ייִדיש און ייִדישע דערציִונג אין אַמעריקע

Yiddish and Jewish Education in America

פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published August 20, 2017, issue of August 25, 2017.

װאָס זײַנען ייִדן, אַ פֿאָלק צי אַ רעליגיעזע עדה? די דאָזיקע קלאָץ־קשיא איז נאָך פֿון דער צײַט פֿון דער השׂכּלה אַן ענין פֿון הײסע סיכסוכים. די פֿראַגע איז ספּעציעל װיכטיק װען עס גײט אין דער ייִדישער דערציִונג. רעליגיעזע לימודים האָבן אַן אַלטע און פֿעסטגעשטעלטע טראַדיציע בײַ ייִדן, אָבער די װעלטלעכע, נאַציאָנאַלע דערציִונג איז אַ פּראָדוקט פֿון דער מאָדערנער תּקופֿה.

כּדי צו אַנטװיקלען אַ מאָדערנע פּעדאַגאָגישע סיסטעם פֿאַר דער ייִדישער דערציִונג דאַרף מען באַענטפֿערן אַ היפּשע צאָל שװערע פֿראַגן. ערשטנס, די שפּראַך־פֿראַגע׃ ייִדיש, העברעיִש, אָדער די שפּראַך פֿונעם לאַנד? צװײטנס, אידעאָלאָגיע׃ סאָציאַליזם, ציוניזם, גלות־נאַציאָנאַליזם צי סתּם ליבעראַלער הומאַניזם? דריטנס, װי פֿאַרשטײט מען רעליגיע׃ אמונה־שלימה אין גאָט, אָדער אַ קולטורעלע ירושה, צי אפֿשר אַן אַלט אָבערגלױבעניש? ווײַטער מוז מען באַשטימען דעם תּוך און די פֿאָרמע פֿון דערציִונג. און צום לעצטן און צום בעסטן, װער װעט באַצאָלן פֿאַר אַזאַ דערציִונג?

די געשיכטע פֿון דער ייִדישער דערציִונג אין אַמעריקע ליפֿערט אַ רײַכן מאַטעריאַל פֿאַר די דאָזיקע קשיות. דאָס בוך פֿון נעמי פּראַװער קדר, „אױפֿהאָדעװען װעלטלעכע ייִדן׃ ייִדישע שולן און זײערע צײַטשריפֿטן פֿאַר אַמעריקאַנער קינדער, 1917—1950” באַטראַכט אַ װיכטיקן סעגמענט פֿון דער ייִדישער דערציִונג: פֿיר בראַנזשעס פֿון ייִדישן שולװעזן, װאָס צילעװען אױפֿצוהאָדעװען אַ נײַעם װעלטלעכן ייִדיש־רעדנדיקן דור אין אַמעריקע. קדר האָט געפֿאָרשט די פּעריאָדישע פּובליקאַציעס פֿאַר קינדער װאָס זײַנען אַרױס אונטער דער השגחה פֿון אָט די פֿיר בראַנזשעס אינעם ערשטן העלפֿט פֿונעם צװאַנציקסטן יאָרהונדערט.

נעמי קדרס נאָמען איז גוט באַקאַנט אַלע סטודענטן און לערער פֿון ייִדיש װי דער טיטל־נאָמען פֿון דער ייִדישער זומער־פּראָגראַם אין תּל־אָבֿיבֿ. איך האָב געהאַט די זכיה צו שטודירן ייִדישע ליטעראַטור צוזאַמען מיט נעמין אין דער גראַדויִר־שול בײַ פּראָפֿעסאָר דוד ראָסקעס אין די 1990ער יאָרן. דרײַ יאָר פֿאַר איר פֿריצײַטיקן טױט האָט זי פֿאַרטײדיקט איר דאָקטאָראַט, װאָס האָט זיך איצט דערשינען װי אַ בוך.