רוחניות

דער ים — אַ קוואַל פֿון פֿאַרגעניגנס

The Sea As a Source of Pleasure

פֿון יואל מאַטוועיעוו

נישט לאַנג צוריק זענען מײַנע חבֿרים אַרומגעפֿאָרן איבער אַ צאָל היסטאָרישע ייִדישע שטעט אין אייראָפּע מיט אַ שיף, אָנהייבנדיק פֿון מאַרסיי און ניצע. דערנאָך האָבן זיי באַזוכט איטאַליע, שפּאַניע און עטלעכע אינדזלען אין גריכנלאַנד. כּמעט יעדע אייראָפּעיִשע שטאָט — למשל, ווענעדיק און באַרי — האָט אַ רײַכע ייִדישע געשיכטע.

געוויסע טוריסטישע פֿירמעס לייגן פֿאָר אַזוי־גערופֿענע כּשרע נסיעות. צום בײַשפּיל, אין אָנדערהאַלבן חודש וועלן אַרומפֿאָרן די „חנוכּה־שיפֿן‟ דורך מײַאָרקע און סאַרדיניע. אָפֿט איז אַ ספּעציפֿיש־ייִדישע נסיעה מערקווירדיק טײַערער, ווי אַ געוויינטלעכע. אין דער אמתן, כּל־זמן מע איז מסכּים צו עסן בלויז ברויט, איילבערטן און אַנדערע מאכלים, אַרײַנגערעכנט דעם אייגענעם שפּײַז וואָס מע ברענגט מיט זיך אויף דער שיף, קאָן מען זיך גיבן אַן עצה און באַזוכן די היסטאָרישע אייראָפּעיִשע צי אַנדערע ערטער אויף אַ גאַנץ הלכהדיקן אופֿן בעת אַ מער ביליקער נישט־ייִדישער נסיעה.

די אַשכּנזישע פּוסקים האַלטן, אַז מע מוז אָנהייבן די נסיעה צום שפּעטסטן דינסטיק, כּדי צו פֿאַרברענגען אויף דער שיף דרײַ טעג פֿאַר שבת. אויב די קרויִז־פֿירמע לייגט נישט פֿאָר קיין ברירה, קאָן מען אַפֿילו אַוועקפֿאָרן פֿרײַטיק – הגם ס׳איזב בעסער צו פֿרעגן אַ היתּר דערפֿאַר בײַ אַ רבֿ. אויב איר ווייסט, אַז דער קאַפּיטאַן פֿון דער שיף אָדער דער בעל־הבית איז אַ ייִד, איז אײַער נסיעה מער פּראָבלעמאַטיש, כאָטש אין פּרינציפּ קאָנט איר נאָך אַלץ באַקומען אַ היתּר — געוויינטלעך, לשם פּרנסה, נישט סתּם זיך צו פֿאַרווײַלן אויפֿן ים.

אַן אַנדער פֿאַרשפּרייטע פּראָבלעם איז דער עירובֿ־תּחומין. אויף דער שיף מעגט איר, געוויינטלעך, אַרומטראָגן אײַערע זאַכן דעם גאַנצן שבת. אויף דער יבשה טאָר מען אָבער נישט אַרומגיין אַפֿילו מיט ליידיקע קעשענעס; און אַחוץ דעם איסור אַרומצוטראָגן, זאָלט איר געדענקען, אַז אײַער פּאַספּאָרט איז אַ מוקצה. אויב איר ווערט געכאַפּט אין אַ פֿרעמד לאַנד אָן קיין דאָקומענטן, האֶָט איר אויך אַ גוטן שאַנס אַרעסטירט צו ווערן.

אַזוי צי אַזוי, לייענען מיר אין אונדזער פּרשה, צום ערשטן מאָל, וועגן אַ שיףּ־נסיעה.

להיפּוך צו דער פּאָזיטיווער מעלה פֿון שיף־נסיעות, לייענען מיר, ווי די מענטשן האָבן געבראַכט מיט זייערע עבֿירות אַ מבול אויף דער גאַנצער וועלט. צווישן דער פֿאַרדאָרבענער מענטשהייט איז געבליבן בלויז איין צדיק — נח. דער רבונו־של־עולם האָט אים געהייסן אויפֿבויען די תּיבֿה, כּדי זיך צו ראַטעווען פֿון דער קאַטאַסטראָפֿע צוזאַמען מיט זײַן משפּחה און מיט אַלע חיות.

