קונסט און קולטור, מענטשן און געשעענישן

פּאָדקאַסט באַטראַכט קלעזמער און פֿראַגעס פֿון אידענטיטעט

Podcast Examines Klezmer and Questions of Identity

פֿון דזשאָרדין קוציק

פּונקט אַזוי ווי די ייִדישיסטישע וועלט בכלל און די וועלט פֿון ייִדישע שרײַבער און זשורנאַליסטן בפֿרט, מאַכט די קלעזמער־וועלט איצט דורך אַ מין קריזיס פֿון אידענטיטעט צוליב דעם וואָס דער עלטערער דור, וואָס איז אויפֿגעוואַקסן אין אַ סבֿיבֿה דורכגעזאַפּט מיט ייִדישער קולטור, איז כּמעט אין גאַנצן אַוועק.

ניט געקוקט אויף דעם וואָס די צאָל קלעזמער־מוזיקער איז הײַנט אַ סך העכער ווי די צאָל מענטשן וואָס שרײַבן ליטעראַטור אויף ייִדיש, איז דער מצבֿ אין געוויסע אַספּעקטן נאָך שווערער בײַ די קלעזמאָרים ווי בײַ די ייִדישע שרײַבער. כאָטש דער ליטעראַרישער פֿאָדעם אויף ייִדיש איז אַ סך קלענער ווי ס׳איז געווען מיט אַפֿילו אַ דור צוריק, איז ער קיינמאָל ניט אין גאַנצן איבערגעריסן געוואָרן. די גאָלדענע קייט פֿון דער קלעזמער־טראַדיציע איז אָבער יאָ איבערגעריסן געוואָרן, ביז מע האָט אָנגעהויבן ווידער אויפֿצולעבן די דאָזיקע מוזיק אין די 1970ער און 1980ער יאָרן. די לעצטע אימיגראַנטישע קלעזמאָרים פֿונעם עלטערן דור ווי, למשל, דייוו טאַראַס, פֿון וועמען די ייִנגערע קלעזמאָרים האָבן זיך געלערנט און אײַנגעזאַפּט דעם טעם פֿון דער אַלטער מיזרח־אייראָפּעיִשער קלעזמער־טראַדיציע, זענען שוין אַ פֿערטל יאָרהונדערט אויף יענער וועלט; און זייערע תּלמידים, די דעמאָלט־ייִנגערע קלעזמאָרים ווי אַנדי סטאַטמאַן און הענעך סאַפּאָזשניק, זענען הײַנט שוין אַליין מיטגלידער פֿונעם עלטערן דור.

אַז די תּקופֿה פֿונעם „קלעזמער־אויפֿלעב‟ איז שוין פֿאַרבײַ און די ייִנגערע מוזיקער לערנען זיך איצט קלעזמער־מוזיק פֿון פֿאַרשידנאַרטיקע קוואַלן און שפּילן דערצו אויף גאָר באַזונדערע אופֿנים, פֿרעגן אָפֿט די הײַנטיקע קלעזמאָרים צי עס קומט פֿאָר אַ מין קולטורעלע „ירידת הדורות‟. אויב יאָ, וואָס וועט זײַן די צוקונפֿט פֿון דער קלעזמער־מוזיק? וואָס באַטײַט הײַנט די „קלעזמער־מוזיק‟, ווען די מוזיק אַליין טראָגט גאָר שטאַרקע השפּעות פֿון דזשעז, באַלקאַנישע מוזיק און אַפֿילו אַ מאָל „רעפּ‟ און טאַנגאָ? וואָס מיינט הײַנט בכלל, אינעם 21סטן יאָרהונדערט, צו זײַן אַ קלעזמער?

אַזעלכע פֿראַגעס פֿון אידענטיטעט און המשכדיקייט זענען דער קערן פֿונעם נײַעם פּאָדקאַסט Radiant Others, אין וועלכן דער טרומייט־שפּילער דאַן בלאַקסבערג פֿירט פּרטימדיקע דיסקוסיעס מיט אַנדערע קלעזמער־מוזיקער וועגן אַזעלכע טעמעס. אין אַ טעלעפֿאָנישן שמועס מיטן „פֿאָרווערטס‟ האָט בלאַקסבערג דערקלערט, אַז די אינספּיראַציע צו שאַפֿן דעם פּאָדקאַסט איז געקומען סײַ פֿון געשיכטע־בעל־פּה אינטערוויוען, סײַ פֿונעם קאָמיקער מאַרק מאַראָנס פּאָדקאַסט, אין וועלכן ער פֿירט פּרטימדיקע שמועסן מיט אַנדערע קאָמיקער וועגן זייער צוגאַנג צו זייער קונסט און זייער אידענטיטעט ווי קאָמיקער.

