בערני מיידאָף איז צוריק; דאָס מאָל — אויפֿן עקראַן

Bernie Madoff Is Back; This Time – On the Screen

ריטשאַרד דרײַפֿוס און בלײַט דאַנער אין די מיני־סעריע „מיידאָף” (רעכטס); דע־ניראָ און מישעל פֿײַפֿער אין דער פֿילם „דער מכשף פֿון שקר”
ריטשאַרד דרײַפֿוס און בלײַט דאַנער אין די מיני־סעריע „מיידאָף” (רעכטס); דע־ניראָ און מישעל פֿײַפֿער אין דער פֿילם „דער מכשף פֿון שקר”

פֿון עדי מהלאל

Published July 04, 2017, issue of July 28, 2017.

כּמעט 10 יאָר נאָכן מיידאָף־סקאַנדאַל קען דער ענין נאָך אַלץ פֿאַרכאַפּן דעם געזעלשאַפֿטלעכן דמיון.

כּידוע האָט דער פֿינאַנציר בערנאַרד מיידאָף יאָרן לאַנג געפֿירט אַ „פּאָנזי שווינדל”, וווּ אַנשטאָט צו אינוועסטירן דאָס געלט פֿון זײַנע קליִענטן אין עפּעס ממשותדיקס, האָט ער פּשוט אַריבערגעפֿירט די פֿאָנדן פֿון איין קליִענט צו אַ צווייטן. און אויפֿן וועג, פֿלעגט ער, פֿאַרשטייט זיך, פּראָפֿיטירן דורך קאָמיסיע־געלט. מיידאָפֿס „פֿאָנזי שווינדל” איז געוואָרן דער גרעסטער שווינדל אין דער געשיכטע, בעת די קליִענטן האָב פֿאַרלוירן 65 ביליאָן דאָלאַר.

דערצו, ווי באַוווּסט, פֿלעגט דער אייניקל פֿון מיזרח־אייראָפּעיִשע ייִדן זיך ספּעציאַליזירן אין אַרויסקוועטשן געלטער פֿון ייִדן און ייִדישע פֿונדאַציעס. אלי וויזעל, „הדסה‟, ישיבֿה־אוניווערסיטעט און דער ייִדישער טעאָלאָגישער סעמינאַר זענען נאָר אַ פֿראַקציע נעמען פֿון זײַן ליסטע ייִדישע קרבנות.

די דאָזיקע דראַמאַטישע און זאַפֿטיקע געשיכטע ווערט דערציילט אין צוויי דראַמעס וואָס מע האָט לעצטנס געוויזן אויף טעלעוויזיע. אין מײַ, 2017 איז אַרויס דער HBO־פֿילם, The Wizard of Lies („דער מכשף פֿון שקר”), רעזשיסירט דורך באַרי לעווינסאָן, און מיט ראָבערט דע־ניראָ און מישעל פֿײַפֿער אין די הויפּט־ראָלעס פֿון בערני און רות מיידאָף. מיט אַ יאָר פֿריִער איז אַרויס פֿון ABC די מיני־סעריע Madoff, געשאַפֿן געוואָרן דורך בען ראָבינס און מיט ריטשאַרד דרײַפֿוס און בלײַט דאַנער אין די הויפּטראָלעס.

„דער מכשף פֿון שקר” איז אויפֿן סמך פֿון אַ סעריע אינטערוויוען וואָס מיידאָף, שוין זיצנדיק אין תּפֿיסה, גיט אַ „ניו־יאָרק טײַמס‟־זשורנאַליסטקע (אין די סצענעס שפּילט זשורנאַליסטקע, דיאַנאַ הענריקעס טאַקע זיך אַליין). די ערשטע סצענע הייבט זיך אָן מיט מיידאָפֿס באַשלוס זיך מתוודה צו זײַן צו דעם ווײַב און צוויי זין אַז זײַן גאַנצע געשעפֿט איז נישט מער ווי אַ שווינדל. אָן דעם גענויען קאָנטעקטס און הינטערגרונט קומט מיידאָף אַרויס אין דער סצענע דווקא ווי אַ גוטער, כּמעט איידעלער מענטש וואָס זאָרגט זיך וועגן זײַנע אַרבעטער און משפּחה איידער דאָס געשעפֿט גייט אונטער.

אָבער שפּעטער אינעם פֿילם, קומט לעווינסאָן צוריק צו די געשעענישן פֿאַר דער דאָזיקער דראַמאַטישער מעלדונג, וווּ עס ווערט קלאָר אַז מיידאָף האָט, קריכנדיק אויף גלײַכע ווענט, פּראָבירט אָנגיין מיטן שווינדל. זיין קרימינעלע אָפּעראַציע איז צום סוף פֿאַרהאַלטן געוואָרן נאָר צוליב דעם אויסבראָך פֿונעם פֿינאַנציעלן קריזיס אין 2008, און נישט צוליב קיין מאָראַלישע יסורים פֿון זײַן זײַט.

