פּרשת ואתחנן, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Vaeschanan, 5777

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published August 03, 2017, issue of August 25, 2017.

אינעם פֿאָריקן פּרשה־אַרטיקל האָבן מיר באַטראַכט דעם פּאַראַדאָקסאַלן סטאַטוס פֿונעם חומש „דבֿרים‟: הגם משה רבינו האָט איבערגעחזרט די תּורה מיט זײַנע אייגענע ווערטער, ווערן זיי פֿאָרט פֿאַררעכנט די דבֿרי־השם. די הייליקע שכינה האָט גערעדט דורך זײַן מויל און געשריבן מיט זײַן האַנט; פֿון דעסט וועגן, פֿילט זיך אין דער תּורה אַ טעם פֿון משה רבינוס מענטשלעכער פּערזענלעכקייט. די חסידישע קאָמענטאַרן צו דער הײַנטיקער פּרשה באַטראַכטן ווײַטער דעם דאָזיקן פּאַראַדאָקס.

אין אונדזער סדרה ווערן באַהאַנדלט אַ גאַנצע ריי יסודותדיקע ענינים, אַרײַנגערעכנט די מיצווה פֿון אַהבֿת־השם — ליב צו האָבן דעם אייבערשטן, און אַחדות־השם — די מיצווה צו גלייבן און פֿאַרשטיין, אַז דער אייבערשטער איז דער איינציקער גאָט. עס ווערן אויך איבערגעחזרט די צען געבאָט, וואָס הייבן זיך אָן מיט אמונת־השם און דעם איסור צו דינען עבֿודה־זרה. ווײַטער ווערן דערקלערט די מיצוות צו זאָגן קריאת־שמע צוויי מאָל אַ טאָג, לייגן תּפֿילין, צוקלאַפּן די מזוזה צו דער טיר און צו לערנען די הייליקע תּורה יעדן טאָג. די דאָזיקע ענינים דערמאָנען אונדז כּסדר וועגן דעם באַשעפֿער און העלפֿן אָנצוהאַלטן און פֿאַרשטאַרקן אונדזער אמונה.

עס באַקומט זיך, אַז הגם משה רבינו האָט אפֿשר געדרשנט מיט זײַנע אייגענע ווערטער, האָט ער אונדז איבערגעגעבן אינעם חומש „דבֿרים‟ די סאַמע וויכטיקסטע עיקרים פֿון ייִדישקייט. ווען נישט די מיצווה פֿון תּלמוד־תּורה, וואָלטן מיר געקאָנט, נעבעך, בלײַבן עם־הארצים, נישט וויסנדיק בכלל, וואָס דער אייבערשטער וויל פֿון אונדז. ווען מיר וואָלטן נישט געוווּסט, אַז דעם רבונו־של־עולם דאַרף מען ליב האָבן, ווײַל ער האָט אונדז ליב, וואָלט אונדזער עבֿודת־השם געהאַט אַ ביטערן און טרוקענעם טעם, ווי אַ שקלאַף־אַרבעט. אין ספֿרי־חסידות ווערט פּרטימדיק באַשריבן, ווי אַזוי דאָס זאָגן קריאת־שמע מיט אַ גרויסער מסירת־נפֿשדיקער כּוונה קאָן איבערלאָזן אַ שטאַרקן רושם אויף אַ גאַנצן טאָג. אין אומצאָליקע קבלה־ספֿרים ווערן דערקלערט טיפֿע געטלעכע סודות, וואָס שטעקן אין יעדעס וואָרט, אות און אַפֿילו נקודה פֿון דער דאָזיקער מעדיטאַטיווער תּפֿילה.

אַזוי צי אַזוי, קומט אויס, אַז די סאַמע ריין־רוחניותדיקע מיצוות האָט דער אייבערשטער אַנטפּלעקט דווקא דורך משה רבינוס מענטשלעכער פּערספּעקטיוו. אין זײַן „איבערחזרן‟ די תּורה, האָט משה געגעבן אונדז צו וויסן, ווי אַזוי מיר קאָנען זי אויפֿנעמען נישט ווי אַ סיסטעם פֿון לאַוו־דווקא פֿאַרשטענדלעכע באַפֿעלן, נאָר ווי אַ לעבעדיקן מיטל פֿאַרן אינערלעכן דיאַלאָג מיטן געטלעכן עצם פֿון אונדזער אייגענער נשמה. „שמע ישׂראל‟ — הערט זיך צו צו זיך אַליין און דערהערט דאָס געטלעכע אַחדות פֿונעם וועזן אין אײַער מוח און האַרץ.

