלעכער און דעם מויל. דורך די דאָזיקע זיבן אבֿרים זענען מיר משׂיג די אַרומיקע וועלט.

אַפֿילו ווען מיר באַזוכן די זעלבע ערטער, קוקן אַרום אויף די זעלבע זאַכן און הערן זיך צו צו די זעלבע קלאַנגען פֿון דער אַרומיקער סבֿיבֿה, ווערן מיר אַלעמאָל פֿאַרחידושט. אַדרבה, די זעלבע דירה, די זעלבע גאַס און דער זעלבער פּאַרק זעט פֿאַר אונדז אויס יעדעס מאָל אַנדערש. דער „ספֿר־יצירה‟, דער קלאַסישער אוראַלטער קבלה־ספֿר, דערקלערט, אַז די וועלט באַשטייט פֿון דרײַ אַספּעקטן: „עולם, שנה, נפֿש‟ — דאָס אָרט, די צײַט און די פּערזענלעכקייט. פּונקט דאָס זעלביקע אָרט שאַפֿט פֿאַר אונדז אַן אַנדער אײַנדרוק, ווען מיר געפֿינען זיך אין אַן אַנדער שטימונג. אין אונדזער נשמה ברענט אַ פֿײַער, וואָס באַלײַכט דעם אַרום אַלעמאָל מיט אַן אַנדער מין ליכט.

די מנורה רעפּרעזענטירט דעם דאָזיקן ענין אויף אַן אוניקאַלן אופֿן, וואָס מיר קענען גרינג פֿאַרשטיין און זען מיט די אייגענע אויגן. הגם די מיצווה אָנצוצינדן די זיבן ליכט קלינגט ווי אַ טאָג־טעגלעכע רוטין, ברענען די פֿלאַמען יעדעס מאָל אַנדערש, כּמעט ווי לעבעדיקע באַשעפֿענישן. דאָס פֿײַער וואַרפֿט זיך אַרום; צומאָל ווערט עס כּמעט אינגאַנצן אויסגעלאָשן, און דערנאָך לויכט זיך עס אויף ווידער מיט אַ נײַעם כּוח. רש״י דערקלערט, אַז דאָס וואָרט „בהעלותך‟ איז מרמז, אַז אַהרן הכּהן האָט געדאַרפֿט אָנצינדן די ליכט ווי געהעריק, כּדי די פֿלאַמען זאָלן זיך אַליין הייבן און ברענען. אין אונדזער לעבן, מוזן מיר אויך שטרעבן אונטערצוהאַלטן אונדזער אינערלעך פֿײַער. ווען מיר פֿילן זיך דערשלאָגן, מיינען מיר צומאָל, אַז מיט עפּעס אַ גרויס „פֿײַער‟ קאָנען מיר פֿאַרבעסערן אונדזער מצבֿ — למשל, פֿאָרנדיק אין אַ ווײַטער און „ווילדער‟ נסיעה. למעשׂה, ברענט דאָס „פֿײַער‟ אויס, און מיר בלײַבן, נעבעך, דערשלאָגן. כּדי זיך צו ראַטעווען פֿון דערשלאָגנקייט, מוז מען אָנצינדן אונדזער אינערלעך ליכט ביסלעכווײַז, בהדרגה.

רבי נחמן בראַצלעווער איז מסביר דעם דאָזיקן ענין גאַנץ פּרטימדיק. דאָס מענטשלעכע פּנים שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ „מנורה‟; צוויי אויגן, צוויי אויערן, צוויי נאָזלעכער און דאָס מויל באַלויכטן אונדזער וועג אין דער וועלט און צינדן אָן דאָס פֿײַער פֿון עמאָציעס אין אונדזער האַרץ. אַ טייל מענטשן זענען זיך משער, אַז אויב מע צעצינדט דאָס פֿײַער פֿונעם האַרץ וואָס שטאַרקער, וועט דאָס לעבן ווערן פֿײַערדיקער און לעבעדיקער. אין דער אמתן, איז עס נישט אַזוי. דער אומבאַגרענעצטער העדאָניזם ברענט אויס די מענטשלעכע נשמה; נאָך אַ קורצער ווײַלע פֿון התפּעלות, ווערט מען צעבראָכן און דערשלאָגן. דאָס ליכט פֿון אונדזער אינערלעכער מנורה מוז אָפּגעהיט ווערן פֿון צו שטאַרקע ווינטן.

