מענטשן און געשעענישן, ייִדיש־וועלט

ס׳פֿאַרערגערט זיך דער מצבֿ פֿון די ייִדיש־טראַנסמיסיעס

Troubling Fate For Israeli Yiddish Radio

פֿון דניאל גלאי

זאָרג בײַ די ראַדיאָ־צוהערערס

ס׳איז געווען אַ צײַט אין מײַנע סטודענטישע יאָרן, ווען כ׳האָב געהאַט פֿאַרלאָזט דעם קיבוץ און זיך באַזעצט אין תּל־אָבֿיבֿ. פֿאַר פּרנסה האָב איך געאַרבעט ווי אַ וועכטער אין דער „קאָקאַ־קאָלאַ‟־אונטערנעמונג אין בני ברק. אַרײַן אין דער אַרבעט פֿלעג איך אין די אָוונט־שעהען און מיטן זונאויפֿגאַנג פֿלעג איך פֿאַרלאָזן ס׳אָרט, פֿאָרן אַהיים און צומאָל גלײַך צו מײַנע לימודים.

איינע פֿון מײַנע גרויסע הנאות (אין גאַנצן אומזיסט!) איז דעמאָלט געווען הערן די ייִדישע ראַדיאָ־שעה 7 אַ זייגער אין אָוונט, מיט אירע נײַעס, פּראָגראַמען, ייִדישע פֿאָלקסלידער אאַז״וו. און בעיקר די שפּראַך אַליין וואָס האָט מיך באַצויבערט מיט איר זאַפֿטיקן, היימיש און בכּבֿודיקן קלאַנג.

לעצטנס קומען פֿאָר אין ישׂראל גרויסע ענדערונגען וואָס שײך די מלוכישע ראַדיאָ־ און טעלעוויזיע־טראַנסמיסיעס. מ׳האָט אָפּגעשאַפֿן דעם „רשות השידור‟ (ראַדיאָ־אינסטאַנץ און קאַנאַל 1 פֿון טעלעוויזיע) וואָס איז געווען טעטיק זינט 1965 און געווען אַ המשך פֿון 80 יאָר טראַנסמיסיעס פֿון „קול ישראל ירושלים‟. האָט מען איצט געשאַפֿן דעם „תאגיד השידור הציבורי כאן‟ (אינסטאַנץ פֿאַר עפֿנטלעכע טראַנסמיסיעס — „דאָ‟). שאַרפֿע פּאָליטישע דרוקן און אינטערעסן האָבן באַגלייט אָט דעם שווערן פּראָצעס וואָס מע האָט לעצטנס אַ סך געדעקט אין דער ישׂראל־מעדיאַ.

אַ סך מענטשן אַרום מיר און אין אַלגעמיין האָבן זיך באַקלאָגט, אַז זיי פֿאַרשטייען גאָרנישט פֿון די אַלע פּאָליטישע רײַסענישן, בעיקר וואָס שייך די קאָאַליציע־פּאַרטייען, מיטן פּרעמיער מיניסטער און דעם פֿינאַנץ־מיניסטער בראש. די קאָאַליציע גופֿא האָט אָנגענומען דעם באַשלוס צו שליסן דעם רשות השידור אָבער ווען ס’איז געקומען די רגע צו לאַנסירן די נײַע ראַדיאָ־טעלעוויזיע אינסטאַנץ האָט מען ניט געקאָנט דערגיין צו אַ טאָלק.

שוין לאַנגע יאָרן האָט יעדער אין לאַנד געוווּסט, אַז אין דער אָנפֿירונג פֿון דער מלוכישער ראַדיאָ־טעלעוויזיע איז פֿאַראַן אַן אײַנגעוואָרצלטע קאָרופּציע, וואָס באַשטייט פֿון איבערגעטריבענע הויכע לוינען בײַ די פֿירנדיקע אָנגעשטעלטע, פֿאַראַנטוואָרטלעכע סײַ פֿאַרן אינהאַלט סײַ פֿאַר די פּראָדוקציע־טעכניקערס פֿון די פּראָגראַמען. די קאָרופּציע האָט זיך אויך אויסגעדריקט אין פֿיקטיווע באַריכטן פֿון איבער־שעהען אַרבעט און אַ פֿאַרגליװערונג אין אינהאַלט וואָס איז צוגעשטעלט געוואָרן צום פּובליקום דורך דער ראַדיאָ און טעלעוויזיע.

