רוחניות

פּרשת האַזינו, תּשע״ח

Weekly Torah Portion: Haazinu, 5778

פֿון יואל מאַטוועיעוו

אונדזער פּרשה קומט גלײַך נאָך ראָש־השנה און פֿאַרבינדט סימבאָליש די ימים־נוראָים. ווי אַ המשך פֿון דער פֿריִערדיקער טאָפּלטער סדרה, דערציילט זי וועגן משה רבינוס פּטירה.

דעם לעצטן טאָג פֿון זײַן לעבן, האָט משה רבינו געזאָגט אַ נבֿיאישע שירה פֿון 70 שורות. אין זײַן לאַנגער פּאָעמע – איינער פֿון די סאַמע פּאָעטישע פֿראַגמענטן אינעם גאַנצן תּנ״ך – וואָרנט דער נבֿיא זײַן פֿאָלק וועגן די עונשים, וואָס וועלן קומען, אויב זיי וועלן טאָן עבֿירות. דערבײַ זאָגט ער זיי צו, אַז דורך זייער תּשובֿה וועלן זיי, סוף־כּל־סוף, ברענגען די גאולה צו דער גאַנצער וועלט.

דער הײַנטיקער שבת, וואָס קומט גלײַך נאָך ראָש־השנה און מיט אַ וואָך פֿאַר יום־כּיפּור, טראָגט אַ באַזונדערן נאָמען: שבת־שובֿה אָדער שבת־תּשובֿה. משה רבינוס מוסר־ווערטער דערמאָנען אונדז אין דער עבֿודת־התּשובֿה.

ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז משה רבינוס פּאָעמע קלינגט גאַנץ ענלעך צו די פּיוטים פֿון די ימים־נוראָים. למשל, דער באַרימטער פּיוט „ונתנה תּוקף‟, איינער פֿון די שענסטע ימים־נוראָימדיקע פּיוטים, דערציילט וועגן דער געטלעכער השגחה איבער אַלע באַשעפֿענישן. אונדזער פּרשה, אויב מע טראַכט זיך אַרײַן אין איר תּוכן, איז דורכגעזאַפּט מיטן זעלבן ענין.

קוקנדיק אויבערפֿלעכלעך, קלינגען סײַ די פּיוטים פֿון ימים־נוראָים, סײַ די הײַנטיקע פּרשה, היפּש נעגאַטיוו און אַפֿילו צווייפֿלהאַפֿטיק. אין ביידע פֿאַלן גייט אַ רייד כּסדר וועגן שרעקלעכע שטראָפֿן פֿאַרן נישט פֿאָלגן די תּורה. פֿאַרוואָס האָט דער רבונו־של־עולם באַשאַפֿן אַ וועלט, וווּ מע ווערט באַשטראָפֿט אויף דער וועלט און מע פֿאַלט אַראָפּ אין גיהנום, טאָמער מע מאַכט אַפֿילו איין טראָט אַוועק פֿונעם תּורה־דרך? דערצו, פֿאַרוואָס האָט דער אייבערשטער געשאַפֿן דעם יצר־הרע, וואָס ציט אונדז כּסדר אַראָפּ פֿונעם דאָזיקן דרך? מיר מעגן באַשולדיקן אָדם און חוה אינעם עסן די פֿאַרבאָטענע פּרי, אַרײַנפֿירנדיק אונדז אַלעמען דערמיט אין אַזאַ נעבעכדיקן מצבֿ, אָבער די קשיא בלײַבט נאָך אַלץ זייער שטאַרק. דער רבונו־של־עולם, זײַענדיק דער אַלמעכטיקער גאָט, האָט דאָך געקאָנט באַשאַפֿן אַ וועלט אָן קיין עץ־הדעת, עבֿירות און יצר־הרע.

אינעם קלאַסישן קבלה־ספֿר „שערי גן־עדן‟ פֿון רבי יעקבֿ־קאָפּל ליפֿשיץ, וואָס דער בעל־שם־טובֿ האָט באַטראַכט ווי איינעם פֿון די גרעסטע און הייליקסטע ספֿרים, שטייט געשריבן, אַז איידער דער רבונו־של־עולם האָט באַשאַפֿן אונדזער וועלט, האָט ער פֿריִער באַשאַפֿן אַן אַנדער אונווערס, וווּ עס זענען טאַקע נישט געווען קיין מיצוות און עבֿירות, שׂכר און עונש. די תּושבֿים פֿון יענער וועלט האָבן נישט קיין יצר־הרע; זייער לעבן איז געווען גן־עדנדיק.

