ניטאָ מער טעדי שוואַרץ, איבערזעצערין פֿון „דאָנע דאָנע‟

Teddi Schwartz, Translator of "Donna Donna," Has Died


פֿון דזשאָרדין קוציק

Published October 31, 2017.

טעדי (טײַבל) שוואַרץ, אַ טאַלענטירטע זינגערין און איבערזעצערין פֿון ייִדישע לידער, וואָס האָט צונויפֿגעבונדן די אַמעריקאַנער פֿאָלקס־מוזיק מיט דער ייִדישער טראַדיציע, איז לעצטנס ניפֿטר געוואָרן אין עלטער פֿון 102 יאָר.

כאָטש שוואַרצס נאָמען איז ניט באַוווּסט, איז איר אַרבעט יאָ באַקאַנט. שוואַרצס איבערזעצונג פֿון אַרהן צײַטלינס „דאָנע דאָנע‟ איז געוואָרן אַ וועלט־שלאַגער, רעקאָרדירט דורך אַזעלכע זינגער ווי דזשאָן באַעז, דאָנאַוואַן און מאַרי האָפּקין. די פּאָפּולאַריטעט פֿון דזשאָן באַעזעס רעקאָרדירונג האָט דערפֿירט צו דעם, אַז מע זאָל איבערזעצן „דאָנע דאָנע‟ אויף צענדליקער שפּראַכן. הײַנט איז דאָס ליד צווישן די סאַמע באַקאַנטסטע אין דרום־קאָרעע, יאַפּאַן און וויעטנאַם, וווּ מע לערנט עס אין די אָרטיקע שולן.

כאָטש שוואַרצס גרעסטן דערפֿאָלג איז געווען אַן איבערזעצונג פֿון ייִדיש אויף ענגליש, וועט מען בײַ די ייִדיש־קענער זי געדענקען דווקא פֿאַר אירע איבערזעצונגען פֿון ענגליש אויף ייִדיש. דער עטנאָמוזיקאָלאָג און קלעזמער־מוזיקער הענעך סאַפּאָזשניק האָט איבערגעגעבן דעם „פֿאָרווערטס‟, אַז שוואַרץ איז געווען שטאַרק באַווירקט פֿונעם שטאָטישן אויפֿלעב פֿון דער אַמעריקאַנער פֿאָלקס־מוזיק אין די 1930ער און 1940ער יאָרן, בראָש מיט אַלען לאָמאַקס און פּיט סיגער. אינספּירירט פֿון זייערע זינגערײַען האָט שוואַרץ אָנגעהויבן איבערצוזעצן אַמעריקאַנער לידער אויף ייִדיש ווי אַן אופֿן צונויפֿצובינדן די אַמעריקאַנער קולטור מיט דער וועלט פֿון אירע אימיגראַנטישע עלטערן.

„איך האָב געהאַט דעם זכות מיטצואַרבעטן מיט טעדין ווען איך האָב זי אין 1981 און 1982 אָנגעשטעלט צו זינגען ווי אַ טייל פֿונעם נאַציאָנאַלן טור ׳דער ייִדישער קאַראַוואַן,׳‟ האָט סאַפּאָזשניק געזאָגט. „זי איז געווען אַ זיסע, גוטהאַרציקע פֿרוי, אַן איידעלער מענטש.‟

חיים וואָלף, דער דירעקטאָר פֿון „ציקאָ‟, וואָס איז אַליין אַ זינגער און בינע־קינסטלער, האָט באַצייכנט שוואַרצס איבערזעצונגען פֿון ענגליש אויף ייִדיש ווי „ערשט־קלאַסיש‟. בײַם דערמאָנען אירע „פֿאַרייִדישטע‟ אַמעריקאַנער־לידער האָבן סײַ די ייִדיש־לערערקע און זינגערין פּערל טייטלבוים, סײַ בנימין שעכטער, דער דירעקטאָר פֿונעם „ייִדישן פֿילהאַרמאָנישן פֿאָלקס־כאָר‟ באַצייכנט אירע איבערזעצונגען ווי צווישן די זעלטענע, וואָס האָבן אַן „עכטן ייִדישן טעם.‟

אין 1970 האָט שוואַרץ אַרויסגעלאָזט אַן אַלבאָם פֿון די דאָזיקע לידער מיטן נאָמען „קומט אַרײַן‟.

אין אַ טעלעפֿאָנישן שמועס מיטן „פֿאָרווערטס‟ האָט שעכטער דערמאָנט, אַז זי איז געווען צופֿרידן, ווען די מוזיקאַלישע קינדער־גרופּע „פּריפּעטשיק־זינגער‟ האָט אָנגעהויבן זינגען אַ פּאָר פֿון אירע לידער, אַרײַנגערעכנט איר ייִדישן נוסח פֿון Take Me Out to the Ball Game, וואָס די גרופּע האָט געזונגען פֿאַרן עולם אויף אַ מאַטש פֿון דער ניו־יאָרקער בייסבאָל־מאַנשאַפֿט, די “מעטס” אין זייער סטאַדיאָן אין קווינס, נ״י. שעכטערס טאָכטער טעמע האָט אויך אַרײַנגענומען שוואַרצס חנעווידקן נוסח פֿון Old Macdonald אין איר רעפּערטואַר.

צווישן אַ ריי אַנדערע באַרימטע אַמעריקאַנער לידער האָט טעדי שוואַרץ אויך איבערגעזעצט מאַרי האָפּקינס׳ שלאַגער Those Were the Days. זי שטעלט אַליין פֿאָר איר איבערזעצונג פֿונעם ליד אינעם דאָקומענטאַר־פֿילם וועגן די „קלעזמאַטיקס‟, On Holy Ground. לאָרין סקלאַמבערג, דער הויפּטזינגער פֿון דער קאַפּעליע, האָט איבערגעגעבן, אַז שוואַרץ האָט פֿאַרבראַכט אירע זומערן אין דער זעלביקער „באָנגאַלאָ‟-קאָלאָניע ווי דער ייִדישער לערער פּסח פֿישמאַן, מיט וועמען זי רעדט אינעם פֿילם.

אַחוץ אירע רעקאָרדירונגען האָט מען אָפֿט געהערט שוואַרצס לידער אויף „יוגנטרוף‟־אונטערנעמונגען און אויף „קלעזקעמפּ‟, וווּ זי איז געווען אַן אָפֿטער גאַסט.