צי זענען מיצוות טאַקע געטלעכע געזעצן?

Are Mitzvos Really God's Commandments?


Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published April 10, 2018.

פֿון צײַט צו צײַט, בפֿרט נאָך דעם ווי איך האָב כּמעט מיט אַ טוץ יאָר צוריק אָנגעהויבן שרײַבן די פּרשה־אַרטיקלען פֿאַרן „פֿאָרווערטס‟ מיטן פּסעוודאָנים „מ. אַלקין‟, באַקום איך כּסדר סײַ דאַנקווערטער, סײַ שאַרפֿע קריטישע קאָמענטאַרן פֿון די לייענער. ביידע באַטאָנען — לשבֿח צי לגנאַי — אַז אַנשטאָט באַקאַנטע, נאָרמאַטיווע דעפֿיניציעס פֿון יסודותדיקע באַגריפֿן דערמאָן איך „מאָדנע‟ מיסטישע און פֿילאָסאָפֿישע קאָנצעפּציעס. באַזונדערס אָפֿט באַקום איך אַזעלכע קאָמענטאַרן יאָר נאָך יאָר אין שײַכות מיטן נאָר־וואָס פֿאַרגאַנגענעם חג־הפּסח.

די חז״ל דערקלערן, אַז דעם אייבערשטן איז גלײַך איינס, ווי אַזוי מע שעכט די בהמה, כּשר צי נישט. באַקומט זיך, אַז די הלכות־שחיטה זענען מסוגל פֿאַר אונדז אַליין. די מיצוות זענען בלויז אינסטרומענטן פֿאַר אונדזער זעלבסט־אַנטוויקלונג, און נישט סתּם באַפֿעלן, נישט אַ מין „הימלישער קאָדעקס פֿון פֿאַרברעכנס‟. דער עצם־געדאַנק, אַז דעם רבונו־של־עולם זענען אונדזערע טועכצער גלײַך, רופֿט אָבער אַרויס שאַרפֿע עמאָציעס בײַ געוויסע מענטשן. זיי קאָנען נישט פֿאַרשלינגען אַזאַ מהלך־המחשבֿה, ווײַל זיי מיינען, אַז כּל־זמן מע היט די הלכה, בלײַבט מען גוטע לאָיאַלע בירגער אינעם באַשעפֿערס מלכות.

אין זײַן ספֿר „מורה נבֿוכים‟, באַהויפּט דער רמב״ם, אַז די מיצוות העלפֿן אונדז צו דערגרייכן די טעאָלאָגיש־פֿילאָסאָפֿישע השׂגות. כּדי זיך צו פֿאַרבינדן מיטן געטלעכן שׂכל, מוזן מיר זיך כּסדר אַרײַנטראַכטן, וואָס מיר זאָלן טאָן אינעם לעבן און ווי אַזוי. צוליב דעם האָט משה רבינו משׂיג געווען אויפֿן באַרג סיני די ספּעציעלע סאָציאַלע און פּסיכאָלאָגיש מעדיטאַטיווע אינסטרומענטן — אונדזערע ייִדישע מיצוות.

ווי אַ בײַשפּיל פֿון גאָר אַן אַנדער סאָרט דבֿרי־השם, דערקלערט דער זוהר־הקודש, אַז די מיצוות זענען „עיטין דאורייתא‟ – עצות פֿון דער תּורה. אין פֿאַרגלײַך מיטן רמב״מס אינסטרומענטאַלן צוגאַנג, שטעלן די מקובלים דעם אַקצענט אויף אונדזער לעבעדיקער דינאַמישער פֿאַרבינדונג מיטן רבונו־של־עולם. יעדע מיצווה איז מסוגל אַרײַנצוברענגען דעם מענטש אינעם דבֿיקות און ביטול — צעשווענקט צו ווערן אינעם געטלעכן ליכט, ווי אַ טראָפּן אינעם ים. דער זוהר באַציט זיך זייער נעגאַטיוו צו די, וואָס באַטראַכטן די מיצוות בלויז ווי מעכאַנישע באַפֿעלן, פֿאַרדאַמענדיק די אָנהענגער פֿון אַזאַ צוגאַנג ווי „בהמות‟ און „ערבֿ רבֿ‟.

