כ׳האָב מורא פֿאַר אַ גוט אויג

Trembling Before the Evil Eye

Yehuda Blum

פֿון חנה־פֿײַגל טערטלטויב

Published December 05, 2017.

ווער פֿון אײַך האָט נישט געהאַט אַזאַ טאָג ווען דאָס שטיקל ברויט פֿאַלט נישט מיט דער פּוטער אַראָפּ? ווען מע פֿאַרלייגט עפּעס און מע זוכט און זוכט, און די זאַך — לאָמיר זאַגן אַ זייגערל — איז אין גאַנצן פֿאַרשוווּנדן געוואָרן.

און אַפֿילו אַ וואָך שפּעטער האָט זיך דאָס זייגערל נאָך נישט אָפּגעפֿונען און סע הייבט זיך דיר אָן דאַכטן צי מ׳האָט בכלל אַ מאָל געהאַט אַזאַ זייגערל, צי ס׳איז גאָר געווען אַ חלום? ביז אַ חודש שפּעטער געפֿינט מען עס אונטער אַ פּעקל פֿאַרפֿרוירן געהאַקט פֿלייש אין פֿרירקע. ווען דו וואָלטסט נישט בדעה געהאַט צו מאַכן קרעפּלעך וואָלטסטו מסתּמא נישט געפֿונען דאָס זייגערל ביז עטלעכע יאָר שפּעטער ווען דער פֿרידזשידער צעברעכט זיך און האָסט אַ טײַך וואַסער אין קיך און מוזסט אַלץ אַרויסנעמען סײַ פֿון פֿרידזשידער סײַ פֿון דער פֿרירקע, און ווען דו געפֿינסט שוין, סוף־כּל־סוף, דאָס זייגערל, קוקסטו עס אָן און פֿרעגסט זיך אַ וואָסער מאָדנער מענטש האָט צו דיר אין פֿרירקע אַרײַנגעלייגט אַזאַ שיין זייגערל? ווײַל דו דערקענסט אַפֿילו נישט, אַז עס געהערט צו דיר.

נו, דאָס האָט געמוזט זײַן די עלטער־מומע כאַסיע וואָס איז געווען אַ ביסל פֿאַרטשאַדעט דאָס לעצטע מאָל וואָס זי איז בײַ דיר געווען. זי האָט זיך דעמאָלט באַקלאָגט, אַז זי נעמט אײַן אַזוי פֿיל מעדיקאַמענטן און געדענקט נישט ווען מע דאַרף זיי אײַננעמען. ווי אַ סימן האָט זי פֿון קעשענע אַרויסגענומען פֿיר געלע אָפּטייק־פֿלעשעלעך און דיך געפֿרעגט וואָס זי דאַרף יעצט אײַננעמען. דו האָסט אַן אײַזערנעם קאָפּ, זעלטן ווען דו פֿאַרגעסט עפּעס, אָבער דו ביסט נישט קיין רופֿא און ווילסט נישט פּסקנען פֿאַר איר. בײַם אַוועקלייגן די קליינע פֿלעשעלעך האָט זי זיך פֿאַרטשעפּעט אַן אַרבל אין עפּעס און צעקלאַפּט די האַנט. יאָ, יאָ! ווען זי איז געגאַנגען אַרויסנעמען אײַז צוצולייגן צום סיניאַק האָט זי געמוזט דאָס זייגערל אַרײַנלייגן אין פרירקע. אַ נאַרישע, אַלטע ייִדענע.

פֿאַר וואָס האָב איך אָנגעהויבן דערציילן וועגן דער מומע כאַסיע ווען כ׳האָב גאָר געוואָלט רעדן וועגן ברויט וואָס פֿאַלט מיט דער פּוטער אַראָפּ? דאָס הייסט — מזל און שלימזל. ניין, נישט דאָס ייִנגל וואָס שניידט מײַן גראָז, וואָס איז טאַקע אַ שלימזל! אַלץ הייסט אַ שלימזל! איך פֿאַרזעץ בלומען אָדער ציבעלעס און ער דרייט אָן די עלעקטרישע קאָסע, שטעקט אַרײַן די הערערס, דרייט אָן זײַן מוזיק און שנײַדט אָפּ ביז דער ערד דאָס וואָס איך האָב פֿאַרזעצט. איך לויף אים נאָך און שרײַ אויף אים: ”שלימזל! וואָס האָסטו געטאָן?“ אָבער ער האָט זיך פֿאָרשטאָפּט די אויערן און הערט מיך אין גאַנצן נישט. גיי רעד צו אַ לאָקשנטאָפּ! און איך באַצאָל אים נאָך! כ׳האָב נישט דאָס האַרץ אים אָפּצוזאָגן. זײַן מאַמע, אַן אַלמנה, איז נעבעך קראַנק.

