דאָן קיכאָט — פֿאַרשענערט און פֿאַרבעסערט!

Don Quixote – New And Improved!

Yehuda Blum

פֿון מיכאל גאָמעז גוטהאַרץ

Published November 17, 2017.

דער נאָמען לין שו איז אײַך מסתּמא אין גאַנצן פֿרעמד. ער וואָלט פֿאָרט געדאַרפֿט פֿיגורירן שוין לאַנגע יאָרן אין אַלע ביכער פֿון ליטעראַטור־געשיכטע. אַ געבירטיקער אינעם פֿוזשיאַן־געביט אין דרום־מיזרח־כינע, האָט דער גרויסער אויטאָדידאַקטישער געלערנטער געשטאַמט פֿון דער קינג־דינאַסטיע — די לעצטע וואָס האָט געהערשט איבער דער כינעזישער אימפּעריע.

ער איז געווען אַ מאָלער, אַ קאַליגראַף, אַ פּאָעט, אַן עסיייִסט, אַן איבערזעצער און מחבר פֿון ראָמאַנען און דערציילונגען. זינט דעם סוף 19טן יאָרהונדערט האָט ער אָנגעשריבן די ערשטע ליטעראַרישע איבערזעצונגען אין כינעזיש. דעמאָלט זענען אַזעלכע איבערזעצונגען ניט געווען בנמצא אין די ביבליאָטעקן ווײַל די כינעזישע טראַדיציע איז הונדערטער יאָרן לאַנג באַשטאַנען בלויז פֿון קאָמענטאַרן פֿון אַלטע כינעזישע כּתבֿים און ניט פֿון אימפּאָרטירטע טעקסטן.

אַזוי אַרום איז צום וויכטיקסטן געווען לין שוס בײַטראָג צו באַקענען דעם כינעזישן לייענער מיט די „עקזאָטישע‟ מחברים און ווערק, לכתּחילה פֿון ענגלאַנד און שפּעטער פֿון פֿראַנקרײַך, די פֿאַראייניקטע שטאַטן, שוועדן און דײַטשלאַנד. ער האָט אָבער ניט גערעדט און ניט געקענט לייענען קיין איין פֿרעמדע שפּראַך. צו ערשט האָט ער זיך געלאָזט לייענען אויף אַ קול די טעקסטן דורך אַן אַסיסטענט־איבערזעצער וואָס האָט, כאָטש טעאָרעטיש, געקענט די אָריגינעלע שפּראַך און וואָס האָט געקענט באַווײַזן אָן צו פֿיל שוועריקייטן איבערצוזעצן דעם טעקסט אין בעל־פּה־מאַנדאַריניש. לויט זײַנע בעסטע פֿאַרטײַטשער — אַגבֿ, גאָר ווייניק אין צאָל — האָט לין איבערגעשריבן דאָס גאַנצע אויף קלאַסישן מאַנדאַריניש און זיך באַמיט אַז די איבערזעצונג זאָל שטימען ווי ווײַט מעגלעך מיט דער „פּאַרטיטור‟. מיט אַנדערע ווערטער, ער האָט געלייגט דעם טראָפּ מער אויף דער סיפּור־המעשׂה ווי אויף דער „מעלאָדיע‟, מער אויפֿן ריטעם ווי אויפֿן סטיל. דורכן פֿאַרטרויען זיך אַליין ווי אַן אויטאָריטעט האָט לין שו גענאָסן פֿון אַן אויסערגעוויינטלעכן יכולת צו קענען לייענען אַבי וועלכע שפּראַך דורך די אויגן פֿון אַן אַנדערן.

