רוחניות

פּרשת חוקת, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Chukas, 5777

פֿון יואל מאַטוועיעוו

משה רבינוס שוועסטער, מרים, איז ניפֿטר געוואָרן. ווען די דורשטיקע ייִדן האָבן געבעטן משהן צו געבן זיי וואַסער צו טרינקען, האָט ער געגעבן אַ קלאַפּ מיט זײַן שטעקן אויף אַ פֿעלדז; על־פּי־נס, האָט זיך געעפֿנט אַ וואַסער־קוואַל. נישט געקוקט אויף אַלע גרויסע ניסים, וואָס משה רבינו האָט באַוויזן, האָט דער אייבערשטער געזאָגט, אַז נישט ער, און נישט זײַן ברודער אַהרן הכּהן, וועלן קאָנען אַרײַנקומען קיין ארץ־ישׂראל.

אין אונדזער פּרשה ווערט דערציילט, ווי מרים הנבֿיאה און אַהרן הכּהן זענען געשטאָרבן. די עיקר־טעמע פֿון דער סדרה, צוליב וועלכער זי טראָגט דעם נאָמען „חוקת‟, האָט אויך צו טאָן מיטן טויט.

ווען אַ ייִד קומט אין קאָנטאַקט מיט אַ טויטן, פֿלעגט דער כּהן־גדול אָדער זײַנער אַ פֿאַרטרעטער אָפּרייניקן דעם טמא־געוואָרענעם מענטש דורך זייער אַ ספּעציפֿישן ריטואַל, מיט דער הילף פֿונעם ספּעציעלן אַש, וואָס מוז קומען פֿון אַ פֿאַרברענטער ריין־ברוינער קו.

די קו, „פּרה־אדומה‟, האָט געמוזט זײַן אין גאַנצן רויטלעך־ברוין. אויב זי האָט אַמאָל געטראָגן דעם יאָך, טויג זי נישט. מע האָט זי געשאָכטן און פֿאַרברענט מחוץ דעם הר־הבית, צוזאַמען מיט אַ צאָל אַנדערע ספּעציפֿישע מאַטעריאַלן. דאָס אַש איז געווען מסוגל צוצוגרייטן אַ מענטש זיך אָפּצורייניקן פֿון דער טומאת־מת; נאָכן באַשפּריצט ווערן מיטן אַש, אויסגעמישט מיט וואַסער פֿון אַ קוואַל, האָט מען געקאָנט גיין אין אַ מיקווה און אָפּגערייניקט ווערן אין גאַנצן.

אין דער קלאַסישער ייִדישער פֿילאָסאָפֿיע ווערט די פּרה־אַדומה אָפֿט דערמאָנט ווי אַ בײַשפּיל פֿון אַ חוק – אַ מיצווה, וואָס מע מוז פֿאָלגן, הגם זי לייגט זיך נישט אויפֿן שׂכל. דער עיקר־פּאַראַדאָקס באַשטייט אין דעם, וואָס דער כּהן, וועלכער באַשפּריצט דעם מענטש מיטן אַש־וואַסער, ווערט אַליין טמא אינעם פּראָצעס. ווי אַזוי קאָן אַ מיצווה, וואָס רייניקט אָפּ פֿון דער טיפֿסטער טומאה, מטמא זײַן דעם מענטש, וואָס פֿירט זי אויס?

אין דער אמתן, אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, לייגט זיך די דאָזיקע מיצווה דווקא יאָ אויפֿן שׂכל, אין אַ געוויסן זינען. דער רבונו־של־עולם האָט באַשאַפֿן אַ פּאַראַדאָקסאַלע וועלט, וווּ יעדער מענטש מוז שטאַרבן – אַחוץ אַזעלכע איינצלנע יחידים, ווי אליהו הנבֿיא. מע פֿרייט זיך, ווען אַ נײַער מענטש באַווײַזט זיך אויף דער וועלט, אָבער, סוף־כּל־סוף, גייט ער דאָך אַוועק נאָך 120 יאָר אויף יענער וועלט. ווען אַ מאַמע האָט אַ קינד, בפֿרט אַ מיידל, ווערט זי טמא, ווײַל צוזאַמען מיטן נײַעם לעבן ברענגט זי אויך אַ צוקונפֿטיקן פּאָטענציעלן טויט.

די פּאַראַדאָקסאַלע לאָגיק פֿון דער פּרה־אַדומה לייגט זיך אויפֿן שׂכל, ווײַל דאָס מענטשלעכע לעבן איז בכלל פֿול מיט פּאַראַדאָקסן. דאָס לעבן איז אַלעמאָל דיאַלעקטיש פֿאַרבונדן מיטן טויט, און טהרה – מיט טומאה. על־פּי חסידות, סימבאָליזירט די פּרה־אַדומה דעם אמתן צדיק, וועלכער מוז צומאָל אַראָפּגיין פֿון זײַן הויכער מדרגה, כּדי אַרויסצושלעפּן אַ פּשוטן זינדיקן מענטש פֿון דער בלאָטע.