„איצט אַז איך בין שוין אין די דרײַסיקער הייב איך אָן זיך צו פֿילן אַז ס׳איז ניטאָ קיין מוזיקער ייִנגער פֿון מיר, וואָס זענען אַרײַנגעטאָן מיט לײַב און לעבן אין דער קלעזמער־מוזיק, ווי איך בין יונגערהייט געווען,‟ האָט בלאַקסבערג דערקלערט. „איך פֿיל ווי איינער פֿון די ׳ייִנגסטע עלטערע־לײַט׳ ווי פּיט סאָקאָלאָוו פֿלעגט זיך אויסדריקן. בײַ מיר איז דאָס פֿאַרברענגען מיט די מוזיק־לערער אין ׳קלעזקאַנאַדע׳ און הערן זייערע מעשׂיות און לעבנס־דערפֿאַרונגען געווען איינער פֿון די הויפּט־אופֿנים, ווי אַזוי איך האָב זיך אויסגעלערנט די קולטור. איך האָב געוואָלט איבערגעבן די הײַנטיקע יונגע קלעזמאָרים אַן אופֿן צו הערן ענלעכע דערציילונגען פֿון פֿאַרשידנאַרטיקע מוזיקער וואָס זענען אַקטיוו אינעם פֿעלד, און איך האָב געטראַכט אַז אַ פּאָדקאַסט וואָלט געקענט שפּילן אַן ענלעכע ראָלע ווי די שמועסן אין ׳קלעזקאַנאַדע׳ האָבן געשפּילט בײַ מיר.‟

אין דעם ערשטן סעזאָן פון Radiant Others, וואָס באַשטייט פֿון זעקס עפּיזאָדן, האָט בלאַקסבערג אינטערוויויִרט דעם קלאַרנעט־שפּילער מײַקל ווינאָגראַד, דעם צימבל־שפּילער פּיט רושעפֿסקי, דעם עטנאָמוזיקאָלאָג זאבֿ פֿעלדמאַן, די ייִדישע פֿאָלקזינגערס דזשאַש וואַלעצקי און שירה ליפּאָווסקי, דעם מוזיק־היסטאָריקער מאַרק סלאָבין און די קאַפּעליע ”וואַרעצקי פּאַס“

אינעם ערשטן עפּיזאָד רעדן בלאַקסבערג און מײַקל ווינאָגראַד וועגן דעם ווי עס פֿילט זיך צו זײַן מיטגלידער פֿונעם לעצטן דור, וואָס האָט זיך געלערנט שפּילן פֿונעם אַלטן דור טראַדציאָנעלע קלעזמאָרים. ווינאָגראַד און בלאַקסבערג דריקן ביידע אויס די מיינונג, אַז די קלעזמער־מוזיקער קענען ניט באַקומען קיין שטענדיקע אַרבעט אָדער גיין אויף טורן אַזוי אָפֿט ווי זיי האָבן געטאָן מיט 10 יאָר צוריק, און זיי פּרובירן צו פֿאַרשטיין, פֿאַר וואָס די קלעזמער־וועלט איז הײַנט ווייניקער שפּרודלדיק. צי איז עס בלויז אַן ענין פֿון בײַטנדיקע אידענטיטעטן בײַם ייִנגערן דור אָדער צי האָט געשפּילט דערבײַ אַ ראָלע די „גרויסע רעסעסיע‟ פֿון 2007, ווען די וועלט־עקאָנאָמיע איז אַרײַן אין אַ קרייס און ס׳איז געוואָרן שווער פֿאַר מוזיקער צו געפֿינען אַרבעט? זיי זענען אַליין ניט זיכער.

