רייזע טורנער קריגט NEA־סובסידיע איבערצוזעצן "דער טונקעלער"

Ri J Turner Gets NEA Grant for Translating "Der Tunkeler"

פֿון דזשאָרדין קוציק

Published December 06, 2017.

די קליינע עדה ליטעראַרישע איבערזעצער, וואָס פֿאַרנעמען זיך מיט דער ייִדישער ליטעראַטור, האָט דערפֿרייט מיט דער ידיעה, אַז צום צווייטן יאָר נאָכאַנאַנד, וועט די „נאַציאָנאַלע עולמות־פֿאָנד פֿאַר קונסט‟ (NEA) צוטיילן איינע פֿון אירע בכּבֿודיקע סטיפּענדיעס אַ ייִדישער איבערזעצערין.

הײַיאָר וועט די מלוכישע אַגענטור אונטערשטיצן רייזע טורנערס פּראָיעקט איבערצוזעצן אַן אויסקלײַב פֿון די ווערק פֿונעם באַרימטן הומאָריסט „דער טונקעלער.‟ טורנער האָט גערעדט מיטן „פֿאָרווערטס‟ וועגן איר ליבשאַפֿט צו „דער טונקעלער‟, דעם פּראָצעס פֿון איבערזעצן זײַנע ווערק, דעם מצבֿ פֿון דער NEA אונטער דער טראָמפּ־אַדמיניסטראַציע און פֿאַר וואָס זי האַלט, אַז די ווערק פֿונעם ייִדישן הומאָריסט וועלן געפֿעלן דעם ברייטן עולם.

ווי אַזוי האָסטו זיך פֿאַראינטערעסירט אין „דער טונקעלער?‟

איך האָב זיך „באַגעגנט‟ מיט „דער טונקעלער‟ צום ערשטן מאָל אין 2013, בשעת דער „ייִוואָ‟־זומער־פּראָגראַם, ווען מיר האָבן געלייענט זײַן מאָנאָלאָג „ייִדישיסטן” בײַ שבֿע צוקער אין קלאַס. איך האָב זיך געחידושט, וויפֿל דער מאָנאָלאָג האָט אָפּגעשפּיגלט געזעלשאַפֿטלעכע אַספּעקטן פֿון דער ייִדישער שפּראַך וואָס זענען נאָך אַלץ שייך בײַם הײַנטיקן טאָג. דעמאָלט האָב איך נאָך ווייניק געוווּסט וועגן ייִדישיזם — נאָר איך האָב שוין פֿאַרשטאַנען אַז אינעם דאָזיקן מאָנאָלאָג שרײַבט דער טונקעלער „פֿאַר מיר‟ און רעדט „פֿאַר מיר‟ — אַז ער דריקט אויס מחשבֿות און געפֿילן וואָס דעמאָלט האָב איך זיי ערשט אָנגעהויבן צו טראַכטן און פֿילן. בקיצור, דער דאָזיקער מאָנאָלאָג („ייִדישיסטן”) איז בײַ מיר געווען, און איז נאָך אַלץ, איינער פֿון די וויכטיקסטע טעקסטן וועגן דער היסטאָרישער און געזעלשאַפֿטלעכער וויכטיקייט פֿון דער ייִדישער שפּראַך.

נאָך דער זומער־פּראָגראַם בין איך צוריקגעפֿאָרן קיין באָסטאָן, וווּ איך האָב אָנטייל גענומען אין די ייִדישע אַקטיוויטעטן פֿונעם באָסטאָנער „אַרבעטער־רינג‟. פֿון מאָל צו מאָל האָבן מיר זיך געטראָפֿן צו לייענען עפּעס בציבור. איך האָב געוואָלט לייענען נאָך עפּעס פֿון „דער טונקעלער,‟ האָב איך פֿאָרגעלייגט אַן אַנדער מאָנאָלאָג, „אַז איך האָב פֿײַנט און קאָן נישט פֿאַרלײַדן און וויל נישט און האָב קיין געדולד נישט.‟ ווידער אַ מאָל האָט דער מאָנאָלאָג מיך איבערראַשט מיט זײַן פֿרישקייט און רעלעוואַנטקייט.