רבי נחמן בראַצלעווער דערקלערט, ווי אַזוי מיר קאָנען אײַנשטעלן אַלע חושים אויף אַ הייליקן אופֿן, אָנצינדן אונדזער אינערלעכע מנורה ווי עס דאַרף צו זײַן. אַ טייל פֿרומע ייִדן אין דער הײַנטיקער וועלט מיינען, אַז מע קאָן עס גאַנץ גרינג אויפֿטאָן. לאָמיר זיך אָפּזאָגן פֿון דער אינטערנעץ, פֿון די מאָדערנע צעל־טעלעפֿאָנען; לאָמיר זיך פֿאַרמאַכן אין מאָנסי אָדער וויליאַמסבורג, כּדי צו זען אַרום זיך בלויז חסידישע ייִדן. למעשׂה, קאָן אַזאַ צוגאַנג פֿאַרלעשן, חלילה, דאָס נשמה־ליכט. דער רבונו־של־עולם האָט אונדז אַראָפּגעשיקט אין דער גשמיותדיקער וועלט, כּדי מיר זאָל מבֿרר זײַן די פֿינקעלעך פֿון קדושה, וואָס זענען באַהאַלטן אין אַלע זאַכן. אויב עמעצער מיינט, אַז מע קאָן זיך באַגיין בלויז מיטן מעכאַנישן מקיים זײַן די מיצוות אין אַ פֿרומער געגנט, זיך אויסבאַהאַלטן פֿון דער אַרומיקער וועלט, קאָן די אינערלעכע מנורה, נעבעך, פֿאַרלאָשן ווערן. מע פֿאַרגעסט, אַז דער באַשעפֿער וויל דווקא אַז מיר זאָלן שעפּן דאָס „ברענוואַרג‟ פֿון אַרום דער וועלט און אויסנוצן דאָס נשמה־ליכט לשם־שמים.

עס טרעפֿט זיך אויך, אַז ווען עמעצער פֿילט, אַז זײַן נשמה־ליכט גייט אויס, וויל ער צעברעכן אַלע קהילה־גדרים און „אַראָפּגיין פֿונעם דרך‟. דאָס איז אַ פֿאַרשטענדלעכע, אָבער נישט אַ ריכטיקע רעאַקציע. ווי געזאָגט, ברענגט דער אומבאַגרענעצטער העדאָניזם, סוף־כּל־סוף, צו „פֿאַרלאָשנקייט‟ און פּוסטקייט. שטעלט זיך פֿאָר אַ מנורה, וווּ אַנשטאָט דעם איילבערט־אייל ברענט בענזין. דאָס פֿײַער וואָלט זיכער געווען שטאַרק און ליכטיק, אָבער אין אַ פּאָר מינוט וואָלט עס אָפּגעברענט. דער סוד פֿון דער מנורה, וואָס איז מרמז אויף אונדזער לעבן, באַשטייט אינעם קאָמבינירן דאָס פֿײַער און רויִקייט אויף אַ מעסיקן אופֿן.

ווען מיר צינדן אָן אונדזער אינערלעכע מנורה און שטרעבן אָנצוהאַלטן איר פֿײַער אויף אַ געזונטער מדרגה, דאַרפֿן מיר פֿאַרשטיין, אַז מיר לאָזן טאַקע אַ שײַן אַרום אונדז. ווען מיר קוקן אַרום, שטראַלט אַרויס פֿון אונדזערע אויגן אַ ליכט, וואָס קאָן משפּיע זײַן אויף אונדזערע שכנים און צופֿעליקע פֿאַרבײַגייער. די חז״ל זאָגן אונדז אָן אין פּרקי־אָבֿות: „כּל שרוח הבריות נוחה הימנו, רוח המקום נוחה הימנו‟ – ווען די מענטשן זענען צופֿרידן מיטן מענטש, איז דער אייבערשטער אויך צופֿרידן מיט אים.