דער נאָמען פֿון אונדזער פּרשה שטעלט מיט זיך פֿאָר אַן אוניקאַלן אומגעוויינטלעכן ווערב. עס האָט זיך געבעטן משה רבינו — „ואתחנן‟ — צו באַקומען אַ מעגלעכקייט אַרײַנצוקומען קיין ארץ־ישׂראל. דער אייבערשטער האָט אים אָפּגעזאָגט; צוליב די זינד פֿון די אַנדערע ייִדן וועט ער אויך מוזן שטאַרבן אינעם מידבר. דער ראָש פֿונעם דור קאָן זײַן דער גרעסטער צדיק און נבֿיא, אָבער ער בלײַבט פֿאַרבונדן מיט די פּשוטע מענטשן און ממילא טראָגט ער אַ טייל פֿונעם אַחריות פֿאַר זייערע עבֿירות. אַזוי ווי שוואַכע פֿיס, וואָס קאָנען נישט האַלטן גראָד דעם קאָפּ, לײַדט דער צדיק פֿון זײַנע שוואַכע חסידים, וואָס שטעלן שטרויכלונגען אויף זײַן וועג.

דער אייבערשטער האָט געהייסן משה רבינו אַרויפֿצוגיין אויף אַ באַרג, פֿון וועלכן ער האָט על־פּי־נס דערזען ארץ־ישׂראל און האָט באַזוכט אויף אַ „ווירטועלן‟ אופֿן דאָס גאַנצע הייליקע לאַנד. פֿון זײַן רוחניותדיקן קוקווינקל, איז משהס בקשה מקוים געוואָרן, הגם בגשמיות איז ער ניפֿטר געוואָרן אינעם מידבר. „עס האָט זיך אים געבעטן‟ — די שכינה אַליין האָט, כּבֿיכול, געדאַוונט דורך משה רבינוס מויל. אַזוי ווי אינעם דערמאָנטן אַלגעמיינעם פּאַראַדאָקס מיטן חומש „דבֿרים‟, וואָס באַשטייט מיטאַמאָל פֿון מענטשלעכע און געטלעכע ווערטער, איז משהס תּפֿילה גופֿא געווען אַ געטלעכער אַנטפּלעקונג און ממילא פֿאַרווירקלעכט געוואָרן אין אַ געוויסן אינערלעכן זין.

די הײַנטיקע פּרשה ווערט אַלעמאָל געלייענט נאָך תּשעה־באָבֿ. דער הײַנטיקער שבת טראָגט אַ ספּעציעלן נאָמען, „שבת־נחמו‟, און עס ווערט אַסאָציִיִרט מיטן ענין פֿון נחמה. „נחמו־נחמו‟, טרייסט אונדז דער נבֿיא ישעיה אין דער הפֿטורה. די שכינה אַליין איז פֿאַרשפּאַרט אין די קייטן פֿון גלות. איר נחמה איז אונדזער נחמה. וואָס מער מיר באַפֿרײַען אונדזערע נשמות פֿון די גשמיותדיקע באַגרענעצונגען, אַלץ קלאָרער אַנטפּלעקט זיך דאָס געטלעכע ליכט אין דער וועלט.

דער פֿיזישער נע־ונד איז בלויז אַ בײַ־עפֿעקט פֿונעם גלות־השכינה. כּל־זמן ס׳בלײַבט אין דער וועלט נאָך אַ טונקל ווינקל – סײַ וואָס שייך דעם סאָציאַלן אומיושר, סײַ וואָס שייך פֿיזישע שוועריקייטן און צרות פֿון כאָטש איין מענטש, אַרײַנגערעכנט דעם חושך פֿון מרה־שחורה און צעבראָכנקייט, בלײַבן מיר אין גלות. „נחמו־נחמו‟, טרייסט אונדז דער נבֿיא, וועט די שכינה אונדז אַרויסשלעפּן, סוף־כּל־סוף, פֿונעם חושך; דעמאָלט וועלן מיר, פֿון אונדזער צד, צעברעכן אירע גלות־קייטן.

דער פּאַראַדאָקסאַלער טאָפּלטער כאַראַקטער פֿון גלות און גאולה שפּירט זיך אינעם באַקאַנטן מינהג צו צעברעכן אַ טעלער בײַ די תּנאָים און אַ גלאָז אונטער דער חופּה. בפּשטות, טוט מען עס, כּדי צו דערמאָנען זיך אינעם חורבן־בית־המיקדש. די שׂימחה מוז באַגלייט ווערן מיט אַ טראָפּן גלות־ביטערקייט. למעשׂה, שרײַט אָבער דער עולם „מזל־טובֿ‟ מיט פֿרייד, ווען מע צעברעכט דאָס גלאָז.