מיט דער הילף פֿון 19 אַסיסטענטן נאָכאַנאַנד האָט ער איבערגעזעצט, אָדער פּינקטלעכער געזאָגט איבערגעשריבן, אַן ערך צוויי הונדערט קלאַסישע ווערק פֿון דער מערבֿ־ליטעראַטור, פֿון באַלזאַק, שעקספּיר, דיומאַ (פֿאָטער און זון), טאָלסטוי, דיקענס, געטע, סטיווענסאָן, איבסען, מאָנטעסקיע, הוגאָ, טשעכאָוו און לאָטי. עטלעכע פֿון די איבערגעזעצטע ווערק זײַנען אין אָנהייב פֿון 20סטן יאָרהונדערט אַפֿילו געוואָרן בעסט־סעלערס אין כינע, ווי אַלעקסאַנדער דומאַס ׳לאַ דאַם אָ קאַמעליאַ׳ וואָס ער האָט געטוישט דעם טיטל צו ׳די ירושה פֿון דער פּאַריזער דאַמע מיט די קאַמעליאַס׳. נאָך מיסטעריעזער: אַרום 50 פֿון זײַנע ניט־דערשינענע איבערזעצונגען באַשטייען פֿון טעקסטן וואָס קיינער איז עד־היום ניט מסוגל צו אידענטעפֿיצירן דעם מחבר און אַפֿילו די אָריגינעלע שפּראַך! צווישן די־אָ פֿאַרלוירענע כּתבֿ־ידן זענען פֿאַראַן מײַסטערווערק וואָס מע ווייסט גאָרניט וועגן זיי.

ביכער גייען אָפֿט דורך דורכוועגן און אַנדערע אָפּוועגן כּדי אַריבערצוגיין גרענעצן און דערגיין צו אַ טאָלק. עס פֿעלן ניט קיין בײַשפּילן דערפֿון, אויך אין דער ייִדישער ליטעראַטור. יצחק באַשעוויס זינגער, וואָס האָט אין זײַנע יונגע יאָרן איבערגעזעצט קנוט האַמסון און גאַבריעלע ד׳אַנונציאָ אויף ייִדיש, האָט מן־הסתּם ניט געקענט קיין וואָרט נאָרוועגיש צי איטאַליעניש; האָט ער עס דורכגעפֿירט דורך די דײַטשע איבערזעצונגען וואָס זענען יאָ געווען בנימצא אין פֿאַרמלחמהדיקן פּוילן.

דער פּוילישער שרײַבער וויטאָלד גאָמבראָוויטש איז אַן אַנדער באַקאַנטער בײַשפּיל. נאָכן באַזעצן זיך אין אַרגענטינע האָט ער אַליין איבערגעשריבן זײַן ערשטן, שטאַרק געלויבטן ראָמאַן „פֿערדידורקע‟ פֿון פּויליש אויף שפּאַניש, מיט דער הילף פֿון ווירגיליאָ פּיניעראַ און הומבערטאָ ראָדריגעז טאָמעוּ, צוויי קובאַנישע שרײַבער וואָס האָבן ניט געהאַט געהערט ביז דעמאָלט קיין איין וואָרט פּויליש. די־אָ ווערסיע האָט ער איבערגעזעצט אויף פֿראַנצייזיש און אַזוי איז ער דערגאַנגען צו דעם וואָס וועט שפּעטער ווערן די ערשטע פֿראַנצייזישע אויסגאַבע פֿון „פֿערדידורקע‟, אַרויסגעגעבן אין 1958.

אין 1921 האָט זיך לין שו גענומען צו סערוואַנטעס׳ „דאַן קיכאָט‟, דורך דזשאָן אָרמסביס ענגלישער איבערזעצונג (1885). לין שוס אַסיסטענט, שען זשיאַלין, וואָס האָט געלערנט אַ שטיקל צײַט אין אַן ענגלישן אוניווערסיטעט, האָט מן־הסתּם געקענט לייענען די ענגלישע ווערסיע, לויט זייער אויסגעשליפֿענער טעכניק. ער האָט אים אָבער אַוועקגעגעבן בלויז אַ טײַלווײַזן נוסח, וואָס איז ניט נאָר געווען פֿול מיט צוגעגעבענע דיאַלאָגן, נאָר אויך אַמפּוטירט געוואָרן פֿון פֿיל קאַפּיטלען, און זײַן באַרימטער פּראָלאָג בתוכם: בסך־הכּל 285 זײַטן וואָס דעקן זיך מיטן ערשטן טייל פֿון סערוואַנטעס מײַסטערווערק. עס דערמאָנט אין דער דערציילונג, „פּיער מענאַר, מחבר פֿונעם ׳קיכאָט׳‟ פֿונעם אַרגענטינער שרײַבער כאָרכע לויִ באָרגעס, וועגן אַ פֿיקטיוון פֿראַנצייזישן שרײַבער וואָס נעמט זיך אונטער „איבערצושרײַבן‟ דאָס ערשטע בוך פֿון דאָן קיכאָט.