צום באַדויערן, טרעפֿן זיך אין דער הײַנטיקער וועלט גאָר פֿרומע ישיבֿה־בחורים און כּולל־יונגע לײַט, וואָס מיינען, אַז צו דער אַרומיקער נישט־ייִדישער וועלט דאַרף מען זיך באַציִען מיט אַ גראָבער חוצפּה. די גויים זענען דאָך אַ „קליפּה‟; מע מוז זיך באַציִען צו זיי מיט דרך־ארץ בלויז צוליב חילול־השם. צום באַדויערן, ווען מע באַנוצט זיך מיט אַזאַ לאָגיק, באַקומט זיך צומאָל דווקא אַ חילול־השם. אומצאָליקע רבנים האָבן שוין געשריבן, אַז די „סטראַשונקעס‟ וועגן די קליפּות־טמאות זענען חל נאָר אויף די אוראַלטע כּנענים און אַנדערע תּנ״כישע פֿעלקער, וואָס פֿלעגן מקריבֿ זײַן זייערע קינדער לשם עבֿודה־זרה און געטאָן אויסטערלישע עבֿירות. די הײַנטצײַטיקע נאָרמאַלע מענטשן זענען טאַקע מענטשן און נישט, חלילה, „קליפּות טמאות‟. ווען עמעצער באַציט זיך מיט אַזאַ נעגאַטיווער שטימונג צו דער אַרומיקער וועלט, אויב אַפֿילו מע זאָרגט זיך וועגן חילול־השם און מע רעדט נישט ממש גראָב, פֿילן די אַרומיקע מענטשן, אַז די אינערלעכע מנורה אין די אויגן פֿון אַזאַ פֿרומען ייִד האַלט, נעבעך, בײַם פֿאַרלאָשן ווערן.

די הײַנטיקע פּרשה דערציילט אונדז, אַז אַהרן און מרים האָבן גערעדט לשון־הרע וועגן משהס חתונה האָבן מיט אַן „אשה כּושית‟ — אַן עטיאָפּישע פֿרוי. די מפֿרשים דערקלערן די דאָזיקע מעשׂה אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים. אַ טייל קאָמענטאַטאָרן האַלטן, אַז ציפּורה איז געווען פֿון דער מאַמעס צד אַ שוואַרצע. אַ טייל אַנדערע האַלטן, אַז משה רבינו האָט געהאַט אַ צווייטע פֿרוי, אַן עטיאָפּישע. אַזוי צי אַזוי, וואָרנט אונדז די תּורה, אַז אַפֿילו אַזעלכע גרויסע מענטשן, ווי אַהרן און מרים, האָבן געטריבן רכילות. פֿאַר וואָס האָבן זיי בכלל קריטיקירט זייער ברודערס פּערזענלעך לעבן? זײַענדיק דער גרעסטער נבֿיא, האָט משה רבינו דאָך זיכער געוווּסט, פֿאַרוואָס און מיט וועמען ער זאָל לעבן.

דער איזשביצער רבי איז מסביר, אַז מרים און אַהרן האָבן אַוודאי געוווּסט, אַז מע טאָר נישט טרײַבן רכילות. זיי האָבן בכּיוון אָפּגעשפּילט די גאַנצע סצענע, כּדי אונטערצושרײַבן די גרויסקייט פֿון משה רבינו און צו ווײַזן די אַנדערע ייִדן, אַז לשון־הרע איז שלעכט. אַדרבה, מיט זייערע ווערטער האָבן זיי אויף אַ פּאַראַדאָקסאַלן היפּוכיקן אופֿן געוויזן, אַז אַ שלעכט וואָרט און אַפֿילו אַ שלעכטע מחשבֿה קאָן פֿאַרלעשן די אינערלעכע מנורה אינעם מענטש. כּדי צו באַלײַכטן די וועלט מיט אונדזערע אויגן און מײַלער, מוזן מיר שטרעבן צו זען פֿינקלעך פֿון קדושה אַרום אונדז און באַציִען זיך צו אַלעמען פּאָזיטיוו.