די סתּירה מיט קינדער־האָבן

The Parenting Paradox

Yehuda Blum

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published April 18, 2018.

ס׳איז טשיקאַווע, אַז מײַן אַנומלטיקער אַרטיקל – דאַכט זיך, אַ גאַנץ נייטראַלער, וועגן דעם ענין פֿון מיצוות – האָט אַרויסגערופֿן אַ ריי באַשולדיקונגען אין „אַפּיקורסות‟. לאָמיר זיך קודם דערמאָנען, אַז רבי צדוק לובלינער, דער איזשיבצער רבי אין זײַן ספֿר „מי השלוח‟ – און, אַחרון־אַחרון חבֿיבֿ, פֿאַקטיש דער גאַנצער ספֿר „רעיא מהימנא‟ אינעם הייליקן זוהר־הקודש – באַטאָנען, אַז ס׳איז, פּונקט פֿאַרקערט, אַפּיקורסיש צו באַטראַכטן די מיצוות כּפּשוטם ווי געטלעכע געזעצן אינעם בוכשטעבלעכן זין.

די הײַנטיקע טאָפּלטע פּרשה האָט אויף עטלעכע אופֿנים אַ שײַכות צו דעם ענין. אויב אַ פֿרוי האָט אַ ייִנגל, זאָגט די תּורה־הקדושה, בלײַבט זי טמא זיבן טעג; אויב זי האָט אַ מיידל — צוויי וואָכן. ווען דער בית־המיקדש איז געשטאַנען, האָט זי דערנאָך געדאַרפֿט ברענגען אַ קרבן.

אינעם צווייטן טייל פֿון אונדזער סדרה גייט אַ רייד וועגן דער מיסטעריעזער הויט־מחלה — צרעת — וואָס ווערט, באמת נישט ריכטיק, אָפֿט איבערגעזעצט ווי „לעפּרע‟. די חז״ל דערקלערן, אַז די דאָזיקע קרענק האָט עקזיסטירט בלויז אין די תּנ״כישע צײַטן, און האָט געדינט ווי אַ שטראָף פֿאַר לשון־הרע. צו דער הײַנטצײַטיקער לעפּרע – טאַקע אַ שווערע און געפֿערלעכע שוועמלעך־אינפֿעקציע – האָט עס נישט קיין שײַכות.

ווײַטער ווערן אין אונדזער פּרשה דערמאָנט אַ צאָל אַנדערע קוואַלן פֿון טומאה. בײַם סאַמע סוף גייט אַ רייד וועגן אַ מיצווה, וואָס בלײַבט גאָר אַקטועל פֿאַר אונדז הײַנט — טהרת־המשפּחה. נאָכן חודשלעכן ציקל, מוז די פֿרוי אָפּוואַרטן אַ געוויסע צײַט, און זיך טובֿלען אין אַ כּשרער מיקווה, כּדי איר מאַן זאָל מעגן זי אָנרירן.

אין דער הײַנטיקער וועלט, זענען די פֿרויען זעלטן צופֿרידן מיטן געדאַנק, אַז יעדן חודש ווערן זיי „טרייף‟ און מוזן אָפּוואַרטן 12 טעג. מע קאָן באַקומען אַ היתּר צו וואַרטן איין טאָג אָדער אַפֿילו צוויי ווייניקער, אויב דער ווסת איז קורץ, איידער מע הייבט אָן ציילן די ריינע זיבן טעג – די „שבֿעה נקיים‟. פֿון דעסט וועגן, זאָלן די קריטיקער פֿון מײַן „מיצווה־אַרטיקל‟ וויסן, אַז פֿאַקטיש באַטאָנען אַלע קירובֿ־אָרגאַניזאַציעס, אַז די הלכות־נידה איז אַ מיסטישער ענין, וואָס האָט ווייניק צו טאָן מיט „געזעצן‟. די מאָדערנע פֿרויען ווילן נישט הערן – פֿאַרשטענדלעך – אַז זיי זענען „טמא על־פּי געזעץ‟.