דעם קומענדיקן זומער, אין 2014, בין איך ווידער געפֿאָרן אויף דער „ייִוואָ‟־זומער־פּראָגראַם. דאָס איז געווען זייער אַ שטורמישער זומער אין מײַן לעבן, און איך האָב אַ סך מיטגעפֿילט און ווייניק געשלאָפֿן. ניט זעלטן האָב איך דערפֿילט אַז דאָס איינציקע וואָס איז בכּוח מיך צו באַרויִקן, איז דאָס לייענען אָדער איבערזעצן ייִדישע טעקסטן (ס׳איז בײַ מיר אָפֿט מאָל נאָך אַלץ אַזוי — כאָטש איצט לייען איך אויך העברעיִש, וואָס איז אויך זייער אַ גוטער מיטל!). בײַם סאַמע סוף פֿון דער פּראָגראַם האָב איך איבערגעזעצט דעם דאָזיקן מאָנאָלאָג אין איין נאַכט.

איך האָב גאָרנישט ניט געטאָן דעמאָלט מיט דער דאָזיקער איבערזעצונג, נאָר מיט כּמעט צוויי יאָר שפּעטער האָב איך זי אַרויסגענומען פֿון איר עלעקטראָנישן „שופֿלאָד‟ און זי אַרײַנגעשיקט אין דער רעדאַקציע פֿון דער צײַטשריפֿט „פּאַקן־טרעגער‟ בײַם „ייִדישן ביכער-צענטער‟. זי איז אָנגענומען געוואָרן און איז דערשינען אינעם 2016 איבערזעצונג־נומער פֿונעם זשורנאַל, און דערנאָך אין דער 2016 איבערזעצונג־אַנטאָלאָגיע. אַ סך מענטשן האָבן זיך פּאָזיטיוו אָפּגערופֿן, האָב איך פֿאַרשטאַנען אַז איך בין ניט די איינציקע, וואָס האַלט אַז די ווערק פֿון „דער טונקעלער‟ שפּיגלען אָפּ עפּעס, וואָס איז נאָך אַלץ שייך פֿאַרן הײַנטיקן לייענער — און טאַקע ניט נאָר פֿאַרן ייִדישן לייענער, ווײַל אין דער אמתן איז „אַז איך האָב פֿײַנט…‟ ניט וועגן דעם ייִדישן לעבן, נאָר וועגן דעם מאָדערנעם לעבן בכלל.

ווען איך האָב באַשלאָסן פֿאַראַיאָרן אַז איך וויל אָנגעבן אויף דער NEA־סטיפּענדיע, איז מיר באַלד אײַנגעפֿאַלן „דער טונקעלער.‟ עס זעט מיר אויס מאָדנע אַז אַזוי ווייניק פֿון זײַנע ווערק זענען ביז אַהער איבערגעזעצט געוואָרן אויף ענגליש. נאָר איך ווייס אַז ווען עס בליצט אויף אַזאַ געפֿיל — „דער־אָ פּראָיעקט לייגט זיך אַזוי גוט אויפֿן שׂכל, ווי קען זײַן אַז קיינער האָט אים ניט אונטערגענומען פֿריִער?‟ איז אַלע מאָל אַ גוטער סימן אַז איך האָב זיך געשטויסן אויף עפּעס וואָס איז טאַקע כּדאַי. האָב איך אַפּליקירט — און באַקומען!

ס׳איז דיר אַ חידוש אַז דו האָסט באַקומען די סטיפּענדיע?

