רוחניות

בין עבֿדות לחירות

Between Slavery and Freedom

פֿון יואל מאַטוועיעוו

אין דער פֿאַרגאַנגענער פּרשה האָבן מיר געלייענט, ווי פּרעה האָט פֿאַרטריבן דאָס ייִדישע פֿאָלק פֿון מצרים. נישט געקוקט אויף זײַן געפֿערלעכן עקשנות, האָט ער געוואָלט אָפּשטעלן די מכּות.

ווען די ייִדן האָבן שוין פֿאַרלאָזט דאָס לאַנד, האָט פּרעה פּלוצעם באַשלאָסן זיי ווידער צו פֿאַרשקלאַפֿן און נאָכגעיאָגט זיי מיט זײַן אַרמיי. דער ים האָט זיך על־פּי נס צעשפּאָלטן און די ייִדן האָבן זיך געראַטעוועט. פּרעה האָט געפּרוּווט זיי ווײַטער נאָכצויאָגן, אָבער דאָס צעשפּאָלטענע וואַסער האָט זיך צונויפֿגעשלאָסן, און די מיצרים זענען דערטרונקען געוואָרן.

ווי פֿרײַע פֿייגל, האָבן ייִדן געלויבט דעם באַשעפֿער מיט אַ געזאַנג פֿאַרן נס. צוליב דעם ווערט דער הײַנטיקער שבת אָנגערופֿן „שבת־שירה‟. ווי אַ סימבאָל פֿון דער ייִדישער באַפֿרײַונג פֿון דער מיצרישער שקלאַפֿערײַ, גיט מען דעם הײַנטיקן שבת קאַשע אָדער ברויט צו די ווילדע פֿייגעלעך. מע טאָר נישט אָבער אַרויסטראָגן דעם שפּײַז מחוץ דעם עירובֿ; אין אַ טייל קהילות האַלט מען אויך, אַז דאָס עסן פֿאַר די פֿייגעלעך מוז מען אַרויסשטעלן פֿאַרן שבת.

די חז״ל זאָגן אין דער מסכתּא „שבת‟: אין סומכין על הנס — מע טאָר זיך נישט פֿאַרלאָזן אויף ניסים. הגם דער תּנ״ך, די גמרא און די חסידישע מעשׂיות זענען פֿול מיט ניסים, מוז דער מענטש אין נאָרמאַלע סיטואַציעס זיך פֿאַרלאָזן בלויז אויף זײַנע אייגענע כּוחות און כּשרונות.

פֿון דער צווייטער זײַט, וואָרנט אונדז די תּורה, אַז אַ מענטש טאָר נישט גלייבן אין זײַנע אייגענע כּוחות. אויב עמעצער זאָגט „כּוחי ועוצם ידי‟ — מײַן כּוח און די קראַפֿט פֿון מײַן האַנט האָט עס געטאָן, פֿאַלט מען אַרײַן אין דער גראָבער עבֿודה־זרה פֿון זעלבסטדינסט; אַנשטאָט צו פֿאַרלאָזן זיך אויפֿן באַשעפֿער, גלייבט אַזאַ מענטש, חלילה, בלויז אין זיך אַליין.

באַקומט זיך, אַז מע מוז יאָ גלייבן, אַז אַלצדינג איז אין די הענט פֿונעם באַשעפֿער, אָבער אויף בפֿירוש איבערנאַטירלעכע געשעענישן דאַרף מען נישט וואַרטן. אונדזער פּרשה דערציילט אָבער, אַז ייִדן האָבן זיך יאָ פֿאַרלאָזט אויף משה רבינוס צוזאָג און זיך אַרײַנגעוואָרפֿן אין ים אַרײַן.

די דאָזיקע קשיא קאָן מען פֿאַרענטפֿערן אויף עטלעכע אופֿנים. קודם־כּל, האָבן ייִדן אַוודאי געוווּסט, אַז משה רבינו איז אַ גרויסער נבֿיא, און אַז מיט אים האָט דער אייבערשטער שוין געוויזן אַ סך מוראדיקע ניסים. אין אַזאַ פֿאַל, מעג מען זיך זיכער פֿאַרלאָזן אויף אַ נס; אַדרבה, זיך נישט צוהערן צו אַ נבֿיא איז אַן עבֿירה.