טאַקע דערפֿאַר שטעלן די קירובֿ־אָרגאַניזאַציעס דעם טראָפּ אויף מיסטישע דערקלערונגען: אויף דער טהרה אין דער מיקווה, וואָס ברענגט די מעגלעכקייט אָנצורירן ווידער דעם מאַן, און נישט „געטלעכע געזעצן‟ אינעם פּראָסטן זין פֿון וואָרט. פֿאַרקערט, בײַ אַ סך פֿרויען קלינגען אַזעלכע דיבורים — און די טראַדיציאָנעלע ייִדישקייט בכלל — ווי אַן אַלטמאָדישע פֿרויען־האַסנדיקע רעליגיע, חס־ושלום.

ווען מע באַזוכט אַ פֿרומע געגנט — למשל, וויליאַמסבורג צי באָראָ־פּאַרק — וואַרפֿט זיך אין די אויגן די גרויסע צאָל קינדער און קינדער־וועגעלעך אין יעדן ווינקל. ווען אַ פּאָרפֿאָלק האָט חתונה, ווינטשט מען „זרעא חייא וקיימא‟ — לעבעדיקע און געזונטע קינדער. אין די הײַנטיקע פֿרומע קהילות איז די טבֿילה געוואָרן אַ באַהאַלטענער צניעותדיקער ענין, אָבער אין מיזרח־אייראָפּע פֿלעגן די מיידלען מאַכן אַ גרויסע שׂימחה, ווען די כּלה איז געגאַנגען זיך טובֿלען צום ערשטן מאָל פֿאַר דער חתונה. שמעון פֿרוג און אַנדערע פּאָעטן האָבן געשאַפֿן שיינע לידער וועגן דעם דאָזיקן ענין.

ווען אַ פֿרוי פֿרייט זיך מיט איר מאַן און האָפֿט צו פֿאַרגיין אין טראָגן, טראַכט קיין נאָרמאַלער הײַנטיקער ייִד נישט, אַז זי איז אַרויס פֿון איר „טרייפֿענעם‟ סטאַטוס. אינעם טעכנישן זין איז טאַקע אַזוי, זי ווערט אַ „טהורה‟; ווען מיר לייענען די הײַנטיקע פּרשה, דאַכט זיך אַפֿילו, אַז דאָס האָבן קינדער און די ספּעציפֿישע פֿיזיאָלאָגיע פֿון דער פֿרוי געהערט, חלילה, צו דער זעלבער „טמאנער‟ קאַטעגאָריע, ווי די לעפּרע. אינעם בוכשטעבלעכן זינען טראַכט קיינער אָבער נישט – האָפֿנטלעך – אַז פֿאַרן טובֿלען איז די פֿרוי, חלילה, „אַ שטיק קליפּה‟. דאָס איז אַ קלאָרער בײַשפּיל, וואָס ווײַזט, אַז לכל־הפּחות אין געוויסע סיטואַציעס באַטראַכט דער פֿרומער עולם די מיצוות ווי מיסטישע כּללים און עצות – אַזוי ווי עס שטייט געשריבן, ווי געזאָגט, אין די ספֿרים־הקדושים.

דער חומש „ויקראָ‟ הייבט זיך אָן מיט די ענינים פֿון קרבנות. די מפֿרשים דערקלערן, אַז נאָך די ענינים פֿון חיות און בהמות גייט איצט די תּורה אַריבער צום מענטשלעכן משפּחה־לעבן. דער מענטש איז דאָך דער בחיר־הנבֿראָים, די סאַמע צענטראַלע באַשעפֿעניש. פֿאַרוואָס אָבער דערציילט אונדז די תּורה וועגן בלוט און טומאה?

אין דער גמרא־מסכתּא „עירובֿין‟ באַהאַנדלען די חז״ל גאָר אַן אינטערעסאַנטע פֿילאָסאָפֿישע קשיא: איז עס גוט בכלל פֿאַר אונדז צו זײַן אין דער וועלט? דער בית־הלל באַטאָנט – און אַזוי האַלטן מיר – אַז עס וואָלט געווען בעסער בכלל נישט צו לעבן. על־פּי קבלה, שרײַט די נשמה גוואַלד, ווען מע שיקט זי אַראָפּ פֿונעם ליכטיקן גן־עדן אין אונדזער טונקעלער וועלט. אַ מלאך גיט אַ קלאַפּ אונטער דער נאָז, און דאָס עופֿעלע אין זײַן מאַמעס בויך פֿאַרגעסט די גן־עדנדיקע תּורה. אַנשטאָט דעם ריין־רוחניותדיקן רויִקן נשמה־לעבן, קעמפֿן מיר קעגן דעם יצר־הרע און שטרעבן זיך אומצוקערן צום אייבערשטן; דאָס לעבן איז אַ ביטערער עונש פֿאַר אָדם־הראשונס חטא.