איך ווייס ניט אויב ס׳איז מיר אַ חידוש. מע האָט געדאַרפֿט שוין אין אויגוסט אָנמעלדן די סטיפּענדיאַנטן, נאָר אָנהייב אויגוסט האָב איך באַקומען פֿון NEA אַ בריוול, און דערין איז געשטאַנען אַן ערך, „מיר ווייסן און איר ווייסט אַז טראָמפּ פּרוּווט פֿאַרמאַכן די NEA. איז זײַט געדולדיק, ביטע, און מיר וועלן אײַך לאָזן וויסן אין עפּעס אַ מאָמענט שפּעטער.‟ האָב איך ניט געטראַכט ווײַטער וועגן דעם. אין דער אמתן האָב איך אַפּליקירט צוליב צוויי סיבות: קודם־כּל, ווײַל איך האָב ליב צו שרײַבן אַפּליקאַציעס. לאַכט נישט, ס׳איז אמת! אפֿשר ווײַל ס׳איז שעפֿעריש, ס׳איז אַ געלעגנהײט צו פֿאַנטאַזירן וועגן פֿאַרשיידענע מעגלעכקייטן. און צווייטנס האָב איך אַפּליקירט, ווײַל איך האָב געזוכט פֿינאַנציעלע מיטלען אויף אַ משוגענעם פּלאַן וואָס אין אים האָב איך דעמאָלט ערשט אָנגעהויבן גלייבן — אויף צו פֿאָרן קיין פֿראַנקרײַך זיך צו לערנען אין דער „מעדעם־ביבליאָטעק‟ (פּאַריזער ייִדיש־צענטער) במשך אַ לערן־זמן אָדער אַ יאָר. האָב איך אַפּליקירט ווילדערהייט אויף אַלץ וואָס האָט זיך נאָר געלאָזט, און דערנאָך גלײַך פֿאַרגעסן וועגן דעם.

כ׳בין ניט געווען זיכער צי איך האָב גוטע שאַנסן, נאָר איך האָב פּשוט געמיינט אַז אַפֿילו דאָס אַפּליקירן און באַקומען קאָמענטאַרן פֿון די קאָמיטעט־באַשליסערס, וועט זײַן כּדאַי און ניצלעך (ווײַל דער NEA־קאָמיטעט שיקט אַלע אַפּליקאַנטן קאָמענטאַרן — טאַקע אַ שיינע סיבה צו אַפּליקירן). אויף דער אַפּליקאַציע האָב איך געדאַרפֿט צוגרייטן אַן איבערזעצונג־מוסטער, און דאָס איז אויך געווען אַ גוטער תּירוץ איבערצוזעצן נאָך אַ פּאָר מאָנאָלאָגן. כ׳האָב אויסגעקליבן „די זעלטענע ביבליאָטעק‟ און „די קאָלדרע‟. כ׳האָב געבעטן אַז אַ פּאָר קאָלעגעס (אַרײַנגערעכנט מײַן שוועסטער, וועלכע איז אַ פּראָפֿעסאָרשע און איבערזעצערין פֿון דער רוסישער ליטעראַטור) זאָלן איבערלייענען מײַן אַפּליקאַציע און קאָמענטירן.

אַחוץ דאָס געלט גופֿא ווי אַזוי האַלטסטו אַז די סטיפּענדיע וועט דיר העלפֿן?

איך בין נײַגעריק צו וויסן — ווײַל איך ווייס נאָך נישט — אויב ס׳איז דאָ אַ מין „קאָלעקטיווער” טייל פֿון דער סטיפּענדיע־פּראָגראַם (ד״ה, אויב די סטיפּענדיאַנטן וועלן קאָמוניקירן צווישן זיך). אין 2014 בין איך געווען אַ סטיפּענדיאַנטקע בײַם „ייִדישן ביכער־צענטער‟, און דעמאָלט איז געווען זייער שיין און ניצלעך זיך צו באַקענען מיט אַנדערע איבערזעצערס, און אויך זיך צו לערנען צוזאַמען מיט זיי בײַ די דרײַ איבערזעצונג־וואַרשטאַטן וואָס מע האָט אָרגאַניזירט פֿאַר אונדז. וואָלט איך געווען נײַגעריק זיך צו באַקענען (כאָטש עלעקטראָניש) מיט די אַנדערע סטיפּענדיאַנטן און הערן עפּעס וועגן זייערע פּראָיעקטן און זייערע איבערלעבונגען און ראַנגלענישן בשעתן איבערזעצן גופֿא.