בײַ אַ פּשוטן מענטשן קאָנען די ווערטער פֿון אַ צדיק קלינגען ווי אַ הימליש קול פֿון דער הייליקער שכינה און ווי אַ גײַסטיקער קוואַל, וואָס וואַשט אָפּ אַלע זײַנע עבֿירות. כּדי אַרויסצושלעפּן די נשמה פֿון דער בלאָטע, מוזן די ווערטער פֿונעם צדיק אַנטהאַלטן אַ ביסל „אַש‟ – ביטערקייט און שאַרפֿקייט. מצד דער פּערספּעקטיוו פֿונעם צדיק קאָן אָבער זײַן, אַז בעת דעם שמועס מיטן פֿאַרזינדיקטן מענטש גייט אַראָפּ ממש אין גיהנום. אַראָפּגייענדיק אויף אַ ווײַל אין דער גשמיותדיקער וועלט, ווערט דער צדיק אַליין אַ מין פּרה־אַדומה; ער קאָן אַרויסהעלפֿן זײַנע חסידים מיט פּשוטע עצות, וואָס אויף זײַן מדרגה זעען אויס ווי „בהמישקייט‟ און טומאה. דאָס וואָס זעט אויס בײַ איין מענטש ווי אַ גרויסע גײַסטיקע עליה, קאָן בײַ אַ צווייטן אויסזען ווי אַ טיפֿע מפּלה. כּדי מטהר צו זײַן די אַראָפּגעפֿאַלענע נשמה, מוז מען צומאָל אַראָפּגיין צו איר און ממילא זיך מטמא זײַן.

אַן עכטער צדיק קאָן אויך, ווי דאָס אַש פֿון דער פּרה־אדומה, סײַ אויסרייניקן די נשמה מיט די זעלביקע ווערטער, סײַ מטמא זײַן, חלילה, געוויסע מענטשן. די חז״ל וואָרענען אונדז, אַז די תּורה אַליין ווערט בײַ אַ פֿאַרדאָרבענעם מענטש אַ סם־המוות. עס טרעפֿן זיך, צום באַדויערן, פֿאַרקרומטע פֿרומאַקעס, וואָס נוצן אויס פֿאַרשיידענע קנאָיִשע דבֿרי־חז״ל ווי אַ תּירוץ פֿײַנט צו האָבן אַנדערע ייִדן און די גאַנצע אַרומיקע וועלט. מע מיינט, אַז מיט פֿאַרשיידענע חומרות, גדרים און תּקנות קומט מען צו אַ העכערער קדושה; למעשׂה ווערט מען צומאָל פֿאַרוואַנדלט אין אַ נידערטרעכטיקן און העסלעכן פּאַרשוין.

על־פּי־שׂכל, ווילט זיך אונדז טראַכטן, אַז יעדער מענטש לעבט אין דער זעלביקער וועלט. שוואַרץ איז שוואַרץ, און ווײַס איז ווײַס; מע קאָן קלאָר באַשטימען פֿאַר אַלעמען, וואָס איז גוט און וואָס איז שלעכט. דאָס רעאַלע לעבן, אַזוי ווי די פּאַראַדאָקסאַלע מיצווה פֿון פּרה־אַדומה, איז נישט אַזוי פּשוט. עס טרעפֿן זיך היפּוכדיקע סיטואַציעס, ווען אַ טיפֿע מפּלה העלפֿט אונדז געפֿינען אַ וועג צו אַ העכערער גײַסטיקער השׂגה.

עס טרעפֿט זיך אויך, אַז ווען מע הייבט אָן זיך פֿילן הויך און גרויס, פֿאַלט מען, נעבעך, אינעם סאַמע תּהום אַרײַן. אַ געוויסער יחיד קאָן טראַכטן, אַז ווי באַלד ער איז אַ „שיינער ייִד‟, וואָס עסט מאכלים און טרינקט אַפֿילו וואַסער בלויז מיט צוויי־דרײַ פֿאַרשיידענע הכשרים, לערנט יעדן טאָג אַ דף־יומי און דאַוונט דרײַ מאָל אַ טאָג מיט אַ מנין, שטייט ער שוין אויפֿן שפּיץ פֿון דער רוחניותדיקער היעראַרכיע. די גאַנצע וועלט מוז אים באַדינען!