פֿון דעסט וועגן, איז יענער פֿריִערדיקער אוניווערס צום סוף בטל געוואָרן, הגם געוויסע נשמות, אַרײַנגערעכנט יעקבֿ אָבֿינו און משה רבינו, האָבן מסכּים געווען געשיקט צו ווערן אין אונדזער הײַנטיקער זינדיקער גשמיותדיקער וועלט, כּדי צו ווײַזן דעם וועג, ווי אַזוי גובֿר צו זײַן דעם יצר־הרע און זיך אומצוקערן צו דער מדרגה פֿון יענער פֿאָרהיסטאָרישער גאָלדענער תּקופֿה.

אין אונדזער פּרשה, זאָגט משה רבינו פֿאָרויס, אַז דער אייבערשטער וועט אויסבאַהאַלטן זײַן פּנים פֿון דער וועלט צוליב די זינד פֿון ייִדן, און וועט אויף זיי אָנשיקן שרעקלעכע צרות און דעם ביטערן גלות. ווײַטער האָט ער אָבער צוגעזאָגט, אַז ווען ייִדן וועלן תּשובֿה טאָן, וועלן די צרות פֿאַלן אויף זייערע שׂונאים. מע קען פֿרעגן די זעלבע קשיא: פֿאַרוואָס איז די וועלט בכלל באַשאַפֿן געוואָרן אויף אַזאַ אופֿן, מיט גלות און שׂונאים? צווישן אַלע פּרשיות אין דער תּורה, איז די הײַנטיקע סדרה, מסתּמא, די סאַמע פּאָעטישע. אין דער ספֿר־תּורה ווערט זי פֿאַרשריבן אויף אַ באַזונדערס שיינעם אופֿן, מיט יעדן פּסוק אין דער שירה צעשפּאָלטן אויף צוויי גלײַכע טיילן, דווקא ווי אַ ליד. עס באַקומט זיך פּאַראַדאָקסיש, אַז דער שענסטער טייל פֿון דער תּורה זאָגט פֿאָרויס צרות, גלות און שטראָפֿן.

די אַנדערע צוויי בפֿירוש פּאָעטישע פֿראַגמענטן אינעם חומש, די שירת־הים אין דער פּרשת־בשלח און די קורצע שירת־הבאר אין פּרשת־חוקת, זענען אָנגעשריבן אין אַ גרינגער שפּראַך. להיפּוך, איז אונדזער פּרשה אָנגעשריבן אויף אַ באַזונדערס שווערער שפּראַך, פֿול מיט אומגעוויינטלעכע ווערטער און אויסדרוקן. אין זײַן קלאַסישן ספֿר „קדושת לוי‟, איז רבי לוי־יצחק באַרדיטשעווער מסביר, אַז פֿאַר זײַן פּטירה האָט משה רבינו אויף אַ ווײַל פֿאַרלוירן זײַן מדרגה פֿון „אַספּקלריא המאירה‟, די פֿעיִקייט פֿון אַנטפּלעקן די נבֿואות מיט קלאָרע ווערטער. דעריבער, האָט ער געזאָגט זײַן שירה פֿאַר דער פּטירה אויף אַ סודותפֿולן שטייגער.

ווי מיר האָבן שוין באַהאַנדלט אין די פֿריִערדיקע פּרשיות, איז משה רבינו געווען אַ געטלעכער מענטש. הגם ער איז ניפֿטר געוואָרן בגשמיות, איז ער ברוחניות געבליבן לעבן. אַדרבה, זײַן פֿיזישער טויט איז געווען אַ גײַסטיקע טראַנספֿאָרמאַציע, אַן אַרויפֿגאַנג אויף אַ העכערער מדרגה, ווען ער האָט זיך פֿאַרוואַנדלט פֿון אַ געוויינטלעכן בשׂר־ודם אינעם קאָלעקטיוון לעבנס־כּוח פֿון אַלע ייִדן. אויב אַזוי קאָן מען נישט אָפּטײַטשן רבי לוי־יצחקס ווערטער בפּשטות. עס קאָן זײַן, אַז אויבערפֿלעכלעך האָט ער פֿאַרלוירן זײַן הויכע נבֿיאישע מדרגה און איז געפֿאַלן; פֿונעם רוחניותדיקן קוקווינקל, איז אָבער זײַן „מפּלה‟ געווען דווקא אַ סימן פֿון אַ נײַעם, העכערן, שטאַפּל פֿונעם לעבן.