דערצו, האָבן ייִדן דאָך נישט געהאַט קיין אַנדער ברירה. אויפֿן ברעג האָט אויף זיי געוואַרט צום בעסטן די ווײַטערדיקע שקלאַפֿערײַ אָדער אַ מיתה־משונה. ממילא, האָבן זיי געגלייבט משהן און זענען אַרײַנגעטראָטן אינעם ים.

די חסידישע צדיקים דערקלערן, אַז דער דערמאָנטער מאמר־חז״ל איז נישט אַזוי פּשוט. אַ צדיק מעג זיך יאָ פֿאַרלאָזן אויף אַ נס, ווי עס האָבן אַ סך מאָל געטאָן דער הייליקער בעל־שם־טובֿ און זײַנע תּלמידים. אַ דורכשניטלעכער מענטש מעג עס אויך טאָן אין פּרינציפּ, אויב ער גלייבט באמונה־שלמה, אַז דער רבונו־של־עולם וועט אים אַרויסהעלפֿן. אַזאַ דרך איז אָבער אַ שווערער און אַ סכּנותדיקער, דערפֿאַר גיבן אונדז די חז״ל די עצה אַלץ צו טאָן על־פּי טבֿע.

אין דער זעלבער צײַט, מוז מען גלייבן, אַז די טבֿע, די נאַטור גופֿא, איז בכלל אַ גרויסער נס. אַפֿילו אין די סאַמע געוויינטלעכע טאָג־טעגלעכע געשעענישן שטעקט אַ געטלעכע השגחה און אַנטפּלעקונג. אין עוד מלבֿדו — אַחוץ דעם אייבערשטן איז נישטאָ גאָרנישט, הגם אונדז איז עס שווער משׂיג צו זײַן.

ווי געזאָגט, גיט מען עסן דעם הײַנטיקן שבת צו די ווילדע פֿייגעלעך. אין אַ טייל קהילות טוט מען עס שבת אין דער פֿרי, אין די אַנדערע — פֿריִער, פֿון פֿרײַטיק. צווישן די סיבות פֿונעם דאָזיקן מינהג ליגט דער פּשוטער פֿאַקט, אַז די וואָך איז אָפֿט די קעלטסטע און די הונגעריקסטע אינעם גאַנצן יאָר; די פֿייגעלעך קאָנען זיך נישט באַגיין אָן מענטשלעכער הילף.

די קומענדיקע וואָך וועלן מיר פּראַווען חמשה־עשׂר־בשבֿט, די ראָש־השנה פֿון די ביימער. די טעג ווערן שוין לענגער, די וועלט גרייט זיך אויפֿצוּוועקן פֿונעם ווינטערדיקן שלאָף, און אין די ביימער הייבן אָן שפּראָצן, דערווײַל באַהאַלטענערהייט, די פֿרילינגדיקע כּוחות. באַקומט זיך, אַז די ערשטע סימנים פֿונעם קומענדיקן פֿרילינג קומען דווקא נאָכן שטאַרקסטן פֿראָסט.

פּונקט אַזוי, איז די גאולת־מצרים געקומען נאָכן ערגסטן מאָמענט פֿונעם מיצרישן גלות. דאָס ייִדישע פֿאָלק האָט שוין פֿאַרלאָזט מצרים, אָבער איז פּלוצעם געווויר געוואָרן, אַז פּרעה קלײַבט זיך זיי ווידער צו פֿאַרשקלאַפֿן. ווע מע גיט אַ שקלאַף אַ האָפֿענונג באַפֿרײַט צו ווערן און דערנאָך נעמט מען בײַ אים צו די האָפֿענונג איז נאָך ערגער ווי די שקלאַפֿערײַ אַליין.

אין אַזעלכע סיטואַציעס איז דווקא כּדאַי זיך צו פֿאַרלאָזן אויף אַ נס. דאָס מיינט נישט, חלילה, אַז מע קען זיך בלויז פֿאַרלאָזן אויף ניסים אין אַזעלכע שווערע סיטואַציעס, ווי די פֿיזישע שקלאַפֿערײַ אָדער דערנידעריקונג. צו מאָל פֿילט זיך אַ מענטש, אַז ער געפֿינט זיך אינעם סאַמע קעלטסטן „ווינטער‟ פֿון זײַן לעבן, אויפֿן סאַמע דנאָ פֿון מרה־שחורה. מע פֿילט זיך דערשלאָגן, נעבעך, ווי אַ פֿאַרבלאָנדזשעטער אויסגעהונגערטער פֿויגל. דווקא אין אַזעלכע מאָמענטן שיקט מען צו מאָל פֿון הימל פּלוצעמדיקע שעפֿערישע חידושים — וואָס שייך פּרנסה, פּערזענלעכע באַשלוסן, שלום־בית, באַציִונגען מיט די נאָענטע – וואָס העלפֿן אַז דאָס לעבן זאָל זיך ווידער צעבליִען ווי אַ פֿרילינגדיקער בוים.