איז דער וועלט־מבול אויסגעבראָכן בגשמיות, אָדער איז עס בלויז אַ מעשׂה, וואָס מיר לערנען דערפֿון אָפּ אַ וויכטיקן משל? הרבֿ אַריה קאַפּלאַן און אַנדערע וויסנשאַפֿטלעך־געבילדעטע רבנים האָבן באַטאָנט, אַז בגשמיות האָט די וועלט נישט געקאָנט פֿאַרפֿלייצט ווערן מיט פֿיר טויזנט יאָר צוריק, ווײַל מיר זעען נישט קיין סימנים פֿון אַזאַ גלאָבאַלער קאַטאַסטראָפֿע. פֿון דער צווייטער זײַט, שטייען מיר איצט, נעבעך, אויף דער שוועל פֿון רעאַלע נאַטור־קאַטאַסטראָפֿעס, וואָס קלינגען נאָך ערגער, ווי דער מבול. דער מענטש איז במשך פֿון פֿיר טויזנט יאָר דורכגעגאַנגען אַ לאַנגן וועג און צוגעטראַכט שרעקלעכע מכשירים, וואָס קאָנען, אין פּרינציפּ, טאַקע פֿאַרווירקלעכן אונדזער תּורה־מעשׂה — דאָס מאָל, אָן קיין מעטאַפֿאָרן צי אַלעגאָריעס.

סוףּ־כּל־סוף, וואָס מיינט פֿאַר אונדז דער ים: אַ קוואַל פֿון פֿאַרגעניגנס אָדער סכּנות? די תּורה באַטאָנט, אַז דער מבול איז געשען צוליב רויבערײַ. די חז״ל טײַטשן אָפּ דעם פּסוק „ותּשחת האָרץ‟ — און די ערד איז פֿאַרדאָרבן געוואָרן – ווי אַ רמז, אַז אין יענער תּקופֿה האָט אין דער וועלט געהערשט געצן־דינערײַ און סעקסועלע אוממאָראַלישקייט. אין געוויסע פֿרומע קרײַזן אַסאָציִיִרט מען עס מיטן הײַנטיקן ליבעראַלן לעבנס־שטייגער. אין די מדרשים ווערט דערקלערט גאָר עפּעס אַנדערש. די פֿירער פֿון דער מבול־תּקופֿה האָבן געמיינט, אַז זיי מעגן דערנידעריקן די פּשוטע מענטשן און פֿאַרגוואַלדיקן זיי, צווינגענדיק זיי צו דינען די מאַכטהאָבער ווי אָפּגעטער.

דאָס פֿאַרגוואַלדיקן איינער דעם צווייטן איז נישט געווען גענוג, דערפֿאַר האָבן געוויסע מענטשן אָנגעהויבן פֿאַרגוואַלדיקן די נאַטור גופֿא. צוליב די רויבערישע סאָציאַלע באַציִונגען, האָט די גאַנצע מענטשהייט אײַנגענומען אַ מיתה־משונה. אַפֿילו די חיות, נעבעך, זענען אומגעבראַכט געוואָרן צוליב די מענטשלעכע זינד.

פֿאָרט, נישט גענוג אויף די מסוכּנע קאָנאָטאַציעס, איז דער ים פֿאָרט געוואָרן אַ קוואַל פֿון פֿאַרגעניגנס.

דאָס וואָרט „תּיבֿה‟ מיינט בוכשטעבלעך אַ וואָרט. אונדזערע ווערטער, ווען געזאָגט לשם־שמים, מיט גוטע כּוונות, ראַטעווען אונדז פֿון קליינע און גרויסע קאַטאַסטראָפֿעס. די מעשׂה מיטן מבול — אַן אַלעגאָריע צי נישט — בלײַבט אייביק אַקטועל ווי אַ וואָרענונג וועגן אונדזער סכּנותדיקן פּאָטענציאַל. דווקא דער מענטש איז בכּוח צו באַגראָבן, חלילה, די גאַנצע וועלט אַרום זיך; און דווקא דער מענטש קאָן ראַטעווען די וועלט מיט אַ ריכטיקער „תּיבֿה‟ — אַ גוט האַרציק וואָרט.

פֿונדעסטוועגן, וואָס שייך די שיפֿן, איז זיכער כּדאַי צו זען די אַנדערע טיילן פֿון אונדזער פּלאַנעט. דאָס אָפּשאַצן די אַנדערע וועלט־קולטורן איז בעצם אַ „תּיבֿה‟, וואָס קאָן אונדז ראַטעווען פֿון קאַטאַסטראָפֿישע פֿעלערן און פֿאַרוואַנדלען די וועלט פֿון אַ מקום־מחלוקת אין אַ שיין פֿרידלעך אָרט. זאָלן פֿאַר אונדז די תּיבֿות — אי די שיפֿן, אינעם בוכשטעבלעכן זין, אין די תּפֿילה־ווערטער — בלײַבן אַ קוואַל פֿון הנאָות, און נישט סכּנות.