רוחניות

פּרשת שלח, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Shlach, 5777

פֿון יואל מאַטוועיעוו

משה רבינו האָט אַרויסגעשיקט צוועלף מרגלים — אויסשפּירער — קיין ארץ־ישׂראל. די חז״ל גיבן איבער, אַז די געשיקטע זענען געווען גאָר חשובֿע מענטשן, די נשׂיאים פֿון יעדן ייִדישן שבֿט. נאָכן אויסשפּירן, האָבן צען פֿון זיי געטענהט, אַז ס׳איז אוממעגלעך אַרײַנצוקומען אין אַזאַ לאַנד און זיך דאָרטן צו באַזעצן, ווײַל דאָרטן וווינען שוין מעכטיקע פֿעלקער, וועלכע וועלן נישט אַרײַנלאָזן די ייִדן.

צוויי פֿון די מרגלים, יהושע בן נון און כּלבֿ בן יפֿונה, האָבן נישט מסכּים געווען מיט די טענות. דאָס ייִדישע פֿאָלק איז אָבער אַנטוישט געוואָרן און צוליב דעם האָט עס געמוזט וואַנדערן פֿערציק יאָר אינעם מידבר. פֿונעם עלטערן דור זענען אָנגעקומען קיין ארץ־ישׂראל בלויז יהושע און כּלבֿ.

נישט לאַנג צוריק האָבן מיר געלייענט די לענגסטע פּרשה אין דער תּורה — „נשׂא‟ — וווּ עס ווערן באַשריבן די קרבנות און נדבֿות, וואָס די נשׂיאים פֿון די שבֿטים האָבן געבראַכט אינעם משכּן. איבערגעחזרט מיט די זעלבע ווערטער, גיט די תּורה אָפּ יעדן נשׂיא אַ באַזונדערן כּבֿוד. ווי אַזוי זשע האָבן די זעלבע מענטשן געמאַכט אַזאַ קאַטאַסטראָפֿאַלן טעות און גורם געווען דעם 40־יאָריקן מידבר־גלות דעם גאַנצן ייִדישן פֿאָלק, אַרײַנגערעכנט משה רבינו אַליין? פֿאַרוואָס האָבן אַזעלכע חשובֿע ייִדן נישט געגלייבט דעם צוזאָג פֿונעם אייבערשטן, אַז אַלע שוועריקייטן בײַם אַרײַנקומען קיין ארץ־ישׂראל קאָן מען בײַקומען?

אין די הײַנטיקע צײַטן ווערט די מעשׂה מיט די מרגלים צומאָל אָפּגעטײַטשט אויף צווייפֿלהאַפֿטיקע פּאָליטיזירטע אופֿנים. למשל, געוויסע טוער טײַטשן עס אָפּ, אַז כּלומרשט אַלע ייִדן מוזן שטרעבן עולה צו זײַן קיין ארץ־ישׂראל. פּונקט אין דער הײַנטיקער פּרשה געפֿינען מיר אָבער אַ געשיכטע פֿון אַ גרופּע ייִדן, וועלכע האָבן נישט געוואָלט וואַנדערן אינעם מידבר און געפּרוּווט אַרײַנצוקומען אינעם הייליקן לאַנד; די עמלקים און די כּנענים האָבן זיי אויסגעהרגעט. ווען דער אייבערשטער האָט „געפּסקנט‟ די גזירת־הגלות, האָט מען זי געמוזט פֿאָלגן. נישט אַלעמען איז באַשערט צו וווינען אין ארץ־ישׂראל און ס׳איז נישט קלאָר, אַז אַפֿילו אין משיחס צײַטן וועלן ייִדן בוכשטעבלעך מוזן זיך דאָרטן פֿאַרזאַמלען. די חז״ל באַטאָנען, אַז די גאַנצע וועלט וועט ווערן אַ הייליק לאַנד: „עתידה ארץ־ישׂראל להתפּשט בכל הארצות‟.