אוי, כ׳בין שוין ווידער אַראָפּ פֿון די רעלסן. כ׳האָב אָנגעהויבן רעדן פֿון קלאָץ און געענדיקט מיט בוידעם. דער גאַנצער ענין פֿון מזל פֿאַראינטערעסירט מיך דווקא זייער שטאַרק, ווײַל ס׳איז אויך פֿאַרבונדן מיט דער קאָמפּליצירטער טעמע פֿון באַשערט!

ווען מ׳לאָזט אַ שאַנקטירל אין קיך אויפֿגעפּראַלט, פֿאָרגעסט מען אין גאַנצן דערפֿון און די ערשטע זאַך אין דער פֿרי, ווען מע וויל זיך מאַכן אַ טעפּעלע קאַווע, גיט דאָס טירל דיר אַ זעץ אין שטערן און איידער וואָס ווען ווערט דיר באמת שוואַרץ פֿאַר די אויגן און ווען דו קענסט שוין ווידער זען זעסטו אַז דו זיצסט אויף דער פּאָדלאָגע מיט אַ צעבלוטיקטן קאָפּ און ווייסט אַפֿילו נישט וואָס ס׳איז דיר געטראָפֿן. צי איז דאָס מיר באַשערט געווען, צי האָב איך פּשוט נישט קיין מזל? און איז עמעצנס מזל נישט קיין באַשערטע זאַך? 

אין איינעם אַ שיינעם פֿרימאָרגן האָט זיך מיר געשמעקט שפּיגלאייער. נו, אייער האָב איך געהאַט און בוימל אויך, האָב איך זיך געפּרעגלט אייער. אין מיטן דערינען האָט זיך מיר פֿאַרגלוסט טאָסט אויך, אָבער כ׳האָב נישט געוואָלט, אַז די אייער זאָלן פֿאַרגליווערט װערן. איז וואָס טוט מען? קיין שטערצל פֿאַר דער מילכיקער פּאַטעלניע האָב איך נישט, איז מיר אײַנגעפֿאַלן, ווילדע חכמתטע וואָס איך בין, אַז איינע פֿון מײַנע טעלערס איז די זעלבע גרייס ווי די פּאַטעלניע.

האָב איך גענומען איינעם פֿון די „קאָרעל” טעלערס, צוגעדעקט די אייער און פֿאַרטיק. כ׳האָב אַרײַנגעלייגט דאָס ברויט אין אייוועלע, און פּונקט דעמאָלט האָט געקלונגען דער טעלעפֿאָן. אפֿשר וואָלט אַ צװײטער נישט געענטפֿערט, אָבער אפֿשר זוכט עמעצער אַן איבערזעצערקע? און טאַקע, דאָס איז געווען אַ נײַער קליִענט וואָס װיל רעדן מיט מיר וועגן איבערזעצן אַ בוך זכרונות, און די אויערן האָבן מיר אויפֿגעשפּיצט. זייער פֿײַן! עפּעס געדרוקט, אַ סך גרינגער איבערצולייענען ווי אַ כּתבֿ־יד געשריבן אין 1890 פֿון אַ ייִד וואָס איז שוין עובֿר־בטל און שרײַבט איין וואָרט איבערן אַנדערן.

אַוודאי, האָב איך געוואָלט די אַרבעט און אים געוואָלט זאָגן וויפֿל איך נעם דערפֿאַר, און אַוודאי האָט ער מיר געוואָלט דערציילן אַ ביסל (האַ, אַ סך!) וועגן דעם עלטער־זיידנס שווער לעבן, נעבעך. און פֿאַרשטייט זיך, אַז אַ קליִענט קען מען נישט איבערהאַקן, האָב איך אים אויסגעהערט.