די חסידישע צדיקים באַטאָנען און ווײַזן מיט קאָנקרעטע בײַשפּילן, אַז אַלע מעשׂיות אין דער תּורה חזרן זיך כּסדר איבער אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים און מדרגות אינעם לעבן פֿון יעדן יחיד. אויב יעקבֿ אָבֿינוס קינדער וואָלטן נישט פֿאַרקויפֿט יוספֿן, וואָלטן זיי קיינמאָל נישט אַוועק קיין מצרים. ממילא, וואָלטן זיי נישט געדאַרפֿט פֿון דאָרטן געראַטעוועט ווערן. צי מיינט עס, אַז אין אַזאַ גליקלעכער וועלט וואָלטן מיר נישט געפּראַוועט פּסח? על־פּי חסידות, בלײַבן דער גלות־מצרים, יציאת־מצרים און די קריעת־ים־סוף אייביק אַקטועל אין דער מענטשלעכער נשמה; אויב אַפֿילו בגשמיות וואָלטן די געשעענישן אין אונדזער פּרשה נישט געשען, קומען זיי כּסדר פֿאָר ברוחניות.

אַדרבה, דער אייבערשטער פֿירט צומאָל דעם מענטש אַרײַן אין דער טיפֿסטער פֿינצטערניש, כּדי אויפֿן וועג פֿון דאָרטן זאָל ער זיך אויפֿהייבן נענטער צום געטלעכן ליכט; דווקא אינעם חושך זעט מען די מעלה פֿונעם ליכט. די פּסיכאָלאָגישע, פֿיזישע און גײַסטיקע מפּלות זענען מסוגל אויפֿצוּוועקן די נשמה און ווײַזן, אַז מיט דעם אייבערשטנס הילף קאָן מען זיך אַרויסדרייען פֿון די ערגסטע סיטואַציעס און אַפֿילו אַריבערגיין צופֿוס אַ גאַנצן ים פֿון לעבנס־פּראָבלעמען.

נישט אומזיסט וואָרענען אונדז די חז״ל, אַז געוויינטלעך איז נישט כּדאַי זיך צו פֿאַרלאָזן אויף ניסים. אין פּרינציפּ, קאָן אַ גײַסטיק דערהויבענער מענטש לעבן די גאַנצע צײַט צווישן דעם „מצרים‟ פֿון מרה־שחורה און דעם „קריעת־ים־סוף‟ פֿון פּלוצעמדיקע בליצן פֿון הימלישער אינטויִציע. איין טאָג זיצט מען פֿאַרשקלאַפֿט און דערשלאָגן בײַם אינערלעכן פּרעה און דעם צווייטן — זינגט מען שירה אויפֿן ניסימדיקן וועג איבערן ים. געוויינטלעך איז עס אָבער אַן אומגעזונטער סדר — אַ סימן פֿון דער ביפּאָלאַרער קרענק לויט דער הײַנטיקער פּסיכיאַטריע.

פֿון דעסט וועגן, אויב אַפֿילו מע פֿילט זיך תּמיד רויִק און געלאַסן, איז כּדאַי זיך צוצוהערן צו זיך און צו באַטראַכטן די אומרויִקע מאָמענטן אינעם לעבן. די פֿאַרביטערטע שטימונג אין פּראָבלעמאַטישע סיטואַציעס קאָנען זײַן סימנים פֿון הימל, וואָס העלפֿן דעם יחיד אַרויסצוקריכן פֿונעם שווערן מצבֿ אויף אַן אומגעריכטן אופֿן. ווען מע פֿאַלט אַרײַן אין דעפּרעסיע איז וויכטיק זיך צו דערמאָנען, אַז אַפֿילו אַזאַ נשמה־מצבֿ קאָן דינען פֿאַר עבֿודת־השם, כּדי תּשובֿה צו טאָן און צו געפֿינען אַ וועג צו נײַע שׂימחות און רוחניותדיקע השׂגות.