אין אָנדענק, ייִדיש־וועלט

יוסף לאַכמאַן, ייִדישער קולטור־טוער אין באָסטאָן, איז ניפֿטר געוואָרן

Iosif Lakhman, Yiddish Cultural Activist in Boston, Has Died

פֿון מישע כאַזין

יאָ, ער איז געווען אַ מענטש…
שעקספּיר

דעם 6סטן יוני אין עלטער פֿון 97 יאָר איז פֿון אונדז אַוועק יוסף לאַכמאַן. נאָך אַ טאָג פֿאַר זײַן טויט, איז ער געווען אַקטיוו, געלייענט, געשריבן, זיך געוויצלט, געשיקט בליצבריוולעך צו זײַנע פֿרײַנד… גאַנץ פֿרי איז נאָך אים געקומען דער מלאך־המוות.

יוסף לאַכמאַנען — אַ נאָמען אין עקאָנאָמיע־וויסנשאַפֿטן, פּרעזידענט פֿון דער אַמעריקאַנער אַנטי־פֿאַשיסטישער אימיגראַנטן־אַסאָציאַציע, אַן אַקטיווער געזעלשאַפֿטלעכער טוער, אַ געטרײַער חבֿר — האָבן גוט געקענט און ליב געהאַט אַ סך מענטשן אין גרויס־באָסטאָן.

זײַן דור — מענטשן, געבוירן אין די 1920ער יאָרן אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד — איז כּמעט אין גאַנצן אומגעקומען בעת דער צווייטער וועלט־מלחמה. יוסף לאַכמאַן אַליין איז געווען צווישן די געציילטע, וועמען עס איז באַשערט געווען צו בלײַבן לעבן. אַ ייִדישער בחור, געבוירן אינעם אוקראַיִנישן שטעטל דונײַעווצי, אין דער משפּחה פֿון אַ העברעיִש־לערער, איז יוסף נאָך דער מלחמה געוואָרן אַ באַקאַנטער געלערנטער פֿון עקאָנאָמיע־וויסנשאַפֿטן און רעדאַקטאָר פֿונעם מאָסקווער אַקאַדעמישן זשורנאַל „פֿראַגן פֿון עקאָנאָמיע”.

אָנגעקומען קיין באָסטאָן שוין ווײַט נישט קיין יונגערמאַנטשיק, האָט יוספֿן ווייניק געאַרט דאָס פֿאַרלירן זײַן געוועזענעם סטאַטוס פֿון אַ פּראָפֿעסאָר; ער האָט גיך באַהערשט ענגליש, די קאָמפּיוטער־חכמה און זיך אַרײַנגעוואָרפֿן אין דעם רעשיקן ווירבל פֿון געזעלשאַפֿטלעכער אַרבעט. וועגן אים איז שווער געווען צו זאָגן, אַז אָט דער ייִד האַלט שוין בײַם „פֿאָרן פֿונעם יריד”.

דאַכט זיך, זײַן פֿאַמיליע־נאָמען אַליין, האָט שוין צוגעזאָגט אַ טרעפֿונג מיט אַ וווילן, ברייטהאַרציקן מענטש, וואָס קען דערציילן אַ פֿריילעכע מעשׂה און אויסהערן אַ געשמאַקן וויץ. אין דער זעלבער צײַט, איז לאַכמאַן געווען אַ טיף ערנסטע פּערזענלעכקייט, אַ דענקער און מחבר פֿון אַ סך וויסנשאַפֿטלעכע ביכער, בתוכם די אַרבעט, אָנגעשריבן צוזאַמען מיט זײַן אַלטן פֿרײַנד, אַהרון קאַצענעלינבויגן, פּראָפֿעסאָר פֿונעם פֿילאַדעלפֿיער אוניווערסיטעט. מע דאַרף דאָ אויך דערמאָנען זײַנע הויך־אַקאַדעמישע אויפֿטרעטן אינעם באָסטאָנער קלוב פֿון געלערנטע.

יוסף לאַכמאַן, ווי אַ גרויסער קענער פֿון ייִדיש און ייִדישער ליטעראַטור, פֿלעגט אָפֿט זיך באַטייליקן אין דער אַרבעט פֿון דער באָסטאָנער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דאָס ייִדישע קול”. ער האָט גלענצנדיק איבערגעזעצט פֿון רוסיש פּושקינס לידער; מיט לײַב און נפֿש אַרויסגעהאָלפֿן יענע מענטשן, וועלכע האָבן געוואָלט זיך לערנען ייִדיש.