ווען כ׳האָב זיך דערמאָנט אין די אייער איז שוין דאָס ברויט געווען גוט פֿאַרדאַרט און, אַ מאָדנע זאַך, כ׳האָב דעם טעלער נישט געקענט אַראָפּנעמען פֿון דער פּאַטעלניע. שפּעטער ווען כ׳האָב די מעשׂה דערציילט אַ פֿרײַנד האָט ער מיר דערקלערט: „אַלע וואָס האָבן זיך אין הויכשול געלערנט פֿיזיק ווייסן, אַז מעטאַל צעשפּרייט זיך ווען מע הייצט אים אָן און ווערט קלענער ווען אָפּגעקילט.” אָבער איך האָב זיך קיין מאָל קיין פֿיזיק נישט געלערנט, און איך האָב נישט געוווּסט וואָס צו טאָן. האָב איך איבערגעקערט די פּאָטעלנע — גאָרנישט! כ׳האָב געלאָזט וואַסער רינען איבער איר — גאָרנישט! כ׳האָב אַרום און אַרום באַשמירט בוימל— געהאָלפֿן ווי אַ טויטן באַנקעס.

איז מיר אײַנגעפֿאַלן, אַז אויב כ׳קען כאָטש מאַכן אַ שפּאַרונקע צווישן דעם טעלער און די פּאַטעלניע וואָלט עס אַרײַנגעלאָזט אַ ביסל לופֿט, וואָלט איך געקענט צעטיילן דעם טעלער פֿון דער פּאַטעלניע. האָב איך גענומען אַ שפּיציקן מעסער און געפּרוּווט מיט אַלע כּוחות דעם שפּיץ קלינגל אַרײַנקוועטשן צווישן טעלער און די פּאַטעלניע. דער מעסער איז נישט אַרײַן אַפֿילו די ברייט פֿון אַ האָר, אָבער ער האָט יאָ זיך אַ גליטש געטאָן איבערן טעלער און איז גלײַך אַרײַן אינעם פֿלייש אונטער מײַן גראָבן פֿינגער אויף דער לינקער האַנט וואָס האָט פֿעסט געהאַלטן די פּאַטעלניע. כ׳האָב געגעבן אַ קוויטש ווי אַ ווילדע חיה, אָבער ס׳איז נישט געווען ווער ס׳זאָל הערן, ווער ס׳זאָל העלפֿן. די גאַנצע פּאַטעלניע צוזאַמען מיטן טעלער איז געפֿאַלן אויף דער פּאָדלאָגע מיט אַ טראַסק! אָבער זיי האָבן זיך געהאַלטן צוזאַמען ווי זײ וואָלטן זיך געהאַט צונויפֿגעוואָקסן.

בלוט איז גערונען פֿון דער האַנט און כ׳האָב זיך גוט צעוויינט, גיך געכאַפּט אַ שטשערקע, אײַנגעבונדן דעם וווּנד, און זיך אַוועקגעזעצט ביז כ׳האָב זיך אַ ביסל באַרויִקט. אַן אַנדער מענטש וואָלט די גאַנצע זאַך שוין לאַנג געהאַט אַוועקגעוואָרפֿן און אַ סוף זאָל עס נעמען. כ׳ווייס אַליין נישט פֿאַר וואָס איך האָב דאָס נישט געטאָן. אַזאַן עקשנטע בין איך? ווײַזט אויס, אַז יאָ.

דאָס בלוט האָט דורכגעווייקט דעם הוק־שטוק באַנדאַזש און איך קלער נאָך וואָס דאָ צו טאָן. איך האָב אַרויסגענומען פֿון שופֿלאָד איינע פֿון דער מאַמעס זילבערנע מעסערס און געטראַכט, אַז דאָס וועט אין דעם פֿאַל העלפֿן ווײַל דאָס קלינגל איז זייער דין. קינד און קייט ווייסן אַז זילבער איז שיין אָבער נישט זייער שטאַרק. נו, איינס און צוויי, האָט זיך דאָס קלינגל צעבראָכן און ערשט יעצט בין איך גוט אין כּעס געוואָרן.