מע דערציילט אַן ענלעכע מעשׂה וועגן רבי נחמן בראַצלעווער און דעם ערשטן בעלזער רבין, שלום רוקח, דער „שׂר־שלום‟. אַן אַפּיקורס איז געקומען צו די דאָזיקע צדיקים און אָנגעהויבן טענהן, אַז ער האָט פֿאַרלוירן זײַן אמונה, ווײַל ער פֿאַרשטייט נישט פֿאַרוואָס דער באַשעפֿער וואָלט באַשאַפֿן אַזוי פֿיל שטערן אין הימל? מע ווייסט דאָך, אַז די גאַנצע וועלט איז באַשאַפֿן געוואָרן צוליב דעם מענטש. אויב אַזוי, באַקומט זיך, אַז דער ריזיקער אוניווערס אַרום אונדזער פּלאַנעט האָט נישט קיין זין.

די צדיקים האָבן געענפֿערט אויף דער דאָזיקער קשיא, אַז ווען זיי וואָלטן פֿאַרשטאַנען אַלץ אינעם לעבן, וואָלטן זיי נישט געוואָלט דינען דעם רבונו־של־עולם בכלל. דאָס געטלעכע ליכט אַנטפּלעקט זיך, ווען מע דערגרייכט די השׂגה פֿונעם נישט־וויסן – ווען מע ווייסט, אַז נישט געקוקט אויף אַלע פֿריִערדיקע השׂגות, ווייסן מיר נאָך אַלץ גאָרנישט. די אמתע רוחניותדיקע השׂגה קומט ווי אַ בליץ פֿון אויבן, העכער פֿון די געוויינטלעכע ווערטער און השׂגות. רבי נחמן האָט באַטאָנט, אַז אַפֿילו פֿאַר זיך איז דער מענטש נישט בכּוח אויסצודריקן און אַפֿילו זיך דערמאָנען זײַנע פֿריִערדיקע גײַסטיקע דערפֿאַרונגען.

עס קאָן זײַן, אַז אין דער פֿאָרהיסטאָרישער תּקופֿה זענען די מענטשן געווען גליקלעך און פֿאַרשטאַנען גאַנץ קלאָר, וואָס ס׳טוט זיך אין דער אַרומיקער וועלט. דאָס איז אָבער געווען אַ פֿאַרגליווערטע וועלט, אָן קיין חידושים און אומגעריכטע בײַטן. דווקא דערפֿאַר איז אַזאַ וועלט בטל געוואָרן. די מלאָכים קאָנען אייביק לעבן אין זייערע הימלישע וועלטן, בלײַבנדיק אויפֿן זעלבן אָרט, אָבער דער מענטש איז בטבֿע אַ וואַנדערער וואָס גייט ווײַטער, דווקא צוליב די אומגעריכטע רעטענישן וואָס טרעפֿן זיך כּסדר אויף זײַן וואַנדער־וועג.

די באַשרײַבונג פֿון די פֿריִערדיקע וועלטן אין קבלה־ספֿרים מעג מען, אַוודאי, פֿאַרשטיין ווי אַ משל וועגן אַ מעגלעכער היפּאָטעטישער מעגלעכקייט פֿון אונדזער מצבֿ. לויט אַ באַקאַנטער ייִדישער לעגענדע, וואָס רבי פּנחס קאָרעצער, איינער פֿון די גרעסטע פֿריִיִקע חסידישע צדיקים, האָט דערציילט, איז פֿאַראַן ערגעץ אין אַן אַנדער „דימענסיע‟ אַ שטאָט מיטן נאָמען לוז, וווּ די תּושבֿים לעבן אייביק. הגם דאָס קלינגט כּמעט ווי אַ גן־עגן, גייען די תּושבֿים פֿון דאָרטן כּסדר אַרויס, כּדי צו שטאַרבן. אין פֿאַרגלײַך מיטן פֿאַרגליווערטן נודנעם לעבן, שטעקט דער סוד פֿון דער אמתער גן־עדנדיקער אייביקייט אינעם שטענדיקן חידוש. אַזוי ווי אַ פֿלאַם, וואָס ווערט שטענדיק באַנײַט אין זײַן ברענען, מוז די נשמה זיך שטענדיק רײַסן אַרויף, מחוץ די גרענעצן פֿון אירע געוויינטלעכע השׂגות.

אונדזער פּרשה איז, אין דער אמתן, דווקא אַ פּאָזיטיווע. ווען משה רבינו האָט דערגרייכט אַ העכערע מדרגה, איבער אונדזער געוויינטלעכער דעפֿיניציע פֿון לעבן און טויט, האָט ער דערקלערט, אַז צרות און שוועריקייטן שטופּן אונדז צו נײַע, העכערע השׂגות פֿון רוחניות, און אַז אונדזערע גײַסטיקע מפּלות און בלאָנדזשענישן קאָנען, אויב מיר שטרעבן צו אַנטפּלעקן אין זיך דאָס געטלעכע ליכט, ברענגען אונדז דורך דער עבֿודת־התּשובֿה פֿון נײַע האָריזאָנטן פֿונעם רוחניותדיקן וועזן.