צו הערן איינע פֿון די ראַדיאָ־פּראָגראַמען מיט יוסף לאַכמאַן, קוועטשט דאָ:

מער ווי צוואַנציק יאָר, אַ דאַנק זײַן ענערגיע און זאָרג, איז אין באָסטאָן דערשינען דער קוואַרטאַלניק „אַנטי־פֿאַשיסטישע ידיעות”, וווּ חוץ באַקאַנטע שרײַבערס, זשורנאַליסטן, פֿלעגן זיך טיילן מיט זייער דערפֿאַרונג און איבערלעבענישן פּשוטע לייענערס, וועלכע האָבן אַליין געליטן פֿון אַנטיסעמיטיזם און נאַציאָנאַלן אומיושר. יוסף פֿלעגט אין דער אויסגאַבע אויספֿירן אַ סך פֿונקציעס — זיך איבערשרײַבן מיט די מחברים, האַלטן אַן אויג אויף דער דרוקערײַ, צעשיקן די קאָפּיעס צו די לייענער און שרײַבערס, מיט איין וואָרט, געשלעפּט אויף זיך כּמעט די גאַנצע אַרבעט, און דערבײַ קיין מאָל נישט דערוואַרט קיין באַלוינונגען.

אין יאָר 1999 איז אין באָסטאָן פֿאָרגעקומען די גרינדונג־קאָנפֿערענץ פֿון דער אַמעריקאַנער אַנטי־פֿאַשיסטישער אימיגראַנטן־אַסאָציאַציע פֿון די געוועזענע סאָוועטישע ייִדן. יוסף לאַכמאַן, ווי דער פּרעזידענט פֿון דער אַסאָציאַציע, האָט פֿאַרבעטן צו דער אונטערנעמונג עלי וויזעל. וויזעל איז געקומען און איידער ער האָט אָנגעהויבן רעדן, געפֿרעגט דעם עולם: „אויף וואָסער שפּראַך זאָל איך צו זיי רעדן? אויף ענגליש אָדער אויף ייִדיש?” דער ענטפֿער פֿונעם זאַל איז געווען: „אויף ייִדיש!”.

לאַכמאַן איז געווען אַ כּסדרדיקער באַזוכער פֿון דער שיל בײַם רוסיש־רעדנדיקן צענטער „שלום־הויז”, און אַ נאָענטער פֿרײַנד פֿונעם רבֿ דן ראָדקין. נישט ווייניק גוטע זאַכן, לטובֿת דער קהילה, האָבן זיי בשותּפֿות אויפֿגעטאָן: געזאַלמט געלט פֿאַר צה״ל, פֿאַר די געליטענע פֿון טעראָר־אַטאַקעס; אָרגאַניזירט דעמאָנסטראַציע קעגן די אָנהענגער פֿון „ישׂראל־בויקאָט” וכּדמה.

איין מאָל, אַרײַנגייענדיק אין אַ גרויסער ביכער־קראָם, האָט יוסף דערזען אויף אַ פּאָליצע, אויבן אָן היטלערס „מײַן קאַמף”. ער איז ממש אויפֿגעבראַכט געוואָרן. אַוודאי האָט ער געוווּסט, אַז לויטן אַמעריקאַנער געזעץ קאָן אַזאַ סאָרט ליטעראַטור, מישטיינס געזאָגט, אויך אַרויסגעשטעלט ווערן צום פֿאַרקויף. פֿון דעסטוועגן, האָט לאַכמאַן איבערגערעדט מיטן פֿאַרוואַלטער פֿון דער קראָם און יענער האָט אים צוגעזאָגט מער נישט רעקלאַמירן „די סחורה”; צוהאַלטן בלויז פֿאַר ספּעציעלע קונים.

יוסף לאַכמאַן האָט געהאַט פֿאַר אַלעמען צײַט, און אַלץ פֿלעגט ער טאָן מיט אַ יוגנטלעכן אַזאַרט — שפּילן אין שאָך אָדער אין ביליאַרד. אַ באַזונדער אָרט אין זײַן לעבן האָט פֿאַרנומען די משפּחה — זײַן פֿרוי אינע, די טאָכטער זינע, אייניקלעך…

די לוויה וועט פֿאָרקומען זונטיק, דעם 11טן יוני, 12:30 נאָך מיטאָג אויף דעם אַדרעס: Stanetsky Memorial Chapel, 1668 Beacon Street, Brookline, MA 02445

מיר האָט אָפּגעגליקט — כ’בין געווען צווישן זײַנע נאָענטסטע פֿרײַנד. אַ דאַנק דיר פֿאַר דעם, חבֿר. כּבֿוד דײַן אָנדענק!