„בכל דרכיך דעהו‟ – זײַט משׂיג דעם באַשעפֿער אין אַלע דײַנע וועגן, שטייט אינעם תּנ״כישן ספֿר־משלי. רש״י טײַטשט, אויפֿן סמך פֿון דער גמרא, אַז אַפֿילו דורך אַן עבֿירה קאָן מען פֿאַרשטיין בעסער דעם רבונו־של־עולם. ווען רבי יהודה הנשׂיא, דער מחבר פֿון דער משנה, איז ניפֿטר געוואָרן, האָט אַ קול פֿון הימל דערקלערט, אַז די, וואָס ווערן ניפֿטר אינעם זעלבן טאָג, וועלן אויך זוכה זײַן צו דער עולם־הבא. אַ פּשוטער ייִד, וועלכער פֿלעגט וואַשן רבי יהודה הנשׂיאס בגדים, האָט דערפֿילט, אַז ס׳איז אַ מסוגלדיקער טאָג צו שטאַרבן, און זיך גענומען דאָס לעבן. דאָס בת־קול האָט געזאָגט, אַז ער איז טאַקע אַרײַן אין עולם־הבא.

קומט אויס, אַז ס׳איז צומאָל מעגלעך, טעאָרעטיש, צוצוקומען נענטער צום באַשעפֿער דורך אַלטערנאַטיווע מעטאָדן, וואָס קומען אין סתּירה מיט דער אָנגענומענער הלכה. הגם אין טעאָריע איז עס מעגלעך, טאָר מען עס נישט, חס־וחלילה, איבערחזרן. פֿון דעסט וועגן, דערקלערן אונדז די חז״ל, אַז דאָס דבֿיקות און מסירות־נפֿש, נישט בלויז די פֿיזישע טוּוּנגען, „אַקטיוויזירן‟ אונדזער קיום־המיצוות. נישט די פֿיזישע מעשׂים, נאָר דאָס מסירת־נפֿש און כּוונות באַלעבן די מיצוות.

די חז״ל זאָגן אויך, אַז ווען מע זאָגט „יהא שמיה רבא‟ בײַם קדיש, דאַוונט דער אייבערשטער צו זיך אַליין און בענטשט זײַנע קינדער, וואָס זענען פֿאַרטריבן געוואָרן אין גלות. אַזוי שטייט געשריבן אינעם ערשטן פּרק פֿון גמרא „ברכות‟. וואָס מיינט עס, אַז דער אייבערשטער דאַוונט צו זיך אַליין? על־פּי קבלה, איז עס גאָר אַ קאָמפּליצירטע פֿראַגע, אָבער איין אַספּעקט פֿונעם דאָזיקן פּאַראַדאָקס איז גרינג צו פֿאַרשטיין. די מיצוות זענען אַנטפּלעקונגען פֿון געטלעכקייט אין דער וועלט, דערפֿאַר זענען די תּפֿילות פֿון ייִדן אין דער שיל גופֿא דעם אייבערשטנס ווערטער. דער באַשעפֿער דאַוונט דורך די, וואָס דאַוונען צו אים מיט זײַנע אייגענע ווערטער. ווידער זעען מיר, אַז די מיצוות זענען אַנטפּלעקונגען פֿונעם רבונו־של־עולם, אַז זיי זענען אונדזער לעבעדיקער דיאַלאָג מיט אים.

צו באַטראַכטן די מיצוות ווי אַ מין „הימלישן קאָדעקס פֿון פֿאַרברעכנס‟ איז בעצם אַ שרעקלעכער און מסוכּנער געדאַנק. מײַנע אַ באַקאַנטע, אַ פֿרוי, וואָס היט נישט מער קיין שבת און אַנדערע עיקרדיקע מיצוות, אָבער האַלט זיך נאָך אַלץ פֿאַר אַ סאַטמאַרער, האָט זיך אין אַ שמועס מיט מיר באַקלאָגט, ממש מיט אַ שרעק אין אירע שיינע אויגן, אַז „מורה נבֿוכים‟ און קבלה־ספֿרים טאָר מען נישט לערנען. סתּם עבֿירות זענען פֿאַר איר בלויז אַ טייל פֿון איר „אָפּגעפֿאָרענעם‟ לעבנס־שטייגער, אָבער פֿילאָסאָפֿיע און טעאָלאָגיע זענען אַ געפֿערלעכע „כּפֿירה‟.