איינער אַ חסיד האָט, למשל, געוואָלט עולה זײַן קיין ארץ־ישׂראל און געבעטן אַ ברכה בײַם דריטן ליובאַוויטשער רבין, דעם „צמח־צדק‟. דער רבי האָט געענטפֿערט: „מאַך דאָ ארץ־ישׂראל!”. יעדעס אָרט, וווּ מע פֿירט זיך אויף הייליק, ווערט אַ הייליק אָרט. רבי מנחם מאירי, דער קלאַסישער מפֿרש פֿון גמרא, דערקלערט, אַז דער דאָזיקער פּרינציפּ איז חל נישט בלויז אויף ייִדן. ער האָט געהאַלטן, אַז די געגנט אין דרום־פֿראַנקרײַך, וווּ ער האָט געוווינט, איז ברוחניות אַ טייל פֿונעם הייליקן לאַנד, ווײַל די דאָרטיקע קריסטלעכע תּושבֿים פֿירן זיך אויף מיט דרך־ארץ און גלייבן אינעם רבונו־של־עולם.

אויב אַזוי, באַקומט זיך אַ טאָפּלטע קשיא: פֿאַרוואָס ווערט די טענה פֿון די מרגלים געשילדערט אין דער תּורה ווי אַ קאַטאַסטראָפֿאַלע עבֿירה? אינעם מידבר האָבן ייִדן במשך פֿון 40 יאָר געגעסן דעם מן, זיך עוסק געווען אין תּורה און מיצוות און נישט געדאַרפֿט זיך זאָרגן וועגן גשמיותדיקע ענינים. זיכער האָבן זיי פֿאַרוואַנדלט די סבֿיבֿה אַרום זיך אין אַ הייליק לאַנד. אַנשטאָט צו גיין אין אַן אָרט, וווּ די תּושבֿים זענען באַגאַנגען די ערגסטע עבֿירות אין דער וועלט, אַרײַנגערעכנט מענטשלעכע קרבנות, האָט דאָס פֿאָלק שטילערהייט געוואַנדערט, אַרומגערינגלט מיטן ליכט פֿון דער הייליקער שכינה.

די חסידישע צדיקים דערקלערן, אַז פּונקט דאָס איז געווען דער טעות פֿון די מרגלים. זיי האָבן גוט געוווּסט, אַז ס׳איז מעגלעך אַרײַנצוקומען קיין ארץ־ישׂראל באַזעצן דאָס לאַנד. זיי האָבן אָבער נישט געוואָלט אַהין גיין, ווײַל דאָס לעבן אינעם מידבר איז גרינגער און פֿול מיט רוחניות.

די טיפֿקייט פֿון דער עבֿירה, וואָס די מרגלים זענען באַגאַנגען, באַשטייט דווקא אין דעם, וואָס זייער כּוונה איז געווען גוט פֿאַרשטענדלעך. פֿאַקטיש, האָבן זיי געטאָן אַן „עבֿירה־לשמה‟. די מנהיגים פֿונעם דור האָבן אָבער נישט קיין רעכט צו באַשטימען אַליין דעם גורל פֿון זייער פֿאָלק. נישט געקוקט אויף זייערע גוטע כּוונות, האָבן זיי געפּועלט, אַז במשך פֿון 40 יאָר איז דער וועג קיין ארץ־ישׂראל געבליבן פֿאַרמאַכט. אַ פֿאַרשטענדלעכער טעות פֿון אַ מנהיג איז צומאָל דווקא ערגער, ווי אַ בפֿירושע עבֿירה.

אויף די פּלייצעס פֿון די ראָשי־הדור ליגט אַ גרויס אַחריות. זיי מוזן אַלעמאָל געדענקען, אַז זייער מיסיע איז צו באַדינען דעם עולם און נישט צו באַשליסן פֿאַר די אַנדערע, וווּ און ווי אַזוי זיי זאָלן לעבן.

אין די הײַנטיקע פֿרומע קהילות טרעפֿן זיך, צום באַדויערן, גענוג כּלל־טוער און רבנים, וואָס לאָזן נישט די פּשוטע מענטשן האָבן אַ דעה אין די קהילה־ענינים. אין אַ טייל קהילות, בפֿרט בײַ די חרדים, האָט זיך געשאַפֿן אַן אַטמאָספֿער, אין וועלכער די רבנים פּרוּוון צו צווינגען דעם עולם צו בלײַבן אין אַ מין מידבר, אַנשטאָט צו אַנטדעקן די פֿינקלעך פֿון קדושה אין יעדן אָרט און פֿאַרוואַנדלען, ווי געזאָגט, די גאַנצע וועלט אין אַ הייליק לאַנד, פֿירן זיי אײַן כּסדר נײַע גדרים.