כ׳האָב אויפֿגעהויבן די פּאַטעלניע, זי אָנגעקוקט מיט האַס, זיך אָנגעטאָן אַ קאָכהענטשקע איבער דער פֿאַרוווּנדיקטער האַנט, גענומען אַ הילצערן העמערל אין דער רעכטער האַנט און אָנגעהויבן פֿעסט האַקן דעם צעבראָכענעם מעסער בײַם ברעג טעלער. דער טעלער האָט זיך צעבראָכן אויף פּיץ־פּיצלעך. די קליינע שערבלעך גלאָז (קאָרעל איז דאָך אַ מין גלאָז) זענען צעשפּרונגען אין אַלע ריכטונגען. אַ דאַנק דעם אייבערשטן, פּו, פּו, פּו, וואָס איך טראָג ברילן און גאָרנישט איז מיר אַרײַן אין די אויגן.

האָב איך געמיינט, אַז איך וועל אויסקערן די שערבלעך און אויסוואַשן די פּאַטעלניע, אָבער אינטערעסאַנט איז, אַז דאָס גלאָז פֿון טעלער האַט זיך טאַקע געהאַט צונויפֿגעשמאָלצן מיטן מעטאַל פֿון דער פּאַטעלניע און ס׳איז געבליבן אַ גלעזערן רינגל אַרום און אַרום. ערשט יעצט האָב איך אַרויסגעוואָרפֿן די פּאַטעלניע. כ׳האָב געקלונגען דעם דאָקטער און געמאַכט אַ באַשטעלונג אויף דעם צווייטן פֿרימאָרגן ער זאָל מיר באַקוקן די האַנט.

דערווײַל האָט ער מיך געהייסן באַגיסן דעם וווּנד מיט וואַסערשטאָף־סופּעראָקסיד און באַשמירן מיט אַן אַנטיביאָטיק־מאַשטש. דערנאָך האָב איך זיך אַוועקגעזעצט אויפֿן פֿאָטעל, אַן אויסגעמאַטערטע. קוים וואָס איך האָב כּוח געהאַט צו אָטעמען. כ׳האָב פֿאַרמאַכט די אויגן אָבער דער מוח האָט נאָך געאַרבעט. פֿאַר וואָס האָבן מיר פּאַסירט די אַלע שלעכטע זאַכן? אַוודאי איז מיר נישט אײַנגעפֿאַלן, אַז איך בין אַ נאַר און אַן עקשנטע און איך בין זיך אַליין אַ מאָל דער ערגסטער שׂונא. געקומען בין איך אויפֿן ענטפֿער, אַז עמעצער האָט אויף מיר געוואָרפֿן אַ גוט־אויג. אַזוי האָט די מאַמע גערופֿן אַן עין־הרע. אין ישׂראַל בין איך אַ מאָל געגאַנגען צון אַ פֿרוי וואָס האָט געוווּסט ווי מע שפּרעכט אָפּ אַן עין־הרע. זי האָט צעשמאָלצן בלײַ און דאָס אַרײַנגעגאָסן אין וואַסער, און לויט וויפֿל בלעזעלעך זענען געוואָרן פֿונעם בלײַ האָט זי געוווּסט וויפֿל עין־הרעס זי האָט געמוזט אָפּשפּרעכן. כ׳האָב זיך געשעמט אַן עצה האַלטן מיט אַ רבֿ, ווײַל כ’האָב געמיינט מע וועט פֿון מיר לאַכן. איז מיר געבליבן נאָר איין מיטל: דאַווענען און זאָגן תּהילים. כ׳האָב געטאָן אַ נדר, אַז איך וועל די וואָך אויסזאָגן דעם גאַנצן ספֿר תּהילים.

אַזוי האָב איך טאַקע געטאָן און ס׳האָט יאָ געהאָלפֿן און נישט געהאָלפֿן. אַז איך האָב אַזוי פֿיל געדאַוונט און אַזוי פֿיל תּהילים געזאָגט, אַז מער קיין שלעכטס זאָל מיך נישט באַפֿאַלן, האָב איך אָנגעהויבן זיך פֿילן עגאָיִסטיש וואָס איך בעט נאָר פֿאָר זיך אַליין, האָב איך אויך געדאַוונט, אַז די קינדער און די אייניקלעך זאָלן מיר זײַן געזונט און שטאַרק, און כ׳האָב נאָך דעם צוגעגעבן אַ געבעט פֿאַר פּרנסה. וואָס האָט דאָס געקענט שאַטן? דאָס איז נישט עגאָיִסטיש ווײַל כ׳וואָלט פֿון וואָס עס זאָל נישט זײַן עפּעס איבעריקס געגעבן מעשׂר.