אַחוץ דעם, דאַכט זיך מיר אַז די סטיפּענדיע שאַפֿט אַ „סטרוקטור‟ פֿאַרן פּראָיעקט, וואָס איז אַוודאי זייער ניצלעך, סײַ ווײַל עס הייסט אַז איך אַליין וועל דאַרפֿן זיך פֿאַרנעמען מיטן פּראָיעקט אויף אַן אײַנגעסדרטן אופֿן, סײַ ווײַל עס שאַפֿט אַ דרויסנדיקן קאָנטעקסט וואָס דערמעגלעכט אַז איך זאָל זיך גרינגער ווענדן צו אַנדערע מענטשן אין שײַכות מיטן פּראָיעקט (עצה־געבערס, פּאָטענציעלע לייענערס, פֿאַרלעגער, אאַז״וו). די סטיפּענדיע איז אויך פּשוט אַ דערמוטיקונג. אויך די NEA־באַאַמטע האָבן אונדז געזאָגט, אַז זיי האָפֿן אַז די סטיפּענדיע וועט שאַפֿן בײַ אונדז אַ געפֿיל אַז אונדזער אַרבעט איז וויכטיק. דאָס איז ממש פּרעכטיק, ווײַל ס׳איז אָפֿט מאָל שווער צו זײַן אַן איבערזעצער; מע פֿאַרדינט ווייניק געלט און ווייניק אויפֿמערק (אָדער אָפֿט מאָל נאָר קריטישן אויפֿמערק) פֿאַר אַן אַרבעט וואָס פֿאָדערט אייגנטלעך אַ סך וויסן, שעפֿערישקייט, און זיצפֿלייש.

פֿאַר וועלכן עולם ווילסטו שאַפֿן די איבערזעצונגען?

„דער טונקעלער‟ איז זייער אַן אינטערעסאַנטער שרײַבער, ווײַל זײַנע ווערק קענען צוציִען אַ ברייטע גאַמע לייענערס. אַוודאי זענען זײַנע שריפֿטן אינטערעסאַנט פֿאַר ייִדישיסטן, פֿאַר מענטשן וואָס פֿאַרנעמען זיך מיט ייִדישער קולטור און געשיכטע, אָדער מיט דער ליטעראַטור און געשיכטע פֿון מיזרח־אייראָפּע מיט הונדערט יאָר צוריק (כאָטש ער שרײַבט אויך וועגן ניו־יאָרק). אָבער ווי געזאָגט איז זײַן ווערק אויך נאָך אַלץ פֿריש און רעלעוואַנט פֿון אַן אַלגעמיינעם מענטשלעכן קוקווינקל, און עס האָט אַ סך חן און הומאָר וואָס קען אַרויסרופֿן בײַ יעדן איינעם אַ געלעכטער. זײַנע ווערק זענען כּדאַי איבערצוזעצן אויף ענגליש, ווײַל ער קען זײַן סײַ אינטערעסאַנט סײַ פֿאַרשטענדלעך פֿאַר גאָר אַ ברייטן עולם.

אַ ווענדונג פֿון רייזע טורנער:

איך בין ניט קיין מומחה אויף „דער טונקעלער‟! איך וועל ערשט דאַרפֿן איבערלייענען עטלעכע הונדערט זײַטלעך פֿון זײַנע שריפֿטן כּדי אויסצוקלײַבן וועלכע איבערצוזעצן. בעט איך בײַם עולם, אַז אויב איר האָט מיינונגען וועגן וועלכע פֿון זײַנע ווערק וואָלט געווען כּדאַי איבערצוזעצן (בפֿרט די ווייניקער באַקאַנטע), זײַט אַזוי גוט און לאָזט מיך וויסן! איך וואָלט אויך געווען אַ בעלן צו וויסן, אויב איר האָט אַליין געזען איבערזעצונגען פֿון זײַנע שריפֿטן אויף ענגליש. איך זע אַז „ייִדישיסטן” איז איבערגעזעצט געוואָרן, אָבער אַחוץ דעם האָב איך נישט געזען קיין פּובליקירטע איבערזעצונגען פֿון זײַנע ווערק. איך וועל זיך פֿרייען צו זײַן אין פֿאַרבינדונג מיט אַנדערע אָנהענגער פֿון „דער טונקעלער” און צו הערן אײַערע עצות־טובֿות און מיינונגען. און אויב עמעצער ווייסט עפּעס וועגן דעם דרוקרעכט־מצבֿ פֿון די ווערק פֿון „דער טונקעלער,‟ זײַט אַזוי גוט און גיט מיר צו וויסן!