אין צענטער פֿון לעווינסאָנס דראַמע ליגט דער פֿונאַנדערפֿאַל פֿון דער מיידאָף־משפּחה. בערני האָט אַ נטיה צו ווערן נערוועז יעדעס מאָל ווען עמעצער, אַריינגערעכנט די נאָענטע משפּחה, פֿרעגט אים וועגן דעם עסק, נישט געקוקט אויף דעם אַז די צוויי זין און זײַן ברודער אַרבעטן אויך אין דער פֿירמע.

די טונקעלע טענער און שפּאַנענדיקע מוזיק דורכויס העלפֿן שאַפֿן אַ פּאַסיקע אַטמאָספֿער. אָבער צום אַלעם ערשטן קומט אַ יישר־כּוח לעווינסאָנען און זײַנע אַקטיאָרן פֿאַרן שאַפֿן אַן אויסערגעוויינטלעכע דראַמע. דע־ניראָ און פֿײַפֿער גיבן זייער בעסטע אויפֿטריט אין יאָרן, און אויך האַנק עזריא איז וווּנדערלעך אין דער ראָלע פֿון מיידאָפֿס רעכטער האַנט — פֿראַנק דיפּאַסקאַלי.

דער ייִדישער אַספּעקט שפּילט נישט קיין בולטע ראָלע אין „דער מכשף פֿון שקר”. אַחוץ ווערטער ווי „חוצפּה” און „כּשר” דאָ און דאָרט; דעם דערמאָנען אלי וויזעלס נאָמען, אָדער ווען מע רופֿט מיידאָפֿן אַ „קײַק” אויפֿן טעלעפֿאָן, איז קיין מאָל נישט אָנגעוויזן אַז מע רעדט פֿון ייִדן. דערפֿאַר, ווען מיידאָף זעט אין קאָשמאַר עמעצן וואָס באַשולדיקט אים אין באַגנבֿענען זײַן אייגענעם פֿאָלק, וועלן נישט ווייניק צוקוקער מסתּמא מיינען אַז מע רעדט וועגן דעם אַמעריקאַנער פֿאָלק און נישט דעם ייִדישן, ווײַל דאָס וואָרט „ייִדיש” זאָגט מען אין גאַנצן נישט.

אין פֿאַרגלײַך, ווערט דער ענין קלאַס אַ סך מער באַטאָנט. אַז מיידאָף קומט נישט פֿון געלט ווערט דערמאָנט מער ווי איין מאָל. אין איין סצענע פּראָבירט ער צווינגען זײַן זון צו עסן אַ ים־שרץ, נישט געקוקט אויף דעם אַז דער זון זאָגט אַז עס שעדיקט זײַן בויך. אין דעם פֿאַל ווערן קאָמבינירט דער קלאַס אַספּעקט צוזאַמען מיטן עטנישן־רעליגיעזן. דאָס עסן אַ ים־שרץ סימבאָליזירט סײַ דעם לעבן־שטייגער פֿון פֿאַרמעגלעכע אַמעריקאַנער, סײַ זײַן איגנאָרירן די דינים פֿון כּשרות — און דאָ רעדט זיך נישט בלויז וואָס שייך עסן, נאָר וואָס שייך געשעפֿטן.

די פֿריִערדיקע דראַמע „מיידאָף” איז געבויט געוואָרן אויף מער טראַדיציאָנעלע סינעמאַטאָגראַפֿישע יסודות. זי דערמאָנט אין אַ געוויסן מאָס מאַרטין סקאָרסעזעס פֿילם „דער וואָלף פֿון וואָלסטריט”. מיידאָפֿס נאַראַטאָרישער קול אינעם ערשטן פּערזאָן איז ענלעך צו דזשאָרדין בעלפֿאָרטס נאַראַציע אין יענעם פֿילם, וואָס באַשרײַבט אַ שווינדלעריש פֿינאַנציעל געשעפֿט.

די ראָלע־צעטיילונג אין ביידע פֿילמען באַשטימט שטאַרק זייער דראַמאַטישן טאָן. בשעת דע’ניראָ באַטאָנט די טונקעלע כאַראַקטער-שטריכן פֿונעם מיידאָף־געשטאַלט, און שפּילט אים ווי אַן אמתדיקער סאָציאָפּאַט, ברענגט דרײַפֿוס צום עקראַן אַ מער כיטרען מיידאָף, וואָס טוט אַלצדינג מיט אַ האַלב-שמייכל, ווי ער וואָלט געהאַלטן זײַן אָפּעראַציע פֿאַר אַ מין קונדסערײַ, איידער ווי דאָס גרעסטע רמאָות אין דער געשיכטע.