די חז״ל גיבן איבער, אַז משיח איז געבוירן געוואָרן אינעם טאָג, ווען דער בית־המיקדש איז חרובֿ געוואָרן. צי דאָס מיינט טאַקע, אַז דער גואל־צדק האָט זיך באַוויזן אויף אַ ווײַל און נעלם געוואָרן, צי מע זאָל די דאָזיקע אַגדתּא אָפּטײַטשן מעטאַפֿאָריש, מיינט עס, אַז אינעם כּוח פֿון צעשטערונג שטעקט אַמאָל דאָס קערנדל פֿון גאולה. כּל־זמן דער בית־המיקדש איז געשטאַנען, האָבן די נבֿואות וועגן דער קומענדיקער גאולה נישט געקאָנט מקוים ווערן. דווקא ווען די רוימער האָבן צעשטערט דעם הייליקן בית־השם, האָט זיך אין דער וועלט אַקטיווירט די פּאָטענציעלע מעגלעכקייט צו דערגרייכן אַ נײַע, גאָר אַ הויכע מדרגה אין עבֿודת־השם, אין די ברודערלעכע באַציִונגען צווישן מענטשן און אין דער געטלעכער אַנטפּלעקונג.

כּדי די תּבֿואה זאָל גוט וואַקסן, מוזן די זוימען קודם באַגראָבן און פֿאַרדאָרבן ווערן אין דער ערד. פּונקט אַזוי, איז חושך דיאַלעקטיש פֿאַרבונדן מיטן ליכט, און די מענטשלעכע באַגרענעצטדיקייט — מיטן געטלעכן אין־סוף. ווי באַלד מיר זענען נישט מסוגל צו באַנעמען געטלעכקייט אויף אַ דירעקטן אופֿן, מוזן די מענטשלעכע ווערטער פֿונעם נבֿיא אונדז דינען ווי אַ „פֿענצטער‟ צו געטלעכקייט.

ס׳איז מערקווירדיק, אַז די נעמען פֿון דער הײַנטיקער פּרשה און הפֿטורה זענען וווּנדערלעך פֿאַרבונדן איינער מיטן צווייטן. דער אומגעוויינטלעכער טראַנזיטיווער ווערב „ואתחנן‟ איז ענלעך צום טאָפּלטן „נחמו־נחמו‟ בײַ ישעיה הנבֿיא. ווי געזאָגט, האָט די שכינה אַליין „געדאַוונט‟ בעת משה רבינוס תּפֿילה, פֿאַרפֿלעכטנדיק אויף אַ פּאַראַדאָקסאַלן אופֿן דעם ענין פֿונעם אויסערלעכן גלות, משהס טויט און קבֿורה אינעם מידבר, און די אינערלעכער גאולה — זײַן אייביקע לעבעדיקע ראָלע ווי אַ קאָלעקטיווער תּורה־נשמה פֿונעם ייִדישן פֿאָלק.

דער „אַלטער רבי‟, דער מחבר פֿונעם „ספֿר התּניא‟ און דער גרינדער פֿון דער חב״ד־באַוועגונג, דערקלערט אין זײַנע ספֿרים, אַז יעדער מענטש קאָן דערשפּירן אין אַ געוויסער מאָס, אַז אין זײַן תּפֿילה דאַוונט, כּבֿיכול, דער באַשעפֿער אַליין. דערפֿאַר זאָגן מיר „ה׳ שׂפֿתי תּפֿתּח ופֿי יגיד תּהלתך‟ — רבונו־של־עולם, עפֿן מײַנע ליפּן, און מײַן מויל וועט זאָגן דײַן לויב. דווקא „דײַן לויב‟, דערקלערט דער גרויסער חסידישער צדיק און דענקער; אין דער מענטשלעכער תּפֿילה קאָן מען דערשפּירן דאָס לעבעדיקע וואָרט פֿונעם אייבערשטן.

צום באַדויערן, זענען די הײַנטיקע ליובאַוויטשער קהילות פֿאַרנומען, דער עיקר, מיט קירובֿ־פּראָגראַמען און אָרגאַניזאַציאָנעלע ענינים. דאָס דאַוונען מיט כּוונה און דאָס מעדיטירן איבער די אינערלעכע סודות פֿון די תּפֿילות איז בײַ די הײַנטיקע חב״דניקעס אַ זעלטנקייט. אין דער פֿריִיִקער חב״ד־טראַדיציע פֿאַרנעמט אָבער די עבֿודת־התּפֿילה אַ צענטראַל אָרט. אַזוי צי אַזוי, טאָרן מיר זיך נישט מיאש זײַן: אַ דאַנק זײַן הויכער עבֿודת־השם, האָט משה רבינו אַרײַנגעלייגט אין אונדז, אין אַ קלענערער באַשיידענער מאָס, די פֿעיִקייט צו פֿירן בײַם דאַוונען אַן אינערלעכן דיאַלאָג מיטן באַשעפֿער.