„איצט אַ דער קלעזמער־אויפֿלעב האָט זיך פֿאַקטיש אויסגעשפּילט — האָט בלאַקסבערג איבערגעגעבן דעם „פֿאָרווערטס‟ — וויל איך, אַז דער פּאָדקאַסט זאָל אונדז העלפֿן פֿאַרשטיין, וואָס אָט דער אויפֿלעב האָט באַטײַט, און וואָס ס׳איז הײַנט טאַקע די קלעזמער־מוזיק.‟

איין זאַך וואָס האָט זיך געביטן במשך פֿונעם לעצטן דור איז אַז די יונגע קלעזמאָרים לערנען זיך ניט אַלע פֿונעם זעלבן קאַנאָן לידער דורך וועלכן מע קען שאַפֿן נײַע קאָמפּאָזיציעס. „ס׳איז ניט באמת דאָ קיין בשותּפֿותדיקער רעפּערטואַר, ווי ס׳איז געווען במשך פֿונעם אויפֿלעב,” האָט בלאַקסבערג געזאָגט.

טאַקע דערפֿאַר הערשט אין דער קלעזמער־וועלט, אַזוי ווי בײַ די ייִדישיסטן, אַ שטענדיקע זאָרג וועגן אויטענטישקייט. „ס׳איז תּמיד דאָ אַ דרוק צו דערקלערן, פֿון וואַנען עס שטאַמט אַ ליד, צי אַ מוזיקאַלישע פֿראַזע,” האָט בלאַקסבערג דערקלערט. „יעדעס מאָל וואָס איך לערן אַ ליד אין אַ רעפּיטיציע, פֿיל איך אַ באַדערפֿעניש צו געבן אַ גאַנצע געשיכטע־לעקציע. בײַ קלעזמער־מוזיק, מער ווי בײַ אַנדערע סאָרטן מוזיק, דאַרף מען תּמיד ׳באַרעכטיקן׳ איר עקזיסטענץ, ענלעך צו דעם ווי אַזוי מע באַטראַכט די ייִדישע קולטור: איין פֿוס שטייט אין דער לעבעדיקער וועלט, וווּ די קולטור ווערט נאַטירלעך איבערגעגעבן און דער אַנדערער פֿוס ליגט אינעם תּחום פֿון דער ׳פּאָסט־ווערנאַקולאַריטעט׳, אין וועלכער די קולטור ווערט איבערגעגעבן דורך לעקציעס, וואַרשטאַטן און קורסן.”

כאָטש בלאַקסבערג האַלט אַז דער קלעזמער־אויפֿלעב גופֿא איז שוין אַ טייל פֿון דער פֿאַרגאַנגענהייט, זעט ער ווי די ייִדישע מוזיק ווערט אַרײַנגעבראַכט אין נײַע סבֿיבֿות, וווּ עס האָט לאַנג אויסגעפֿעלט.

„אין די לעצטע פּאָר יאָר באַמערק איך אַלץ מער ווי פּראָגרעסיווע ייִדן ווילן געניסן פֿון דער ייִדישער מוזיק און זי אַרײַנוועבן אין דער לינקער קולטור,” האָט בלאַקסבערג איבערגעגעבן. „ס׳איז ניט בלויז די היסטאָרישע אַסאָציאַציע פֿון ייִדיש מיטן לינקן אַקטיוויזם, נאָר ובפֿרט, דער פֿאַקט וואָס אַ סך לינקע ייִדן זוכן אַן אופֿן זיך אויסצודריקן ייִדישלעך, וואָס איז ניט אויסשליסלעך פֿאַרבונדן מיט ישׂראל אָדער רעליגיע. בײַ מיר איז עס דווקא אַ פֿאַרגעניגן, אַז דורך דער קלעזמער־מוזיק קען איך געפֿינען אַ היים אין פֿאַרשידנאַרטיקע ייִדישע סבֿיבֿות: איך שפּיל מוזיק אויף חסידישע אונטערנעמונגען; און איך לערן קלאַסן פֿאַר לינקע פּאָליטישע אַקטיוויסטן און סתּם הויפּטשטראָמיקע ייִדישע גרופּעס. קלעזמער איז בײַ מיר אַ בריק מיט וועלכער איך קען אַריבערטרעטן די שוועל פֿון פֿאַרשידענע וועלטן.”

אַ דאַנק בלאַקסבערגס פּאָדקאַסט, וועלן צוהערער איבער דער וועלט קענען מיטפֿאָרן מיט אים דורך דער קלעזמער־מזויק.