צי דאַרף מען דאָ אויך דערמאָנען אַז איינער אַ חיים נחמן ביאַליק, וועלכער האָט אויך ניט געקענט קיין שפּאַניש, האָט אין 1912 איבערגעזעצט „דאָן קיכאָט‟ פֿון אַ רוסישער ווערסיע? און אַז די ייִדישע ווערסיע פֿון אַלכּסנדר האַרקאַווי, וועלכער האָט פּערפֿעקט געקענט שפּאַניש, איז שוין געווען בנימצא אין ניו־יאָרק אין 1897?

שין לוס ׳די ביאָגראַפֿיע פֿונעם משוגענעם ריטער׳ (אָדער ׳דאָס לעבן פֿונעם פֿאַרכּישופֿטן ריטער׳, לויט אַנדערע איבערזעצונגען) איז דערשינען אין 1922 אין שאַנכײַ, דעם מקום־גדול פֿון דער כינעזישער ביכער־אינדוסטריע, וואָס מען האָט דעמאָלט אָנגערופֿן דעם ׳פּאַריז פֿון מיזרח׳, צוליב איר גרויסער צאָל פֿאַרלאַגן, דרוקערס און ליטעראַרישע קאַפֿעען. לין שו, אויסגעמוטשעט און קראַנק, גייט אויס צוויי יאָר שפּעטער און זאָגט אַ לעצטן זײַ־געזונט מיט דעם־אָ האַלבן קיכאָט.

סערוואַנטעס׳ העלד „דאָן קיכאָט דע לאַ מאַנשאַ‟, וואָס דערציילט די אַוואַנטורעס פֿון אַ זקן, אַ פֿאַרברענטער ליבהאָבער פֿון ריטער־ראָמאַנען, זאָגט אַליין אַז זײַנע אַוואַנטורעס זענען כּלומרשט אַן איבערזעצונג פֿון אַראַביש פֿון אַ טעקסט וואָס — לויט סערוואַנטעס — ס׳האָט אָנגעשריבן אַ מוסולמענישער היסטאָריקער.

די אָ קונץ פֿון פּסעוודאָ־איבערזעצונגען איז איינע וואָס גייט שוין אָן הונדערטער יאָרן לאַנג בײַ די מחברים פֿון דער ריטער־ליטעראַטור. די שרײַבער האָבן אָפֿט מאָל פּרעטענדירט אַז זייערע כּתבֿים זענען פּינקטלעכע איבערזעצונגען פֿון טאָסקאַניש, טאָטאַריש, פֿלאָרענטיניש, גריכיש, אונגאַריש ווי אויך ניט־אינדענטיפֿיצירטע לשונות. קען מען טאַקע זאָגן אַז די מאָדערנע ליטעראַטור האָט זיך אָנגעהויבן מיט יענעם ראָמאַן אין יאָר 1605 וואָס איז כּלומרשט געווען אַן איבערזעצונג און וואָס דער הויפּטהעלד איז געווען אַ לייענער פֿון ראָמאַנען. אָט אַזוי שליסט זיך דער קרײַז.

אַן איבערזעצונג, ווי אַן איבערשרײַבונג, ווי געטרײַ זי זאָל ניט זײַן, קען זיך ניט גלײַכן צום אָריגינאַל. דער שפּאַנישער פֿילאָסאָף כאָסע אָרטעגאַ אי גאַסעט האָט דעריבער באַמערקט אַז עס האַנדלט זיך, אין בעסטן פֿאַל, אין אַ ׳וועג׳ צו איר. די אומגלייבלעכע מסעות פֿונעם קונציקן לין שו, צוזאַמען מיט זײַן געטרײַען אַסיסטענט שען זשיאַלין, איז אַ פּערפֿעקטער באַווײַז דערפֿון.

[איבערגעזעצט פֿון זשיל ראָזיע]