די צעל־טעלעפֿאָנען זענען „טרייף‟; די קאָמפּיוטערס — אויך. מע טאָר זיך נישט דרייען און אַפֿילו אַרבעטן אין אַ גרויסער „גוייִשער‟ שטאָט. די וועלטלעכע ביכער דאַרף מען אַרויסוואַרפֿן, כּדי די קינדער זאָלן נישט אָנהייבן זיך באַציִען סימפּאַטיש צום נישט־ייִדישן אַרום.

פּאַראַדאָקסאַל, פֿאַרשפּרייט זיך אַזאַ „מידבר־צוגאַנג”, אין אַ גרויסער מאָס, דווקא פֿון ארץ־ישׂראל. אַפֿילו אין דער ליבעראַלער אייראָפּע טרעפֿן זיך שוין פֿרומע ייִדן, וואָס וואַרפֿן אַרויס דעם טעלעוויזאָר און קאָמפּיוטער, און פֿירן גאַנצע לעקציעס וועגן דער „שלעכטער‟ אַטמאָספֿער פֿון דער גאַס.

צי קאָן מען זאָגן, אַז די הײַנטיקע גדולי־ישׂראל, וואָס פּרוּוון צו איזאָלירן דעם עולם אין אַ „מידבר‟, חזרן איבער דעם אַלטן טעות פֿון די מרגלים? זיכער מיינען אַ סך פֿון זיי לשם־שמים און האָפֿן, אַז די נײַע באַגרענעצונגען וועלן העלפֿן אָפּצושטעלן געוויסע קאָנקרעטע פּראָבלעמען, הגם אין דער מאָדערנער וועלט איז שווער צו צווינגען אַ קהילה צו פֿאָלגן זייערע תּקנות. אַ טייל חסידים אין ניו־יאָרק אָדער לאָנדאָן פֿאַרברענגען טאַקע זייער גאַנץ לעבן אין פֿרומע געגנטן, כּמעט אָפּגעריסן פֿון דער וועלטלעכער קולטור. די, וואָס ווילן, גיבן זיי אָבער אַן עצה צו באַקומען אַן אַלגעמיינע בילדונג און אויסלערנען אַ פּראָפֿעסיאָנעלע פֿאַך, אויב אַפֿילו די רבנים זאָגן זיי, אַז אין דער גרויסער וועלט דראָען כּלערליי סכּנות.

עס טרעפֿט זיך אויך דאָס פֿאַרקערטע: געוויסע מענטשן וווינען יאָ אין דער גרויסער וועלט און אַרבעטן צומאָל אין אַן אַלגעמיינער נישט־ייִדישער פֿירמע, אָבער בלײַבן אין זייער אייגן שטיקל „מידבר‟ – איזאָלירט, אומגעבילדעט און אומסימפּאַטיש. אין אַנדערע פֿאַלן, פּרוּוון געוויסע יחידים זיך אַרויסצורײַסן פֿון זייער איזאָלאַציע אויף אַן אומגעזונטן אופֿן. זײַענדיק צוגעוווינט צו זייער „מידבר”, געפֿינען זיי צומאָל טאַקע צווייפֿלהאַפֿטיקע און געפֿערלעכע זאַכן, פֿון נאַקראָטיק ביז פֿאַרברעכערישע פֿינצטערע געשעפֿטן. אַנשטאָט קדושה, פֿאַלן זיי, נעבעך, אַרײַן אין עכטע סכּנות.

אַזוי צי אַזוי, בלײַבט די דילעמע פֿונעם אויסקלײַבן אַן אַקטיוו און אָפֿן לעבן, אַנשטאָט אַ פֿאַרוואָרפֿענעם ווינקל, גאַנץ אַקטועל. עס ווילט זיך האָפֿן, אַז די הײַנטיקע רבנים און כּלל־טוער זענען מסוגל צו פֿאַרשטיין די אמתע פּראָבלעמען פֿונעם דור און צו דערציִען, אַנשטאָט אַ נײַעם דור־ׁהמידבר, געראָטענע רוחניותדיקע לײַט, וואָס קאָנען געפֿינען און פֿאַרשפּרייטן איבעראַל גוטס און הייליקייט.