ס׳איז מיר נישט אָנגעקומען גרינג מקיים זײַן דעם נדר. יעדע פֿרײַע מינוט האָב איך גענומען דאָס תּהילימל אין דער האַנט און געזאָגט אַ קאַפּיטל צי כאָטש עטלעכע פּסוקים. כ׳האָב כּמעט גאָרנישט אַנדערש געקענט טאָן. כ’האָב נאָר געהאַט תּהילים אין קאָפּ. דעם אמת געזאָגט האָב איך געמוזט זאָגן דעם ספֿר תּהילים מער ווי איין מאָל ווײַל אַ מאָל האָב איך גאָר פֿאַרגעסן וווּ איך האַלט, בין איך צוריק מיט עטלעכע קאַפּיטלעך.

נאָך דער שווערער וואָך פֿון אַזוי פֿיל זאָגן, בין איך געגאַנגען אין ביבליאָטעק אָפּגעבן עטלעכע ביכער. ס׳איז געווען האַרבסט, און עס האָט געבלאָזן אַ ווינטל. געפֿאַלענע בלעטלעך האָבן זיך געשאַרט איבער די שיך, און איך האָב געזען אַן אינטערעסאַנט בלעטל, אַ ביסל אַנדערש ווי די אַנדערע. עס איז גרינער ווי די אַנדערע און האָט נאָך אַ ביסל ראָזעווע קאָליר אין זיך. איך בייג זיך איבער אין הייב אויף דאָס שיין בלעטל און זע נישט אַנדערש נאָר איך האַלט אין דער האַנט אַ הונדערטער! איך קען זיך נישט אָפּוווּנדערן. איך האָב קיין מאָל נישט געהאַלטן אַ הונדערטער אין דער האַנט. עס ווערט מיר נישט גוט און עס הייבט מיר אָן צו שוויצן. איך זעץ זיך אויף אַ מינוט אַוועק אויף אַ באַנק פֿאָר דער ביבליאָטעק און איך טראַכט, אַז אפֿשר איז דאָס אַזוי אַ שפּיצל וואָס מע טוט פֿאַר אַ טעלעוויזיע־פּראָגראַם צו זען וואָס מענטשן וועלן טאָן ווען זיי געפֿינען אַ הונדערטער. און אויב אַזוי איז דאָס מסתּמא אַפֿילו נישט קיין עכטער באַנקנאָט. איך שטעל זיך ווידער אויף די פֿיס און גיי פּאַמעלעך אַרײַן אין ביבליאָטעק. איך גיי צו צו אַ ביבליאָטעקערין און ווײַז איר דעם הונדערטער.

„איז דאָס אַ גיייִקער הונדערטער? איך האָב אַזאַס קיין מאָל נישט געזען,” האָב איך געפֿרעגט.

„איך ווייס נישט,” האָט זי מיר געענטפֿערט, „אָבער איך וועל פֿרעגן די אַנדערע אַרבעטער,” און זי נעמט אים צו און פֿאַרשווינדט דורך אַ הינטערשטער טיר. איך טראַכט צו זיך, אַז איך וועל מסתּמא דעם הונדערטער מער נישט זען, און ס’וועט בעסער זײַן אַזוי, ווײַל אויב איך האָב אים געפֿונען מײנט עס אַז עמעצער האָט אים פֿאַרלוירן. און אפֿשר קומט עמעצער באַלד צו צו מיר און זאָגט, „כאַ־כאַ!” אַז מע האָט מיך אָפּגענאַרט.

אָבער די ביבלאָטעקערין קומט באַלד צוריק, גיט מיר אָפּ דאָס געלט און זאָגט, „די אַנדער זענען נישט זיכער צי דאָס איז עכט. איינער האָט געזאָגט יאָ און אַ צווייטער האָט אים אָנגעטאַפּט און געזאָגט, אַז ער איז צו דין צו זײַן אַן אמתער באַנקנאָט. פֿרעגט אין אַ באַנק. אפֿשר האָסטו הײַנט מזל!” און זי האָט מיר געגעבן אַ שמייכל.