יעדעס מאָל, ווען אַ פֿרוי גייט אין מיקווה און פֿאַרגייט אין טראָגן, ברענגט זי אַראָפּ אַ נײַע מענטשלעכע נשמה, וואָס שרײַט גוואַלד: פֿאַרוואָס דאַרף זי קומען אינעם שמוציקן און טונקעלן עולם־הזה פֿונעם ליכטיקן גן־עדן? אינעם מענטשלעכן לעבן שטעקט אַ מעטאַפֿיזישע טראַגעדיע. אונדזער פּרשה דערקלערט אַז ווען מע האָט אַ מיידל, ווערט די טומאה נאָך גרעסער און לענגער. ווי געזאָגט, ווײַזט אונדז די תּורה גאַנץ קלאָר, אַז די מיצוות זענען אַ סך ברייטער, טיפֿער און הייליקער, ווי באַפֿעלן אָדער געזעצן. אָבער, ווען מע ברענגט אין דער וועלט אַ נײַע קומענדיקע מאַמע, וועלכע איז מסוגל ווײַטער „אַראָפּצושלעפּן‟ אין דער פֿינצטערניש פֿון אונדזער וועלט, ברענגט זי „על־פּי געזעץ‟ אַ גרויסע טומאה אין דער וועלט. דאָס מיינט נישט, חלילה, אַז זי איז בוכשטעבלעך אומריין, נאָר די עצם־פֿעיִקייט צו ברענגען נײַע מענטשלעכע לעבנס ווערט באַגלייט מיט אַ מין עקסיסטענציעלער טראַגעדיע.

ישעיהו לייבאָוויטש, גאָר אַן אינטערעסאַנטער מענטש, אַ פֿרומער פֿילאָסאָף און באַרימטער וויסנשאַפֿטלער־כעמיקער פֿון ירושלים, האָט געהאַלטן, אַז די מיצוות זענען דווקא אַבסאָלוטע געזעצן. אין דער ביאת־המשיח האָט אָבער דער־אָ חכם, נעבעך, נישט געגלייבט. לויט זײַן שיטה, וועט די וועלט זיך ווײַטער דרייען אָן אַ סוף כּדרכה – סײַדן עס וועט אויסברעכן אַ נאַטירלעכע צי אַ קינסטלעכע קאַטאַסטראָפֿע. הינטער דער הלכה זענען, לויט זײַן דעה, נישטאָ קיין מיסטישע טעמים. לייבאָוויטש איז זיכער געווען זייער אַן אומגעוויינטלעכער און אינטערעסאַנטער בעל־מחשבֿה, אָבער אין אַלע חסידישע און פֿילאָסאָפֿישע ספֿרים שטייט געשריבן פּונקט פֿאַרקערט: כּדי צו ברענגען די גאולה, מוזן מיר אַראָפּגיין אין דער טיפֿער בלאָטע, און דער דאָזיקער פּראָצעס איז דווקא אַ טיף־מיסטישער. אונדזערע פֿרויען מוזן זײַן טמא ביז זיי גייען אין כּשרע מיקוואָות – אַ קאָמפּליצירטער מעשׂה. דאָס האָבן קינדער ברענגט ווידער טומאה. פֿון דעסט וועגן, מוזן מיר פֿאַרשטיין, אַז די מיצוות זענען הייליקע גאולה־אינסטרומענטן, נישט סתּם טויטע כּללים. ווען מיר פֿאַרשטייען עס, קאָנען מיר – צומאָל, דורך פּאַראַדאָקסאַלע מיטלען – טאַקע ברענגען די גאולה.