קיינער באַטאַכט נישט די מלוכישע געזעצן פֿון די פֿאַראייניקע שטאַטן צי אַן אַנדער לאַנד ווי אַ תּורה־מסיני. אויב מע באַציט זיך אויפֿן זעלבן אופֿן צו דער תּורה אַליין, קאָן מען אָנהייבן צו טראַכטן, אַז אַ ראָמאַנטיש־געשטימטער מענטש מעג און אַפֿילו מוז ווערן אַ פֿאַרברעכער. אַנשטאָט צו פֿאָלגן די פּוסטע געזעצן, איז דאָך מער „רוחניותדיק‟ זיי צו ברעכן. ווען מע אײַלט זיך ערגעץ, פֿירט מען זייער גיך דעם אויטאָ, אויפֿן רויטן ליכט, קעגן אַלע געזעצן. כּל־זמן ס׳איז נייטיק און מע שאַדט קיינעם נישט, איז עס דווקא לעבעדיק – cool – צו ברעכן דעם געזעץ.

דאַכט זיך מיר, אַז די פּראָבלעם באַשטייט אין דעם, וואָס אין דער הײַנטיקער פֿרומער וועלט אינטערעסירן זיך ווייניק מענטשן מיט טעאָלאָגישע פֿראַגעס. אַדרבה, ווי באַלד טעאָלאָגיע איז אַ צווײַג פֿון פֿילאָסאָפֿיע, מיינען די חרדישע לייענער, אַז ס׳איז אַ „טרייפֿענע‟ חכמה. וואָס איז בכלל טעאָלאָגיע? אין אַ טיפּישער חסידישער אָדער מתנגדישער ישיבֿה איז אַזאַ טערמין נישט בנימצא. אין דער אמתן, שפּילט דער דאָזיקער טערמין, „חכמת האלוקות‟ — בוכשטעבלעך, טעאָלאָגיע אויף לאַטײַן, „די ידיעה פֿון געטלעכקייט‟ — אַ שליסל־ראָלע אינעם קלאַסישן ייִדישן געדאַנקען־גאַנג, בפֿרט אין קבלה און ספֿרי־חסידות. אַדרבה, אַלע חסידישע צדיקים באַטאָנען, אַז מע מוז שטרעבן משׂיג צו זײַן דעם טעאָלאָגישן אַספּעקט פֿון דער תּורה – צו פֿאַרשטיין דעם אייבערשטנס כּוונה כאָטש אַ ביסל – כּדי צו זײַן אַן עכטער מענטש.

אין דער הײַנטיקער וועלט האָט זיך געשאַפֿן אַ פּאַראַדאָקסאַלע סיטואַציע: אַ טייל מאָדערן־אָרטאָדאָקסן, בפֿרט די אָנהענגער פֿון דער „אָפֿענער אָטראָדאָקסיע‟ און די, וואָס זענען נאָענט צום „ייִדישן טעאָלאָגישן סעמינאַר‟, ווילן פֿאַרשטיין דעם אינערלעכן אינהאַלט פֿון די מיצוות. גאָר אַן אַנדער מחנה, אַ טייל חסידים, זענען אויך פֿאַרטאָן אין טעאָלאָגישע שטודיעס, קבלה און חסידות. צווישן די דאָזיקע צוויי היפּוכדיקע מחנות ליגט אַ גאַנצער ים פֿון די, וואָס האָבן מורא סײַ פֿאַר מיסטישע, סײַ פֿאַר פֿילאָסאָפֿישע פֿראַגעס.

אינעם קלאַסישן ספֿר וואָס איז אַבסאָלוט אָנגענומענעם אין אַלע חסידישע קרײַזן — „דגל מחנה אפֿרים‟ פֿונעם סודילקעווער רבין, דעם אייניקל פֿונעם הייליקן בעל־שם־טובֿ — שטייט בפֿירוש געשריבן, אַז די מיצוות זענען נישט קיין געזעצן און באַפֿעלן אינעם בוכשטעבלעכן זין. אינעם גאַנצן ספֿר שפּירט זיך דער דאָזיקער לייטמאָטיוו. אַוודאי געפֿינען מיר דעם זעלבן מאָטיוו און „מורה נבֿוכים‟ און אַנדערע באַקאַנטע הייליקע ספֿרים. האָפֿנטלעך, וועלן די יחידים צווישן די מאָדערנע אָטראָדאָקסטן און חסידישע ייִדן זיך געבן אַן עצה צו פֿאַרשטיין איינער דעם צווייטן. כּדי אָנצוהאַלטן די לעבעדיקע ייִדישקייט מוז מען אָפּטײַטשן די תּורה נישט אַלעמאָל כּפּשוטה און פֿאַרשטיין, אַז טעאָלאָגישע און פֿילאָסאָפֿישע ענינעם זענען נישט בלויז נוצלעך, נאָר לעבנס־נייטיק אין אונדזער דרך.