ווען איך בין אַרויס פֿון ביבליאָטעק האָב איך זיך גוט אַרומגעקוקט, אָבער קיינער מיט אַן אַפּעראַט איז צו מיר נישט צוגעקומען. איז דאָס ווײַזט אויס נישט געווען קיין שפּיצל פֿון Candid Camera. כ׳בין דאָרטן געשטאַנען אַ לאַנגע צײַט, און פֿאַרשידענע געדאַנקען זענען דורכגעגאַנגען מײַן קאָפּ:     כ׳האָב מורא געהאַט דעם הונדערטער צו ווײַזן אין אַ באַנק. אויב ער איז פֿאַלש, אפֿשר וועט מען מיך אַרעסטירן? ס׳איז טאַקע צו שיין, צו פֿילפֿאַרביק צו זײַן אַמעריקאַניש געלט. אין אייראָפּע זענען די באַנקנאָטן זייער קאָליריק, אָבער נישט אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן. בין איך נישט גלײַך געגאַנגען אין באַנק. כ׳האָב דאָס געלט אַרײַנגעלייגט אין קעשענע, און געטאָן מײַנס. כ׳האָב געהאַט אַ סך אַנדערע זאַכן צו דערליידיקן. אָבער ווען איך בין אַהיים געקומען האָב איך גלײַך אָנגעקלונגען דעם זון וואָס האָט באַקומען זײַן סמיכה פֿון לענדערס און אים געפֿרעגט די דינים פֿון השבֿת־אַבֿדה, און ווײַזט אויס, אַז דאָס געלט איז הפֿקר ווײַל עס האָט נישט קיין סימן אויף זיך צו ווײַזן וועמענס עס איז, מוז איך זיך נישט נאָכפֿרעגן בײַ קיינעם נישט צי עמעצער האָט וואָס פֿאַרלוירן, ווײַל עס זענען נישט געווען קיין מענטשן אַרום מיר, נאָר אַ הונדערט אויטאָס.

דעם צווייטן טאַג האָט מען מיר אין באַנק געזאָגט, אַז דער הונדערטער טויג, האָב איך אים אַרײַנגעלייגט צו זיך אין קאָנטע. וואָלט איר געמיינט, אַז איך וואָלט געווען צופֿרידן, ווײַל געפֿינען דאָס געלט איז געווען אַ זיכערער סימן פֿונעם אייבערשטן, אַז איך בין שוין מער נישט אונטער דער השפּעה פֿון דער עין־הרע. אָבער אָט איצט האָב איך זיך אָנגעהויבן זאָרגן נאָך מער ווי פֿריִער. און איך האָב געקלונגען דעם זון נאָך אַ מאָל און ווידער אַ מאָל מיט פֿראַגעס: אפֿשר האָב איך גאָרנישט געדאַרפֿט אויפֿהייבן דאָס געלט. אפֿשר וואָלט אַן אַנדערער מער געדאַרפֿט דאָס געלט ווי איך? ביז איך האָב געהערט אומגעדולד אין זײַן קול. האָב איך אויפֿגעהערט קלינגען, און די נישט־פֿאַרענטפֿערטע פֿראַגעס זענען מיר אַרײַנגעקראָכן אין די חלומות, און איך האָב זיך עטלעכע נעכט געדרייט ווי אַ וואָרעם און נישט געקענט אײַנשלאָפֿן, טראַכטנדיק פֿון אַן אָרעמער מאַמע מיט אַ קראַנק קינד, נישט פֿאַר קיינעם געדאַכט, וואָס וואָלט געקענט בעסער ניצן דעם הונדערטער אויף אַ דאָקטער. אָדער אַ טאַטע וואָס מע האָט אים לעצטנס אָפּגעזאָגט פֿון דער אַרבעט און עס פֿעלט אים פּונקט הונדערט דאָלער צו באַצאָלן דירה־געלט, אָדער און אָדער. צום סוף האָב איך געמוזט אײַננעמען אַ שלאָפֿטאַבלעט און גיין רעדן מיט אַ טערעפּעווטקע, וואָס האָט מיך געהייסן אויסשטעלן אַ טשעק צו אַ שפּיטאָל פֿאַר קראַנקע קינדער פֿאַר הונדערט דאָלער. ביסלעכווײַז איז מיר געוואָרן בעסער, אָבער טראַכטנדיק צוריק צו דער צײַט, ווייס איך נישט וואָס איז געווען ערגער: לײַדן פֿון אַן עין־הרע צי פֿון מזל?