דערצו איז נתניהו אומצופֿרידן מיט דער אַלטער טראַנסמיסיעס־סטאַנציע, וועלכע לויט זײַן פֿאַרשטאַנד, איז ניט געווען גענוג אונטערטעניק די שטעלונגען פֿון דער רעגירונג. ס׳הייסט — צו אומאָפּהענגיק. צוליב דעם וואָס אַלע פּרוּוון אײַנצופֿירן רעפֿאָרמען אין דער אינסטיטוציע זענען נכשל געוואָרן איז קיין אויסוועג ניט געווען, אלא זי אָפּשאַפֿן אין גאַנצן, און גרינדן אַ נײַע מלוכישע קערפּערשאַפֿט אַנשטאָט די אַלטע. ווי שווער איז געווען דאָס געבורט פֿון דער נײַער סטאַציע זאָגט עדות אלדד (עלדאַד) קאָבלענץ, דער איצטיקער פֿרישער גענעראַל־דירעקטאָר פון „דאָ”, די אינסטאַנץ פֿאַר עפֿנטלעכע טראַנסמיסיעס.

„עס זענען געווען מאָמענטן ווען אַלץ האָט כּמעט אויסגעזען פֿאַרלוירן,” האָט קאָבלענץ באַמערקט. ס׳הייסט אַז ער פּערזענלעך האָט געמוזט אויסשטיין שאַרפֿע קריטיקן בעיקר פֿון די פֿאַראינטערעסירטע פֿאַקטאָרן וועלכע מ’האָט געהאַט אָפּגעזאָגט פֿון זייערע שטעלעס. דער פֿינאַנץ־מיניסטער משה כחלון, פֿון דער „כּולנו‟־פּאַרטיי, האָט, ניט מער און ניט ווייניקער, געדראָט צו פֿאַרלאָזן די הײַנטיקע רעגירונ־קאָאַליציע, אויב מ׳וועט ניט אָנהייבן די טראַסמיסיעס פֿון דער נײַער סטאַציע פּונקט ווי ס׳איז געווען פּלאַנירט.

---

„אַן אַשכּנזישע סטאַציע”

מיט אַזאַ באַשולדיקונג איז רן בוקר (ראַן באָקער) אַרויסגעטראָטן אין דער אינטערנעטישער ווערסיע פֿון „ידיעות אחרונות”, פֿון די וויכטיקסטע צײַטונגען אין לאַנד. ער האָט געצילט קעגן דער נײַער מאַנטשאַפֿט פֿון דער סטאַנציע; ס׳הייסט, אַז די גרויסע מערהייט פֿון אירע אָנגעשטעלטע זענען פֿון אַשכּנזישן אָפּשטאַם.

ער שרײַבט אין זײַן אַרטיקל פֿונעם 20סטן מײַ 2017 אַז דאָס איז „אַ חרפּה וואָס מ׳מוז פֿאַרריכטן” און פֿאָדערט מ׳זאָל פֿון עטנישן שטאַנדפּונקט בעסער באַלאַנסירן די צאָל אָנגעשטעלטע אין דער נײַער סטאַנציע; בקיצור, מער מזרחים (נישט־אַשכּנזישע ייִדן). ס׳איז קיין ספּעציעלע נײַעס ניט, ווײַל די דאָזיקע מזרחישע אַקטיוויסטן און וואָרטזאָגערס פֿאָדערן אַזוינס אויך אויף אַנדערע געביטן ווי אין אוניווערסיטעטן, אין העכסטן גערכיט און אין דער מעדיאַ.