אין אַזאַ צוגאַנג שטעקט אַ סכּנה פֿון דער טיפֿסטער מפּלה. מע מיינט, אַז מע איז זיך מטהר, אָבער למעשׂה איז מען זיך מטמא טיפֿער און טיפֿער מיט דער גראָבער קליפּה פֿון גאווה.

די חסידישע צדיקים באַטאָנען, אַז געוויסע יחידי־סגולה זענען יאָ מסוגל צו פֿאַרשטיין דעם סוד פֿון דער פּרה־אַדומה. אין אַזעלכע יחידים אַנטפּלעקט זיך דאָס געטלעכע ליכט, דורך וועלכן אָדם־הראשון האָט געקאָנט זען געטלעכקייט אין יעדן פּרט פֿון דער גאַנצער וועלט. אינעם סאַמע אומריינעם אָרט באַהאַלט זיך אַ פֿינקל קדושה. און פֿאַרקערט: אין אַ הייליקער זאַך קאָן מען צומאָל דערזען אַ שטיקל קליפּה, אויב מע קוקט פֿון אַן אַנדער קוקווינקל.

למשל, אינעם ספֿר־הזוהר ווערט באַטאָנט, אַז אַ תּפֿילה אָן אַ כּוונה איז אַזוי ווי אַ גוף אָן אַ נשמה. אויב מע דאַוונט אַלע תּפֿילות מיט אַ מנין, אָבער מע זאָגט די ווערטער אויף אַ מעכאַנישן אופֿן, פֿאַרוואַנדלט מען די תּפֿילות אין אַ טויטער ליידיקער רוטין.

דער מדרש זאָגט, אַז ווען משיח וועט קומען, וועט דער חזיר ווערן כּשר. דאָס מיינט נישט, אַז מיר וועלן בוכשטעבלעך עסן חזיר־פֿלייש. אַ טייל קלאַסישע מפֿרשים, אַרײַנגערעכנט הרבֿ אַבֿרהם־יצחק קוק, גלייבן, אַז אין דער צוקונפֿט וועלן די מענטשן בכלל ווערן וועגעטאַריער. אין דער משיחישער תּקופֿה, ווען אַ וואָלף וועט שלום מאַכן מיט אַ שעפֿעלע, וועלן די מענטשן דערגרייכן אַ העכערע עטישע מדרגה און וועלן מער נישט שעכטן קיין בהמות. מע וועט אָבער קלאָר זען, אַז אַפֿילו אינעם חזיר אַנטפּלעקט זיך דאָס הייליקע געטלעכע ליכט.

אין פּרינציפּ, ווי עס ווערט דערקלערט אין די קבלה־ספֿרים, פֿאַרשפּרייטן נישט די צדיקים די טומאת־מת, ווײַל נאָך זייער פֿיזישער פּטירה בלײַבן זיי לעבן אינעם רוחניותדיקן זין. הגם אין אונדזער פּרשה פֿאַרנעמט די טעמע פֿונעם טויט אַ גרויס אָרט, וואָלטן מרים הנבֿיאה און אַהרן הכּהן זיכער נישט מטמא געווען, אויב עמעצער וואָלט זיי אָנגערירט נאָכן טויט. עס באַקומט זיך, אַז אַ גרויסער צדיק, זײַענדיק אַליין אינעם רוחניותדיקן זינען אַ „פּרה־אַדומה‟, איז גובֿר די אַלגעמיינע כּללים פֿון טומאת־מת.

דערציילנדיק וועגן דער פּטירה פֿון אַזעלכע גרויסע צדיקים, גיט אונדז די תּורה אַן אַנדער עלעמענט פֿונעם וועזן־פּאַראַדאָקס: צומאָל בלײַבט אַ גײַסטיק־דערהויבענער מענטש ריין און לעבעדיק, אינעם רוחניותדיקן זין, אַפֿילו נאָכן בוכשטעבלעכן טויט. און פֿאַרקערט: אַ גײַסטיק־טויטער מענטש, חלילה, קאָן פֿאַרשפּרייטן אַרום זיך שמוץ, נאָך ערגער ווי די בוכשטעבלעכע טומאת־מת.

הגם די פּאַראַדאָקסאַלע פּרה־אַדומה איז טאַקע אַ חוק, אַן איבערשׂכלדיקע מיצווה, קאָן מען זאָגן, אַז זי העלפֿט אונדז צו פֿאַרשטיין בעסער אונדזער וועזן. לעבן און טויט, עבֿירות און תּשובֿה, קדושה און קליפּה, קטנות און גדולה, זענען דיאַלעקטיש צונויפֿגעפֿלאָכטן. הלוואַי זאָלן מיר זיך געבן אַן עצה אָפּצורייניקן אונדזערע נשמות פֿון כּלערליי פֿלעקן און נישט באַשמוצן זיך אַליין און די אַנדערע מענטשן אויפֿן וועג.