אַ גוטע פֿראַגע וואָס מ׳קאָן זיי שטעלן איז, ווי אַזוי ווייסן זיי, פֿון צווישן די אָנגעשטעלטע, וויפֿל אַשכּנזים און וויפֿל מזרחים זענען פֿאַראַן, ווײַל הײַנטצוטאָג, לויט די ישׂראליזירטע נעמען, איז אָפֿט מאָל אוממיגלעך צו וויסן ווער איז ווער… נאָר מילא. אויך אויב טיילווײַז זענען זייערע פֿאָדערונגען באַרעכטיקטע, איז זייער כראָנישער טעות דאָס וואָס זיי פֿאַרשטייען ניט, אַז די וועמען מ׳האָט יאָ אָנגענומען צו דער אַרבעט איז עס ניט געווען לויט אַן עטנישער קריטעריע, נאָר צוליב בילדונג און פּראָפֿעסיאָנעלע דערפֿאַרונג. אפֿשר אויך צוליבן פֿאַקט, וואָס זיי זענען נאָענט צו דער נײַער דירעקציע און באַשליסערס. צי יאָ צי ניין, מוז מען דאָס ענדערן.

טאָמער די מזרחישע מיליטאַנטן שטרעבן אײַנצופֿירן אַ מער גערעכטע, עטנישע פּאָליטיק בײַם רעקרוטירן דעם פּערסאָנאַל פֿון דער סטאַנציע מוזן זיי פֿריִער אָנערקענען די לעגיטימקייט און באַרעכטיקייט פֿון דער אַשכּנזישער עדה. און דערצו זענען זיי ניט גרייט ווײַל זיי אַליין זענען מאָטיווירט פֿון סעקטאָריאַלע אינטערעסן… אַ ניט־אויסגעהאַלטענע פֿירונג וואָס האַקט אונטער זייער אייגענעם קאַמף און פֿאַרשאַפֿט זיי ניט קיין ממשותדיקע דערגרייכונגען. ס׳איז קאָמפּליצירט. אַן עטנישן שליסל וויל מען אײַנפֿירן? קאָן עס ניט זײַן נאָר לטובֿת איין און איינציקן געזעלשאַפֿטלעכן סעקטאָר. דער ענין ווערט נאָך מער פֿאַרפּלאָנטערט ווײַל ישׂראלים פֿון אַשכּנזישן אָפּשטאַם גופֿא אָנערקענען ניט זייערע היסטאָרישע קולטור־וואָרצלען. אַ באַוווּסטע פּראָבלעם, וואָס ווירקט אויף דער אַלגעמיינער געזעלשאַפֿט, איר קולטור און אידענטיטעט.

אַבֿרהמל זאַקס, דער פֿרומער יונגער אָנפֿירער פֿון די ייִדיש־טראַנסמיסיעס אין דער ראַדיאָ, זאָגט אַז ס׳איז טאַקע ערגער געוואָרן דער מצבֿ פֿון ייִדיש זינט מע האָט אײַנגעפֿירט די ראַדיאָ־טעלעוויזיע־סטאַציע „דאָ”. „הײַנט איז די טראַנסמיסיע נאָר איין שעה אַ וואָך, מיט אַ סעקציע פֿון אַ האַלבער שעה אויף העברעיִש,‟ האָט ער געזאָגט.

אויף דער פֿראַגע, צי דער מצבֿ קען זיך נאָך פֿאַרבעסערן, האָט זאַקס געענטפֿערט: „הינטער די קוליסן באַמיִען זיך געוויסע פֿאַקטאָרן צו ווירקן אויף די הויכע פֿענצטערס. דער הויפּטציל איז, אַז עס זאָל ווידער זײַן אַ ייִדישע טעגלעכע טראַנסמיסיע, ווי ס’איז אַ מאָל געווען אין לאַנד.‟

איין שעה אין דער וואָך, טראַכט איך, איז דאָך לעכערלעך. אַ שאַנדע און אַ בושה! אפֿילו די צוגעגעבענע האַלבע שעה וועגן ייִדיש, איבערגעגעבן אויף העברעיִש, ראַטעוועט ניט דעם מצבֿ.

און אויב שוין יאָ ענדערונגען, ווילט זיך חלומען… פֿאָר וואָס ניט טעגלעכע ייִדיש־פּראָגראַמען אויך אין טעלעוויזיע?

המשך קומט